Фэльетон Алега Аблажэя.
Ці ж мелі такую магчымасьць яго сучасьнікі Купала ды Колас? Дзівіцца варта не таму, што мы ня маем у літаратуры постацяў, роўных таму ж Івашкевічу, дзіва бярэ ад таго, што мы ўвогуле штось маем. Нягледзячы ні на што. Ня дзякуючы — а нягледзячы, насуперак. Якая яшчэ літаратура стваралася ў такіх акалічнасьцях? І здолела выжыць?
Забытая ў цёмным склепе бульба прарастае доўгімі белымі храсткамі ў спадзяваньні прабіцца да сонца, да волі. Так і наша прыгожае пісьменства.
Рэдка каму ўдалося глынуць вольнага паветра.
І ўчора, і сёньня.
А сёньня ўвогуле наша літаратура апынулася ў незвычайнай сытуацыі.
Заўсёды пісьменьнікі назіралі, што робяць калегі‑суседзі, «трымалі руку на пульсе». Пушкін уважліва чытаў Байрана, тыя ж Купала й Колас, бясспрэчна, былі знаёмыя з блізкай ім па духу літаратурай польскага «пазытывізму» — Ажэшкі, Сянкевіча, Канапніцкай.
Сёньня нашай літаратуры няма ў каго вучыцца.
Мы змушаныя ўсё яшчэ жыць праблемамі, якія стаялі перад Міцкевічам, Норвідам ці Пётэфі. Нацыянальная самасьвядомасьць у руінах, усеагульная апатыя, цемра й няволя.
Якая яшчэ мова дагэтуль мае неўсталяваную артаграфію? Ня кажучы ўжо пра вузкае кола яе карыстальнікаў.
Зачын апавяданьня — «Божа, пашлі мне добрага чалавека, сьвядомага беларуса…» Ці гаворыць хто — сьвядомы немец, японец?
Мы засталіся адны. Іншыя літаратуры жывуць іншымі праблемамі.
Наша літаратура нагадвае дзяўчынку, што яшчэ толькі рыхтуецца да першага прычасьця, у той час як яе дарослыя сяброўкі бадзяюцца па сэкс‑шопах.
Паэт у заходняй літаратуры — ня толькі ня «больш чым паэт». Ён увогуле — ніхто. Выкапень, экспанат кунсткамэры, які падтрымліваецца рознымі фондамі проста каб ня вымер як гатунак з «Чырвонай кнігі».
А проза займаецца праблемамі аднаполага каханьня, капаньнем у чалавечым нізе й фэкаліях.
Але купка бруду на вымытай шампунем вуліцы толькі падкрэсьлівае яе чысьціню. На запляванай і засьмечанай — яшчэ й павялічвае ступень агіднасьці.
«Постмадэрнізм», — які там «пост», мы колькі сябе памятаем, столькі й посьцімся. Нам бы пад’есьці па‑людзку, па‑сапраўднаму.
Нам бы біць у званы ды трубіць у баявыя трубы, — а мы грукочам у «тазікі» і дзьмём у сьвісткі.
Ды вось бяда — праблемы засталіся тыя ж, з нашаніўскіх часоў, а пісаць так, як тады, ужо нельга.
І аднолькава млосна чытаць як патрыятычныя вяршыдлы пра храмы, крыжы і сьвечкі, так і «вершаванітаваньні».
Мы ніяк ня можам выціснуць зь сябе комплекс «дзярэўні», усё цікуем у бок «выкшталцонэго паніча». Мы ня верым, што можам быць для некага цікавымі такія, якія ёсьць.
«Как? Из Вильнюса!!! И вы приехали сюда — наши дувалы смотреть?» — дзівіліся нам у Ташкенце мясцовыя расейскія рабацягі.
А вось Маркес з калегамі апісваў свае «задрыпоніі» такімі, якія яны ёсьць. І атрымалася літаратура, перад якой зьнялі капелюшы й цыліндры «высокацывілізаваныя» суседзі.
«Пішы, што бачыш і не мудры», — вучыў Аляксей Венецыянаў.
У сваёй экзыстэнцыйнай сутнасьці мы такія ж як і ўсе. І першае каханьне дзе‑небудзь у Лынтупах такое ж балючае, як і ў Вэроне. Толькі як яго апісаць так, каб зразумелі й тыя, закаханыя цяпер, — і тыя, што будуць жыць праз чатырыста гадоў?
Мы маем шанец стварыць сапраўдную літаратуру. Бо перад намі стаяць сапраўдныя, а ня выдуманыя праблемы. Нашай будучыні. Жыцьця і сьмерці.
Літаратура — як ліхтарык у цемры. Каб ня зьбіцца з дарогі. Не патануць у дрыгве.
А калі літаратура згушчае цемру — дык навошта яна?
