Office Life пагаварыў з генеральным дырэктарам і саўладальнікам «Віталюра» Віталём Яцуком пра тое, што здарылася з бізнэс-імперыяй, што адбываецца цяпер і якую будучыню ён бачыць для кампаніі.
Фота тут і далей: Office Life
— Віталь, што ўсё ж такі адбылося з «Віталюрам»? У які момант і што пайшло не так?
— Так, у 2017 годзе ў топе рэтэйлераў мы былі на трэцім месцы. Гэта быў фантастычны вынік. Нешта, як вы кажаце, пайшло не так у 2021 годзе:
нашы магчымасці сталі несупастаўныя з нашымі жаданнямі па развіцці рознічнай сеткі.
Гісторыя першая. «Віталюр» — нетыповы рознічны праект. Кампанія ў першую чаргу дывелапер. Аляксандр Канстанцінавіч Яцук — заснавальнік кампаніі і мой бацька — вельмі любіў ствараць і будаваць, прычым будаваць з нуля. Будаўніцтва з нуля мела на ўвазе, што гандлёвыя аб'екты знаходзяцца ва ўласнасці кампаніі: крамы, склад, вытворчасць, офіс — уся інфраструктура, якая была звязана з розніцай.
Гісторыя другая. За кошт таго, што кампанія (у прыватнасці гандлёвая сетка) — тавараабарот, выручка, прыбытак — растуць, пастаўшчыкі больш ахвотна даюць табе добрыя ўмовы: не толькі бонусы, прэміі і зніжкі, але і адтэрміноўку плацяжу, па факце інвестуючы ў кампанію свае сродкі і папаўняючы абарот.
Гісторыя трэцяя. Калі кампанія — паспяховы праект з добрым балансам, добрымі залогамі, банкі з радасцю яе фінансуюць. Цяпер мы стараемся крэдытавацца выключна ў беларускіх рублях.
Калі гэтыя ўсе тры элементы «працавалі» ў звязку, у кампаніі «Віталюр» была магчымасць хуткага і актыўнага росту.
Але ў 2021 годзе звязка з трох ключавых аспектаў нашага паспяховага развіцця стала «ламацца», а планы былі такімі ж амбіцыйнымі. Нейкі час удавалася дамаўляцца, «перазакрывацца» — абаротныя сродкі дазвалялі.
У пачатку 2022 года ў сувязі з сусветнымі эканамічнымі і палітычнымі фактарамі, краінавымі санкцыямі банкі павысілі працэнтныя стаўкі — напрыклад, для нас адзін з банкаў падняў іх з 10 да 36% гадавых. Паралельна рэзка выраслі курсы валют.
Гэта была першая хваля, якая па выніку адыграла велізарную ролю ў тым, што мы «захлынуліся».
Банк-партнёр у той момант ратаваў уласны бізнэс — проста ўзяў і менш, чым за месяц, забраў неабходныя для пагашэння крэдыту абаротныя грашовыя сродкі (каля 10 млн еўра). То-бок прымусіў датэрмінова пагасіць крэдыт як «Віталюр», так і іншыя кампаніі.
Паступова рос доўг перад пастаўшчыкамі. Мы гераічна з ім спрабавалі справіцца, вялі працяглыя і часам дзейсныя перамовы. Да гэтага часу ўдзячныя тым, хто праяўляў разуменне.
Але на пачатак 2023 года сукупная запазычанасць складала 130 млн рублёў. Беларускім партнёрам мы былі вінныя 100 млн рублёў, замежным — 30 млн рублёў.
— Менавіта ў пачатку 2023-га «Віталюр» зразумеў, што не выкараскаецца?
— Стоп. У «Віталюра» ніколі не было і думкі, што ён як юрыдычная асоба, як бізнэс, які складаецца з некалькіх юнітаў, не выкараскаецца. Таму загалоўкі ў медыя накшталт «Віталюр — усё» не адпавядалі рэчаіснасці. Мы заўсёды ведалі, што выкараскаемся, мелі і план B, і план C.
Рознічны бізнэс можна было прадаць, пакрыць даўгі, можна было ўсе аб'екты нерухомасці здаць у арэнду — што мы, у прынцыпе, і зрабілі. Зараз мы як дывелапер аперуем плошчай большай за 150 тыс. кв. м, рэалізуем 600 дамоваў арэнды, плануем развіваць і арэндны бізнэс, і іншыя праекты.
— Ок, удакладнім. Калі вы зразумелі, што «Віталюр» не зможа далей развівацца ў рэтэйле?
— Нягледзячы на тое што папярэдні год быў складаным, да жніўня 2022 года, да 25-годдзя кампаніі, «Віталюр» выходзіў з піке. У нас зноў паверылі пастаўшчыкі, у адзін з тыдняў жніўня была рэкордная выручка, мы былі натхнёныя і зараджаныя.
