Якія кніжкі найбольш запатрабаваныя? Што сёння больш прадаецца ў Беларусі? На пытанні адказвае дырэктарка выдавецтва «Логвінаў» Аляксандра Дынько.
— Якія кніжкі найбольш запатрабаваныя? Што сёння больш прадаецца ў Беларусі?
— Як і ў любой іншай краіне, найлепш прадаюцца падручнікі, навучальная літаратура. Найменш прадаецца мастацкая літаратура. Не думаю, што наш выдавецкі рынак мае нейкія выразныя асаблівасці.
Найбольш нас адрозніваюць дзве рэчы. Беларускія кнігавыдаўцы існуюць у моцным прэсінгу расійскага рынку, бо 95% кніг у крамах і на кніжных кірмашах — расійскіх выдавецтваў. Там большасць выдавецтваў працуе на самаакупнасці, у нас сярод прыватных выдавецтваў, на жаль, няма такога. І нам цяжка працаваць у такой сітуацыі, бо ў аўтараў ёсць такое пачуццё, што «як гэта так! мае геніяльныя творы не выдаюцца тысячнымі накладамі…». Але насамрэч на нашым беларускамоўным рынку наклад — гэта не паказчык.
У нас кнігавыдавецтва не стала бізнесам. Таму разлічваць аўтарам і спажыўцам на тое, што літаратура будзе калісьці прыносіць вялікі прыбытак — не варта. А жыць у гэтым вечным комплексе, пад вечным ціскам расійскага рынку далей — немагчыма.
Другая асаблівасць — існаванне дзяржаўных і недзяржаўных выдавецтваў. Вось гэта сапраўды канкурэнцыя. Таму што дзяржаўныя выдавецтвы маюць падтрымку ад дзяржавы. Яны найчасцей выдаюць кнігі, якія з’яўляюцца ідэалагічнай літаратурай. Гэта адначасова падтрымлівае іх эканамічна, а з іншага боку — моцна падрывае іх творчыя пазіцыі.
Дзяржаўныя выдавецтвы маюць лепшыя паліграфічныя магчымасці. У прыватных выдавецтваў такіх магчымасцяў няма, але яны маюць нашмат большую свабоду ў выбары аўтараў і тэмаў. Яны самі вырашаюць, што ім друкаваць, як ім друкаваць, якімі накладамі. І гэтай свабодай трэба даражыць, і трэба даражыць нават тымі мізэрнымі накладамі, якія мы маем.
Так, Бахарэвіч выходзіць накладам 300 асобнікаў, але гэтыя 300 асобнікаў як перліны, яны трапляюць дакладна ў тыя рукі, якія трэба. Так, гэта мала, але гэта ёсць, і ніякае іншае выдавецтва — ні расійскае, ні дзяржаўнае — гэтага не зробіць.
— 300 асобнікаў Бахарэвіча — гэта сапраўдны наклад? Гэта столькі ў яго чытачоў? Ці, можа, калі б не было такога ціску расійскага рынку і канкурэнцыі з боку дзяржаўных выдавецтваў, Бахарэвіч мог бы прадавацца тысячнымі тыражамі?
— Любы прадукт, а кніга — гэта тавар, патрабуе рэкламы, патрабуе раскруткі. А Бахарэвіч выходзіць накладам у 300 асобнікаў, таму што столькі грошай на дадзены момант можна ў яго ўкласці.
У нашым выдавецтве нядаўна выйшла кніга «Наша страва» накладам 1000 асобнікаў. Яны разышліся за тры месяцы, гэта сапраўды камерцыйны поспех: безумоўна, мы будзем яе дадрукоўваць.
Нашая літаратура доўгі час развівалася як літаратура вельмі традыцыйная, кансерватыўная. І, з аднаго боку, яна спачатку абслугоўвала нейкія ідэалагічныя патрэбы савецкай дзяржавы, з іншага — у нас цяпер выразны падзел паміж літаратарамі, якія за цяперашні дзяржаўны лад і супраць цяперашняга дзяржаўнага ладу. Прастора для творчасці ў гэтым насамрэч не такая вялікая — людзі альбо сыходзяць у любоўную лірыку, у глыбіні сябе, у інтымнасць… і ў іх не хапае сілаў і магчымасцяў, каб аналізаваць тое, што адбываецца вакол, як развіваецца беларускі свет па‑за ідэалагічнымі плынямі.
