Pažar na navahodnim bali ŭ Minsku ŭ studzieni 1946-ha: kolkaść achviaraŭ dahetul nieviadomaja 16

Pomnik achviaram pažaru na Vajskovych mohiłkach.

Haścinny dvor.

Dakumient pra zahinułych bieź viestak.

Šylda na pomniku achviaram pažaru.

Toj samy budynak siońnia.

67 hadoŭ tamu ŭ Minsku adbyŭsia strašenny pažar, achviarami jakoha stali dziasiatki maładych ludziej.

4 studzienia 1946 hoda ŭ Minsku adbyłosia pasiedžańnie Biuro CK KP(b)B. Siarod prysutnych byŭ kiraŭnik kampartyi Biełarusi Pancielajmon Panamarenka, načalnik respublikanskaha NKHB Ł.Canava, narkam NKVD Biełarusi S.Bielčanka i jašče 13 adkaznych supracoŭnikaŭ. Na pasiadžeńni abmiarkoŭvałasia pytańnie ab masavaj hibieli ludziej u pažary, jaki adbyŭsia napiaredadni ŭ staličnym kłubie dziaržbiaśpieki.

Bal-maskarad

… U kancy śniežnia 1945-ha ŭ acalełym padčas vajny i akupacyi budynku na płoščy Svabody ŭ Minsku aktyŭna rychtavalisia da navahodniaha śviata. Stajała vialikaja jełka, upryhožanaja hirlandami i vataj. Ale śviata ŭ noč z 31 śniežnia na 1 studzienia pravieści nie ŭdałosia. Banalna adsutničała elektryčnaść. Śviatło abiacali dać tolki 3 studzienia. Na hety dzień i byŭ pryznačany bal-maskarad.

Kvitki na bal raźmiarkoŭvaŭ harkam kamsamoła i ich atrymlivali vydatniki vučoby, aktyvisty, nu i, viadoma, dzieci vysokapastaŭlenych čynoŭnikaŭ BSSR.

Zrešty, byli i tyja, kamu kvitok dastaŭsia, tak by mović, pa znajomstvie. Lilija Čyžyk, jakaja vyžyła ŭ toj trahiedyi, uspaminała, što zaprašalnik jana atrymała ad siabroŭki Lusi Rabcevič, ź jakoj dziaŭčyna razam vučyłasia na pieršym kursie miedinstytuta. Baćka Rabcevič byŭ Hierojem Savieckaha Sajuza i kamiendantam Kłuba NKDB. Voś jon i vystaraŭsia, kab dačka pajšła na bal u dobraj kampanii.

U dzień mierapryjemstva ŭvachod u Kłub ažyćciaŭlaŭsia stroha pa zaprašalnych kvitkach. Sprava ŭ tym, što ŭ susiednim kryle budynka pracavała kamisija pa rasśledavańni złačynstvaŭ niamiecka-fašysckich zachopnikaŭ i ich pamahatych. Padčas akupacyi ŭ hetym domie znachodziłasia hiestapa, uvieś archiŭ jakoha paśla vyzvaleńnia Minska ŭ lipieni 1944 hoda dastaŭsia savieckim śpiecyjalnym orhanam. Mienavita z hetymi nacysckimi dakumientami i pracavali supracoŭniki savieckaj kamisii.

Uvachod u hetuju častku budynku byŭ zamkniony i znachodziŭsia pad uzmocnienaj achovaj (paśla hety fakt zhulaje fatalnuju rolu dla mnohich tych, chto pryjšoŭ na bal). Akramia hetaha, u padvale budynka znachodzilisia kamiery, u jakich utrymlivalisia pałonnyja niemcy, jakija znachodzilisia pad śledstvam.

