Adzin z najpryhažejšych biełaruskich pałacaŭ z parkam tajemna pradajuć rasiejcam.
Vaŭkavyščynie pakul pašancavała z pomnikami staraśvieččyny. Dziasiatki ź ich uklučanyja ŭ «Zbor pomnikaŭ», u Śpis historyka‑kulturnych kaštoŭnaściaŭ. Siarod ich bahata j staradaŭnich panskich siadzibaŭ. Naprykład, u miastečku Hniezna zachavaŭsia budynak pałacu ź flihielami i reštki ramantyčnaha parku z aryhinalnaj vodnaj systemaj.
Staraśviecki park i adnapaviarchovy pałac siaredziny XIX st. rodu Scypijo del Kampa, što haspadaryli tut da apošniaj vajny, jość u vioscy Padarosk. Da vieraśnia 1939 hodu tut viravała inšaje žyćcio. A Roś da 1939 h. naležyła Patockim, jakija jašče ŭ pačatku XVIII st. zakłali tut siadzibu j cudoŭny park, frahmenty jakoha zachavalisia.
Niekatoryja siadziby byli sapraŭdnymi ahmieniami aśviety j kultury. Hetak u vioscy Jaryłaŭka pakul jašče znachodzicca panski dom, u jakim u 1885‑1890 hh. žyŭ viadomy biełaruski mastak A.Kamienski.
Na žal, balšynia hetych vybitnych pomnikaŭ historyi j pryrody siońnia ŭ harotnym stanie. Za apošnija tuzin hadoŭ sytuacyja tolki pahoršyłasia. Nie pierapała tut ničoha na restaŭracyju ŭ 2004 hodzie, kali ŭ rajcentry burna pravodziŭsia respublikanski fest «Dažynki‑2004». Ale ŭ adździele kultury Vaŭkavyskaha rajvykankamu znajšli vyjście. Ciapier tamtejšaje načalstva šukaje pakupnikoŭ na pomniki našaje spadčyny, jakimi jany volna rasparadžajucca.
Hetak pałacava‑parkavy komleks u vioscy Kraski, dzie pakul mieścicca dziciačy sanatoryj, maniacca pradać z «aŭkcyjonu». Pra adkrytaść i prazrystaść aperacyi tut navat nie viadziecca. U rajadździele kultury kažuć, što pakupnik užo viadomy. «Kaniečnie ž, rasiejcy. U našych ža takich hrošaj niama!» — ź viedańniem spravy kažuć u čynoŭnickich kabinetach. Nasamreč, rasiejcy ŭžo daŭno skuplajuć nieruchomaść u samych kaštoŭnych, zapaviednych kutkach Biełarusi. Ale hetym razam viadziecca pra pomnik vyklučnaje kaštoŭnaści.
Neahatyčny pałac XIX st. rodu Siehieniaŭ — adzin z najlepšych uzoraŭ svajho stylu. Sama staraja jahonaja častka była ŭźviedzienaja ažno ŭ 1839 hodzie! A šykoŭny tamtejšy prysiadzibny park pazaminułaha stahodździa, u jakim raście niamała redkich staradaŭnich drevaŭ, staić na 6 ha. Tut rastuć takija dzivosy, jak vocatnaje dreva, chvoja vejmutava, łamanos, skumpija, listoŭnicy…
Šykoŭny park, što sychodzić u stary chvajovy les, jość pomnikam respublikanskaha značeńnia. Jak i ŭ inšych vypadkach, taki status nikoha ni da ničoha nie abaviazvaje. Usio tut dzičeje. Jak paŭsiul…
Tamu skinuć ź siabie kłopat pra ŭnikalny pomnik — surjoznaja matyvacyja dla rajonnaha načalstva. Ale suma, jakuju jany chočuć atrymać z «aŭkcyjonu», vidavočna, niesurjoznaja — 450 młn. biełaruskich rubloŭ. Stolki siońnia kaštuje damy ŭ niejkaj Ratamcy. Navat dla rajonnaha biudžetu heta mizer. Na «Dažynkach» u Vaŭkavysku Łukašenka razdaŭ 9 premijaŭ pa 30 miljonaŭ rubloŭ, 9 premijaŭ pa 20 miljonaŭ, 6 — pa 15! Nu j delehacyi Mahiloŭščyny ŭručyŭ u Vaŭkavysku 50 miljonaŭ rubloŭ.
Kali ŭsio ž Kraskaŭskaja siadziba apyniecca ŭ pryvatnych rukach rasiejcaŭ, to, pa‑pieršaje, bajusia, patrapić tudy biełarusu, kab spryčynicca da charastva j duchu historyi, budzie prablematyčna; pa‑druhoje, ździajśniać kantrol za stanam pomniku budzie niemahčyma. Lišnie kazać, šta ani rajonnyja ŭłady, ani Ministerstva kultury, ani, pahatoŭ, užo viadomy ŭ rajadździele pakupnik z Rasiei, ničoha nie harantujuć u spravie achovy spadčyny.
Kali avantura ŭdasca, to ŭ vaŭkavyskaha načalstva jašče zastanucca pomniki pryrody j historyi, staraśvieckija siadziby j parki ŭ vioskach Viarejki, Šnipava, Mačulna, Tealin, Subačy… Jość jašče što prapanavać rasiejskim pakupnikam! Pakul ułada nia stanie biełaruskaj, na ich viek chopić.