У кастрычніку-лістападзе 2022 года спачатку з'явіўся ўказ аб замарозцы цэнаў, а за ім — 713-я пастанова. Для нас яна азначала зніжэнне маржы на 3-4% у розніцы і штомесячныя страты.
Калі б мы ў гэты перыяд увайшлі ў здаровым стане, быў бы час перафарматаваць бізнэс, агледзецца, папрацаваць з выдаткамі, заключыць прамыя кантракты — дзясяткі і сотні розных механізмаў, з дапамогай якіх мы маглі паўплываць на працу сеткі.
Але гэтага часу ў «параненага» папярэднім годам «Віталюра» не было.
Рашэнне спыніць працу гандлёвай сеткі і аддаць крамы ў арэнду было прынята прыкладна ў лістападзе 2022 года. Мы пачалі перамовы з патэнцыяльнымі арандатарамі — і прыйшлі да дамовы з «Сантай».
— А чаму не прадалі сетку?
— Два моманты. Аб'ектыўна — усё адразу ніхто б не купіў. Ну і эмацыйна — такі варыянт не хацелі нават разглядаць. Не для таго мой бацька 27 гадоў усё гэта будаваў, каб прадаць і, умоўна, сысці на пенсію, калі яшчэ вельмі шмат можна зрабіць.
— Чаму ключавым арандатарам выбралі менавіта «Санту»? Толькі яна была гатовая арандаваць адразу ўсе крамы? Наколькі яна была зацікаўлена ў гэтай угодзе?
— Мы праводзілі перамовы з усімі сеткамі з топ-5 беларускіх рэтэйлераў. З «Сантай» склалася, бо мы гістарычна мелі даверныя адносіны як на ўзроўні кіраўніцтва, так і на ўзроўні ўласнікаў, вельмі шчыльна працавалі адзін з адным. «Санта» мела амбіцыі і жаданне рэалізаваць гэты праект — і дзякуй ім за гэта, «Санта» заўсёды натхнялася «Віталюрам». Мы заўсёды рабілі сваю працу з любоўю, пастаянна нешта паляпшалі, ездзілі па ўсім свеце, укаранялі інавацыі. Раней за ўсіх мы ўсталявалі касы самаабслугоўвання, паставілі хосперы і рыхтавалі ў іх свежую рыбу, сталі рабіць сушы і піцу проста ў гандлёвых залах пад заказ, паставілі кавапункты, апарат для ахалоджвання віна і г. д.
На той момант у нас не было часу неяк інакш структураваць здзелку. У крамах пусцелі паліцы, пастаўшчыкі злаваліся, ішлі ў суды. З кожным днём станавілася складаней, таму хуткае рашэнне было адзіна правільным.
— 130 млн доўгу перад пастаўшчыкамі. Быў план, як яго пагасіць?
— На 100%. Так. І мы транслявалі гэта ў пачатку года ўсім зацікаўленым, у тым ліку на афіцыйным узроўні.
Угода мела на ўвазе куплю асноўных сродкаў. Гэта абсталяванне, і не толькі тое, што ёсць у гандлёвай зале, але і тое, што не відаць пакупніку: сеткі, камунікацыі, вентустаноўкі і г. д. калі сетка адкрывае краму, 90% выдаткаў на запуск прыйдзецца як раз на абсталяванне. Любы арандатар, заходзячы на гандлёвы аб'ект, выкупляе абсталяванне. Таму значная частка сродкаў на пагашэнне даўгоў — гэта сродкі ад продажу абсталявання.
Далей — таварныя рэшткі. На момант закрыцця крамаў у «Віталюра» яны складалі блізу 20 млн рублёў.
Яшчэ адна крыніца — арэндныя плацяжы.
І адзін гандлёвы аб'ект мы рэалізавалі нашым партнёрам, «Суседзям». Атрыманыя сродкі таксама цалкам пайшлі на пагашэнне даўгоў.
Усё гэта дазволіла «Віталюру» да новага, 2024 годзе пагасіць асноўную масу даўгоў. Зараз сілы ўсёй каманды сканцэнтраваны на тым, каб максімальна хутка закрыць астатак.
— Хто ў тыя складаныя часы сказаў калектыву, што крамаў «Віталюр» больш не будзе? Вы? Як змаглі сказаць: ну а цяпер, рабяты, мы вымушаныя з вамі развітацца? З якой колькасцю супрацоўнікаў расстаўся «Віталюр» за гэты год?