Pierad hałoŭnaj załaj na trecim paviersie byŭ pakoj kazak. Haściej sustrakali Dzied Maroz, Śniahurka, zajcy, vaviorki. Usio rabiłasia dziela taho, kab moładź adpačyła ad strašnych budniaŭ vajny. Vielmi mnohaje z upryhožvańniaŭ było zroblena ź lohkaŭzharalnych materyjałaŭ: papiery i vaty. Dyj na šmatlikich zaprošanych byli maskaradnyja kaściumy, zroblenyja z marli i papiery. Usiaho ŭ kłubie sabrałasia bolš za 500 čałaviek.

Trahiedyja

U zale ihraŭ duchavy arkiestr, moładź tancavała. I voś nadyšoŭ doŭhačakany momant, kali na navahodniaj jalinie pavinna była zapalicca hirlanda. I jana zapaliłasia. U pramym sensie. Vajskovy arkiestr ihraŭ «Stomlenaje sonca», moładź była zachoplena tancam i ŭspryniała, praniźlivy kryk «Pažar!» jak čarhovy navahodni žart. Ale nieŭzabavie połymia pierakinułasia na vialikuju postać Dzieda Maroza, nabituju vataj. Praź niekalki chvilin hareła ŭžo ŭsio vakoł.

Hości kinulisia da leśvicy, jakaja viała na vulicu, ale i tam byŭ ahoń. Vidavočcy zatym ŭspaminali, što pažar pačaŭsia mienavita ŭ pakoi kazak, jaki byŭ pierad hałoŭnaj załaj.

Prabicca praz hety achopleny ahniom pakoj da vyratavalnaha vychadu było niemahčyma, a leśvica pamiž pavierchami była pierakryta začynienymi žaleznymi dźviaryma.

Adnoj z tych, chto cudam vyžyŭ u tym piekle, była minčanka Cecylija Ioničava. Pavodle jaje ŭspaminaŭ,

pieršymi da achoplenaha ahniom kłubu NKDB padjechali nie pažarnyja, a vajskoŭcy i stali vyciahvać skryni z nacysckim archivam.

Dziaŭčyna kinułasia da dziažurnaha i uzmaliłasia ab tym, kab sałdaty adkryli dźviery na leśvicu. Ale ŭ adkaz bajec adkazaŭ, što nie maje prava hetaha rabić, bo leśvica źviazana z susiednim kryłom i sałdatam zahadana achoŭvać archiŭ.

Usio pamiaškańnie zaciahnuła źjedlivym žoŭtym dymam. Uśviadomiŭšy, što vyjścia niama, mužčyny stali vybivać šyby. Vyskačyŭšy z akna, ludzi zaŭvažyli, što nižni pavierch taksama haryć. Pa ŭspaminach vidavočcaŭ pašancavała tym, chto skakaŭ paźniej. Jany pryziamlalisia na ludziej, jakija lažali na ziamli, što źmiakčyła ŭdar. Alena Dziemidovič ŭspaminała, što

z sutareńniaŭ danosilisia žudasnyja kryki pa-niamiecku.

Heta kryčali aryštavanyja niemcy. Alena rašyłasia vyskačyć z akna. Pobač ź joj na nohi pryziamliłasia inšaja dziaŭčyna i ŭ jaje sa skury vyskačyli kostki. Na bałkonie sprabavaŭ uratavacca vajskoviec. Zzadu jaho šuhała połymia, napieradzie — vyšynia. Aficer hladzieŭ uniz i bačyŭ, jak raźbivajucca ludzi. Praź siekundu jon dastaŭ pistalet z kabury… Nieŭzabavie abvalilisia pierakryćci treciaha pavierchu.

Niekatorym ludziam udałosia vyratavacca, prabiŭšysia praz zavaleny śmiećciem čorny chod. Dźviery tam byli nie zamknionyja. Lilija Čyžyk, taja samaja, dla jakoj kvitok na bal dastaŭ kamiendant Kłuba NKDB, uratavałasia, vyskačyŭšy z budynka. Dziaŭčynie pašancavała, i jana nie raźbiłasia. Apynuŭšysia na vulicy, jana šukała Lusiu Rabcevič, ale siabroŭki nidzie nie było. Paśla taho, jak pažar budzie patušany, na papiališčy baćka znojdzie tolki branzalet dački.