— Магчыма, тут таксама моўнае пытанне? Калі беларускамоўную кніжку перакласці на расейскую мову, можа, яе адразу стануць лепш купляць і яе прачытае больш людзей?
— Канечне, калі большасць чытае па‑расейску, яны купяць расейскую кнігу. Напэўна, расійскія кнігі лягчэй чытаць, гэта цікавейшыя дэтэктывы. У нас сапраўды нават няма такой традыцыі. Ці можам мы ўзгадаць нават 50‑гадовай даўніны, 30‑гадовай даўніны якую‑небудзь літаратуру, якую б мы маглі чытаць проста ў вольны час? Напэўна, апроч Караткевіча нічога ў галаву і не прыйдзе.
Таму гэта яшчэ і пытанне традыцыі: нашая літаратура не развівалася як літаратура для забавы. Нашая літаратура развівалася як літаратура для самасвядомасці, для таго ,каб чалавека навучыць як жыць, а не для таго, каб яму гэтае жыццё палегчыць.
Дзіцячыя кнігі, якія ў нас выдаюцца, яны ніяк не могуць канкураваць з расейскамоўнымі. Таму што яны сапраўды нецікавыя, яны больш павучальныя, нягеглыя ў плане мовы, сюжэту… Напэўна, у нас занадта сур’ёзнае стаўленне да жыцця.
— А вы як выдавецтва замаўляеце аўтарам пэўную літаратуру? Напрыклад, кажаце, каб напісалі дэтэктыў альбо казкі?
— Мы стараемся гэта рабіць. Прыклад добрага лёгкага чытва — гэта апошні раман Наталкі Бабінай «Рыбін горад». Ён сапраўды карыстаўся папулярнасцю, чытачы яго дагэтуль пытаюцца, ён ёсць у продажы. Здаецца, гэта тое, што чыталі розныя людзі, нават тыя, якія стала не чытаюць па‑беларуску.
— Чаму ў нас дзіцячая літаратура таксама не вытрымлівае канкурэнцыю з расійскай?
— Дзіцячую літаратуру выдаваць вельмі дорага. Попыт на беларускамоўную дзіцячую літаратуру невялікі. Менавіта з‑за таго, што гэтая кніга мусіць быць вельмі прыгожая, яна патрабуе вялікіх выдаткаў на паліграфію, на яе падрыхтоўку — на ілюстрацыі, яна мусіць быць каляровая, прывабная. Часта незалежным выдаўцам не пад сілу зрабіць такую кнігу.
— Дык чаму беларусы працуюць на расійскі рынак і не працуюць на беларускі? Чаму так склалася? Тут нават не толькі пра «літаратурных рабоў» можна казаць. Беларускія пісьменнікі, якія пішуць масавую літаратуру, часта вядомыя ў Расіі, атрымоўваюць там прэміі, іх там ведаюць. І ў той жа час у Беларусі яны застаюцца незапатрабаванымі і невядомымі.
— Факт нашага выдавецкага рынку такі, што ўсё напісанае па‑расейску, нават калі яно напісана беларускім аўтарам, аўтаматычна далучаецца да расійскага кніжнага рынку. Тым, хто піша па‑расейску, цяжка сябе пазіцыянаваць як беларускіх літаратараў.
— За чые грошы вы друкуеце аўтараў — за іх уласныя альбо за грошы выдавецтва?
— Вялікая частка аўтараў сапраўды друкуюцца за свае грошы. Калі мы бачым, што кніга будзе сапраўды прадавацца і прынясе нам прыбытак, то мы ўкладаем і свае грошы.
— А для аўтара не сорамна друкавацца за свае грошы?
— Не, гэта рэальнасць нашага выдавецкага бізнесу. У нас толькі апошнія гады два з’явіліся выдавецтвы, здольныя ўкласці свае грошы ў кнігу. Звычайна аўтары, нават самыя геніяльныя, друкаваліся за свае грошы. Таму казаць пра тое, што гэта сорамна… Ну, гэта так ёсць, не варта гэта ацэньваць.
— Гэта справа самога аўтара — сябе распіярыць і прадаць сваю кнігу, альбо гэта справа выдавецтва?
