Пісьменнік Альгерд Бахарэвіч стала жыве ў Гамбургу (Германія) і кантактуе з Бацькаўшчынай кнігамі: «Ніякай літасці Валянціне Г.», «Праклятыя госці сталіцы», і вось нядаўна — «Сарока на шыбеніцы». З пісьменнікам гутарыць карэспандэнт «НН» Павал Касцюкевіч.
«НН»: Як Вам заснежаны Мінск?
АБ: Гадзіннік у сталовай насупраць КДБ усё так жа не працуе і паказвае той самы час, што і да майго ад’езду. А ў астатнім… У горадзе прыкметна пабольшала еўрапейскасці, і ад яе спалучэння з невынішчальнай мінскай савецкасцю цяпер утварылася абсалютна пачварная і надзвычай эстэтычна цікавая сумесь. Я нідзе не бачыў гарадоў, падобных да Мінску.
«НН»: Чыста па‑людску: дадому, у Беларусь, не хочацца?
АБ: Мая Беларусь і так заўжды са мной. А іншыя спачатку хай давядуць мне сваё права так называцца.
«НН»: Беларусь — гэта…
АБ: Беларусь — гэта кніга, якую я ніколі не змагу напісаць.
«НН»: Значыць, пісьменнік усё ж мае права на аб’ектыўную абыякавасць, на выкшталцонае назіранне, і таму браць на сябе адказнасць за станаўленне нацыі (тоеснасці, мовы і г.д.) не павінен?
АБ: Адзінае, што павінен рабіць пісьменнік, — гэта пісаць цікавыя кнігі і не карыстацца ісцінамі, узятымі на пракат. Адказнасць за нацыю я пакідаю розным прарокам‑аматарам, экстрасэнсам ад палітыкі, літаратурным вегетарыянцам і юным фюрэрам. Я не ўяўляю сабе, наколькі завышаную самаацэнку трэба мець літаратару, каб сказаць: «Ідзіце ўсе за мной! Я ведаю правільны шлях!». Пісьменнік — гэта ўсяго толькі пісьменнік, чалавек слабы і часта заганны; адзінае, чым ён адрозніваецца ад іншых — ягоная здольнасць да чараўніцтва, ягонае ўменне расставіць словы так, каб гэта хацелася чытаць. На мой погляд, за вялікімі задачамі губляецца галоўнае — мастацтва;
багоў, якім служыць пісьменнік, завуць не Радзіма і не Народ, а Творчасць і Талент.Не кажыце мне, што гэтыя паняткі нельга супрацьпастаўляць: адна з галоўных умоваў сапраўднай літаратуры — адчужанасць, самота, самадастатковасць, а радзіма і народ так ці інакш азначаюць прывязанасць, згуртаванасць, еднасць.
Літаратура — рэч інтымная, а ці можа быць інтымным, напрыклад, патрыятызм?
Радзіма і народ — гэта наогул занадта абстрактна. Іх часта бяруць у суаўтары, але выключна са страху не справіцца самому, са страху ўласнае пустаты і дзеля яе апраўдання. Пры ўсім гэтым я нічога не маю супраць радзімы: я пішу, гавару і думаю па‑беларуску — што яшчэ можа зрабіць для цябе такі слабы чалавек, як я, о Patrіa? «Выкшталцонае назіранне» — гэта вельмі добра сказана, так: даваць людзям эстэтычную асалоду і па магчымасці берагчы іх ад прыступаў сваёй сумнеўнай любові.
«НН»: Якія суадносіны ў літаратуры з рэальнасцю? Ці вы будуеце свой свет, калі пішаце свае кнігі, ці адлюстроўваеце яго? Літаратура навыперадкі з рэальнасцю? Ці сімбіёз?
АБ: Нейкай
аб’ектыўнай рэальнасці насамрэч не існуе. Для п’янага чалавека слова рэальнасць будзе значыць зусім не тое, што для цвярозага;для чалавека, які носіць акуляры, яна заўжды будзе выглядаць інакш, чым для ўладальніка добрага зроку; глуханямы і сляпы, пажылы чыноўнік і нявіннае дзіця, мужчына і жанчына маюць розныя рэальнасці. Давайце палічым, колькі гадзін за сваё жыццё чалавек праводзіць у сне — хіба мы бачым аднолькавыя сны? Так званая рэальнасць — гэта тое, што бярэцца для пабудовы дэкарацыяў, дый тое самых грубых. Сапраўдны пісьменнік прыдумляе амаль усё, тым ён і адрозніваецца ад публіцыста. На жаль, гэтыя віды дзейнасці многія дагэтуль схільныя блытаць. Калі пісьменнік і ёсць люстэркам, то гэта намаляванае люстэрка, кшталту агню каміну ў доме таты Карла.