— Загадчыкам усімі крамамі сеткі на агульным сходзе гэта абвясціў былы генеральны дырэктар «Віталюра» Аляксандр Калеснікаў (Віталь Яцук тады займаў пасаду камерцыйнага дырэктара). З кіраўніцтвам офіса і ключавымі пастаўшчыкамі меў зносіны ў тым ліку ўжо і я.
На піку наша каманда даходзіла да 6 тыс. чалавек, цяпер засталося менш за 200.
— У развітальным пасце «Віталюра» ў Instagram Вы пісалі: «Мы кажам вам «да пабачэння». Не развітваецеся? Плануеце вярнуцца ў рэтэйл?
— Не выключаем гэтага. Пакуль стратэгічных планаў у гэтым кірунку няма, але магчымасць у нас засталася. Хіба што не найбліжэйшым часам, бягучыя кантракты з гандлёвымі сеткамі-арандатарамі доўгія, на 5-10 гадоў.
— Ці плануеце крамы, якія цяпер у арэндзе ў «Санты», у далейшым перадаваць іншым арандатарам?
— Ані «Санта», ані мы ў аднабаковым парадку не вырашаем лёсу гэтых крам. У нас ёсць вялікі кантракт, у рамках яго могуць быць карэкціроўкі — і яны заўсёды сумесныя. У адваротным выпадку мы б не былі партнёрамі і не перажылі б гэты няпросты год.
Зараз мы перадаем каля 40 аб'ектаў, яны ўсе маюць будучага арандатара. На перыяд навагодніх святаў зробім невялікі перапынак, да 7 студзеня замарожваем працэс. За студзень-сакавік усе аб'екты будуць перададзеныя.
Рыба, садавіна, токены — што з іншымі праектамі «Віталюра»?
— Што цяпер з іншымі бізнэс-юнітамі «Віталюра»? Вы былі буйным імпарцёрам рыбы, потым — гародніны і садавіны. Чаму, дарэчы, наогул гэтым заняліся?
— Па-першае, у нас ёсць інфраструктура, якая дазваляе займацца імпартам яшчэ нейкіх, акрамя рыбы, прадуктаў. Яна выбудаваная і паспяхова працуе, наладжаны тэмпературны рэжым.
Па-другое, кожны буйны рэтэйл рана ці позна прыходзіць да імпарту садавіны і агародніны, дасягаючы памеру, калі ён можа вазіць што-небудзь, кратнае фуры. Чым больш уласнага імпарту ты можаш прадаць, тым цікавей гэты кірунак. Мы проста пачалі гэта рабіць — не скажу, што адны з першых, але своечасова. У «Віталюра» была найлепшая ў гэтым кірунку каманда ў краіне. Мы абслугоўвалі не толькі свае крамы, але і іншыя аб'екты — аддавалі «на бок» каля паловы аб'ёму. Раскошны быў праект.
— Што з ім цяпер?
— Зачыніцца. Не маючы сваёй розніцы, гэтым праектам немагчыма займацца эфектыўна.
— Імпарт рыбы застаўся?
— Так. Ён забяспечвае ў асноўным наша рыбную вытворчасць, якое выпускае гатовую прадукцыю. Плануем павялічыць яе аб'ёмы.
— Для каго?
— Працуем з усімі сеткамі. З нашымі арандатарамі — «Санта», «Суседзямі», «Гіпа» — мы партнёры не толькі ў частцы арэнды, але і ў частцы паставак прадукцыі. Упэўнены, што найбліжэйшымі месяцамі падключым яшчэ 2-3 гандлёвыя сеткі.
Імпарт у мінулым годзе не быў прыярытэтным напрамкам, але пастаўкі ёсць, і яны працягнуцца. Аб'ём у бягучым годзе ўпаў, але ёсць выканальная мэта — выйсці на ўзровень 2022 года.
— Што з транспартным юнітам «Віталюра»? Аўтапарк не распрададзены?
— Юніт захаваны, хоць і скараціўся ўдвая. Мы аказваем лагістычныя паслугі партнёрам. Пакуль не магу сказаць, ці будзем мы гэты кірунак развіваць, але дакладна плануем захоўваць.
— У 2021 годзе «Віталюр» выпускаў токены. Навошта выходзілі на рынак лічбавых інвестыцый і што вам гэта дало?
— Першае — было цікава памацаць, што гэта такое, якія на гэтым рынку ёсць перспектывы. Другая мэта — прыцягненне рэсурсаў. І мы іх паспяхова прыцягнулі. Трохі, сукупна — да $2 млн, на той момант істотнай ролі яны не гулялі. Так што абедзвюх мэтаў мы дасягнулі, але не развілі гэты кірунак па аб'ектыўных прычынах.
Цяпер, кажа Віталь Яцук, кампанія «Віталюр» плануе развіваць дывелапмент — і шукае суінвестараў у два перспектыўныя праекты. Адзін з іх — будучы лагістычны комплекс з халадовым ланцужком.