— Аўтары вельмі часта скардзяцца, што кнігі кепска распаўсюджваюцца, не даходзяць да чытача, што яны ляжаць на складах. Гэта сапраўды так ёсць. У нас ёсць дзяржаўная манаполія на распаўсюд. «Белкніга» заключае дамову з тым ці іншым выдавецтвам, і паводле гэтай дамовы мы маем права распаўсюджваць кнігі ў тых кнігарнях, якія належаць да гэтай сеткі. І гэта, безумоўна, абмяжоўвае распаўсюд кніг. Таму што фактычна гэта залежыць ад таваразнаўцы той кнігарні, які кнігу бярэ.
А прапанова насамрэч велізарная. І, канечне, яны лепш возьмуць кулінарную кнігу расійскага выдавецтва, якая прыгожая, добра аформленая і, можа быць, танная, бо яны ведаюць, што яны яе прададуць і за гэта будуць грошы — чым яны возьмуць кнігу невядомага беларускага паэта, і яна будзе ляжаць у іх доўгія гады. У іх ёсць аргументаваны страх перад гэтым. Гэта пытанне эканамічнай выгады.
З іншага боку, гэтая сетка мае рэсурс абмяжоўваць продаж непажаданай літаратуры ў дзяржаўных крамах. Таму кожнае выдавецтва імкнецца стварыць сваю незалежную сетку распаўсюду. Мы вельмі часта выязджаем на прэзентацыю ў рэгіёны, гэта адбываецца прыкладна два разы на месяц. Фактычна — каб актывізаваць нейкае культурнае жыццё ў рэгіёнах. Таму што, на жаль, там кніжная крама не ёсць цэнтрам жыцця.
Парадокс нашага выдавецкага рынку ў тым, што, напрыклад, Андрэй Хадановіч, чые кнігі стабільна прадаюцца вельмі добра — на прэзентацыях, у мінскіх кнігарнях, праз незалежных распаўсюднікаў... тым не менш у дзяржаўнай кнігарні ў Горадні яго першыя кнігі стаяць і не распаўсюджваюцца гадамі. Чаму гэта так адбываецца? Гэта сапраўды дзіўна…
— Можа, туды заходзяць іншыя людзі?
— Магчыма, і сапраўды так.
Сёння сучасны аўтар не можа быць толькі пісьменнікам. Ён павінен быць асобай, які прыцягвае да сябе ўвагу. Гэтаму спрыяюць і інтэрв’ю, і прэзентацыі… Той жа Андрэй Хадановіч і Ўладзімір Арлоў большую частку сваіх кніг перадаюць з рук у рукі. Яны бачаць свайго чытача наўпрост — твар у твар. Таксама гэтаму ў вялікай ступені спрыяюць блогі, якія вядуць літаратары. ЖЖ — гэта таксама спосаб распаўсюду літаратуры. Таму што аўтар там ужо піша, яго ўжо чытаюць. Гэта такая сама форма існавання тэксту, як і друкаваная кніга.
— Як вы ахарактарызуеце падбор сённяшняй школьнай літаратуры?
— Тут цяжка сказаць штосьці добрае. Я як маці магу сказаць, што нават з пачатковай школы тое, што ёсць у нашых кнігах для чытання, цяжка прыкласці да жыцця, а па‑другое — гэта проста нецікава.
— Калі б сёння ўпершыню выйшаў «Чорны замак» Караткевіча, ён стаў бы такім жа папулярным і прадаваным?
— Караткевіч прадаецца і дагэтуль. І калі б яна выйшла ўпершыню — гэта, безумоўна, быў бы прарыў у выдавецкім рынку.
— Якія кніжкі ў вашым выдавецтве прадаюцца лепш за ўсё?
— Найлепш прадаецца гістарычная літаратура. Гэта могуць быць гістарычныя эсэі Ўладзіміра Арлова — гэта адзін з найбольш прадаваных аўтараў, усё, што звязанае з беларускай гісторыяй, сусветнай гісторыяй. Добра прадаецца філасофія.
— Ці прадаецца паэзія?
— Як ні дзіўна, паэзія прадаецца вельмі добра. Сам факт існавання ў нашай літаратурнай прасторы такой постаці, як Андрэй Хадановіч, шмат пра што кажа — гэта такая шоў‑фігура. Яго чытаюць людзі розных узростаў, рознай адукацыі, розных жыццёвых перакананняў.