Я прыдумляю ў сваіх кнігах амаль усё. А калі і бяру туды нешта з гэтай самай рэальнасці — які‑небудзь змрочны будынак ці тралейбус з пасажырамі — усё адно з такімі рэчамі адбываюцца потым у тэксце дзіўныя метамарфозы: тэкст сам прымушае іх змяніцца.
Мо таму і вар’яцеюць пісьменнікі, музыкі, мастакі — выправіўшыся ў падарожжа па прыдуманых рэальнасцях, яны аднойчы ўжо не могуць вярнуцца ў сваю ўласную.
«НН»: У сучаснай беларускай літаратуры (вы, Талстоў, Вежнавец) адсутнічае якасны сюжэт. Ці патрэбны ён вам? Вы ж і так абдумваеце кнігу, дык чаму сюжэту не быць абдуманым як след?
АБ: Не ведаю, што маецца на ўвазе пад «якасным сюжэтам».
Сюжэт мае велізарнае значэнне для дэтэктыву. Для сур’ёзнай літаратуры ён не такі ўжо і важны. Істотна не «пра што», а «як».Пісьменнік адрозніваецца ад графамана найперш наяўнасцю свайго непаўторнага голасу. Калі гэты голас (інакш: стыль) ёсць, можна весці гаворку пра што заўгодна, распавядаць любую гісторыю (ці не распавядаць яе наогул) — на свеце няма нецікавых рэчаў — літаратура ўсё зробіць сама. Самы яскравы, класічны прыклад: апісанне аднаго дня з жыцця дублінскага яўрэя Блюма стала літаратурным шэдэўрам, хаця пра сюжэт там можна казаць толькі ўмоўна. Згадаем яшчэ Роб‑Грые, Елі¬нэк, Бруна Шульца, некаторыя набокаўскія творы…
Я не адмаўляю сюжэту. Ён мусіць быць прадуманы. Аднак сутнасць і якасць тэксту вызначае не ён. Любы сюжэт непраўдападобны, але тым, хто шукае праўдападабенства, трэба чытаць газеты. Паміж чытачом і аўтарам празаічнага твору павінна заўжды існаваць негалосная канвенцыя: адгортваючы кнігу, чытач мусіць прымаць правілы гульні — паверыць на нейкі час, што так яно і было. Абавязак аўтара — усяляк спрыяць гэтаму падману. Інакш чытанне ператвараецца ў нудную працу.
«НН»: Што любіце ў працэсе напісання найбольш: абдумванне, уласна напісанне ці прэзентацыю?
АБ: Не люблю публічныя выступы, люблю адзіноту. Тут я не арыгінальны.
«НН»: Вашы творы часта абвінавачваюць у мізантропіі. Што маеце сказаць на гэты закід?
АБ: Мне блізкая пазіцыя Свіфта, які казаў, што любіць асобных людзей і ненавідзіць чалавечыя супольнасці.
Я цярпець не магу ўсялякага роду чалавечыя статкі, калектывы і калектывізм: будзь тое аб’яднаная і апантаная адной ідэяй нацыя, палітычная партыя, грамадскае аб’яднанне, працоўны калектыў, вясёлае застолле, чарга ў краме, літаратурная суполка, пачакальня або набіты пасажырамі аўтобус.Там, дзе людзі яднаюцца, няхай нават выпадкова, абавязкова з’яўляецца пошласць і прыніжэнне, там нівелюецца чалавек. Ненавіджу сумесную працу і тое, што атрымліваецца ў яе выніку — як правіла, творчага там вобмаль, затое колькі навязлівасці. Чалавечыя гурты чамусьці наогул схільныя да агрэсіі. Сярод іх я задыхаюся, і мае героі адчуваюць гэта.
Героі маіх кніг — гэта людзі ў стане перманентнай асфіксіі.
«НН»: Пра што ваша новая кніга, «Сарока на шыбеніцы»?
АБ:
Я здзяйсняю ў ёй падарожжа па целе адной маладой жанчыны, якую завуць Вераніка. Яна працуе ва ўправе канцлагераў і закаханая ў свайго начальніка.Я пішу пра тое, што адбывалася ў розныя часы кароткага жыцця Веранікі з яе целам, і праз гэта распавядаю гісторыю. Мы пачынаем з валасоў і потым апускаемся ўсё ніжэй, каб напрыканцы кнігі зноў вярнуцца да яе твару і зазірнуць Вераніцы ў вочы. Болей не скажу, бо, урэшце, гэта ўсяго толькі сюжэт.
***
Альгерд Бахарэвіч чытае ўрыўкі са сваёй новай кнігі «Сарока на шыбеніцы»
«Гэта самапіяр!»
Ноч па ўсёй зямлі.