— Мы пачыналі будаваць яго пад Мінскам, на 15-м км трасы М-2 Мінск — Нацыянальны аэрапорт Мінск. Агульная плошча аб'екта — 14 тыс. кв. м, складаецца з вытворча-складскога комплексу з адміністрацыйна-бытавой часткай. Гатоўнасць на дадзены момант — 20%, падведзены ўсе сеткі. Планавы аб'ём фінансавання — каля 35 млн рублёў.
Раней «Віталюр» рабіў гэта пад сябе — для накіравання імпарту гародніны і садавіны, зараз жа шукаем суінвестараў. Праект вельмі высокатэхналагічны, амбіцыйны, мы ў свой час аб'ездзілі ўсе крутыя лагістычныя комплексы Расіі і Еўропы, за аснову ўзялі галандскую тэхналогію.
Другі праект — вытворчы комплекс у Калядзічах.
— Плошча аб'екта — 5 тыс. кв. м, вялікі ўчастак зямлі. Мы яго будавалі як вытворчасць для перапрацоўкі рыбы. Гэта інвестыцыйны праект, рэалізавалі столькі, колькі паспелі рэалізаваць. Гатоўнасць аб'екта — 60%.
Цяпер таксама шукаем суінвестара: праект можна перафарматаваць пад любую іншую харчовую вытворчасць. Ужо ёсць некалькі інтарасантаў, якія гатовыя ў гэты праект заходзіць. Мы ж гатовыя як рэалізаваць яго з суінвестарам на партнёрскіх пачатках, так перадаць інвестару для самастойнай рэалізацыі — прадаць яго ў тым выглядзе, у якім ён ёсць цяпер.
Ніколі не думаў, што можа быць так цяжка
— Віталь, вы гэтакі «залаты хлопчык» ад беларускага бізнэсу. Малады, адукаваны, заможны, жанаты на супермадэлі, спадчыннік велізарнай у маштабах краіны бізнэс-імперыі. Ды яшчэ і амаль равеснік «Віталюра» — то-бок пражылі з кампаніяй амаль усё жыццё і, думаю, былі ўпэўненыя, што так будзе заўсёды. Цяжка было, калі стабільнае паспяховае жыццё рассыпалася на кавалкі?
— Вельмі цяжка. Ніколі не думаў, што можа быць так цяжка. «Віталюр» заўсёды быў для мяне галоўным праектам у жыцці. Але я гэта перажыў.
Для мяне і кампаніі важна, што, маючы экспертызу, маючы імідж і рэпутацыю, маючы каманду, маючы партнёрскія ўзаемаадносіны, ты вядзеш дыялог, разлічваешся па даўгах і не ўцякаеш ад праблем.
— Няўжо ні разу не сыходзілі ад складаных размоў? Не выключалі тэлефон?
— Сыходзіў. Выключаў. Стамляўся. Як любы нармальны чалавек. Бывала, сотня званкоў у дзень, з іх большая частка — незнаёмыя нумары. Мне пагражалі судамі, расправамі, чакалі каля офіса.
— З'язджаць не думалі?
— Ніколі ніхто з акцыянераў «Віталюра» — то-бок мая сям'я — пра гэта не думаў. У нас не «айцішка», дзе ўзяў ноўтбук — і паехаў. У нас праекты, якія на гэтай зямлі стаяць. І людзі, якія на гэтай зямлі жывуць. І адказнасць за ўсё гэта.
— У самы цяжкі для «Віталюра» момант вы з жонкай рыхтаваліся стаць бацькамі першынца.
— Жонка была на 8-м месяцы цяжарнасці. Я стараўся максімальна яе ад усяго гэтага ізаляваць. Але, шчыра кажучы, падтрымліваў не я яе, а яна мяне.
— Нараджэнне сына дапамагло акрыяць духам?
— Гэта лепшае, што са мной здаралася ў жыцці. І яно вельмі памяняла ўспрыманне многіх рэчаў. Так, і сёння ў мяне шмат амбіцый і бізнэс-жаданняў, і я іх рэалізую, але сям'я на першым месцы.
— Заязджаеце з сям'ёй па прадукты ў былыя «Віталюры»? Як сябе адчуваеце там?
— Не заязджаю. Не магу.
Чытайце таксама:
«Для падрыхтоўкі да новага адкрыцця спатрэбіцца тыдзень». У Мінску пачалі закрываць «Віталюры»
Прадстаўнікі сеткі «Санта» расказалі, што будзе з крамамі «Віталюр»
«Санта» адкрыла першыя адноўленыя крамы «Віталюр» — пакуль без рэбрэндынгу