Pareštki achviaraŭ chavali ŭ cynkavych trunach

Ranicaj na płoščy Svabody stali źbiracca ludzi. Jany sprabavali znajści dziaciej, jakich źbierahli padčas nacysckaj akupacyi i jakija zahinuli ŭžo ŭ mirny čas. Abharełyja cieły i reštki zahinułych vynosili sa spalenaha budynku i ŭkładvali ŭzdoŭž darohi. Achviaraŭ było šmat. Ich składali ŭ dva rady. Pobač chadzili zvarjaciełyja ad biady ludzi i sprabavali apaznać pa pareštkach adzieńnia i abutku svaich dziaciej.

U tuju žudasnuju noč u ahni zahinuli dziasiatki maładych chłopcaŭ i dziaŭčat.

4 studzienia 1946 hoda ŭ Minsku adbyłosia ekstranaje pasiadžeńnie biuro CK KP(b)B, na jakim pažar u Kłubie NKDB u Minsku «acanili jak „NZ“, jakoje maje palityčny charaktar». U vyniku, sakrataru harkama Horynu i sakrataru CK ŁKSMB Zimianinu abviaścili vymovu, a sakratara harkama pa prapahandzie Małočku źniali z pasady.

Dyrektara kłuba asudzili na 6 hadoŭ turemnaha źniavoleńnia, a kamiendanta Rabceviča choć i aryštavali, ale nieŭzabavie vypuścili.

Dačka hetaha čałavieka zhareła žyŭcom, i tamu ŭłady paličyli, što jon zapłaciŭ za chałatnaść spaŭna.

Admysłovaj kamisii było zahadana ŭ samyja karotkija terminy rasśledavać usie akaličnaści pažaru, vydać paciarpiełym nieabchodnuju kolkaść abutku i tkaniny na adnaŭleńnie harderoba, a siemjam zahinułych vypłacić adnarazovuju dapamohu.

Dakładnaja kolkaść zahinułych u tym pažary nie ŭstanoŭlena da siońniašniaha dnia.

Tych, chto raźbiŭsia pry padzieńni abo pamior ad apiokaŭ, chavali ŭ adzinočnych mahiłach. A ŭ brackaj mahile na Vajskovych mohiłkach pachavali dźvie vialikija cynkavyja truny z pareštkami tych, chto zhareŭ u pažary.

U hetaj strašnaj historyi zastałosia šmat niajasnaha. Čamu adbyŭsia hety strašny pažar? Ci stała pryčynaj trahiedyi zvyčajnaja chałatnaść, abo za pažaram niechta stajaŭ?! Adnoj z najbolš vierahodnych viersij źjaŭlajecca naŭmysny padpał. Jak ja ŭžo zhadvaŭ,

u susiednim z kłubam kryle budynka znachodziŭsia archiŭ hiestapa, u jakim, u tym liku znachodzilisia asabistyja spravy ahientaŭ, infarmataraŭ i pamahatych akupantaŭ.

Nie ŭsie kałabaranty i pamahatyja nacystaŭ źbiehli ź niemcami na zachad. Niekatoryja ź ich zastalisia ŭ vyzvalenaj Biełarusi. Jany viedali, što budzie, kali praŭda z nacysckaha archiva stanie viadomaja savieckim śpiecyjalnym orhanam.

Darečy, nie vyklučana, što arhanizataram hetaha terakta dapamahaŭ niechta ŭ formie vajskoŭca savieckaj armii. Naprykład, paśla pažaru biasśledna źnik čyrvonaarmiejec Leanid Vasilčykaŭ, jaki ihraŭ u arkiestry Biełaruskaj vajskovaj akruhi.

Chutčej za ŭsio, jon staŭ adnoj z achviar pažaru, ale nie vyklučali i toje, što hety čałaviek i byŭ tym samym tajnym padpalščykam.

U karyść padpału kažuć i inšyja fakty. Naprykład, toje, što było dźvie krynicy ŭzharańnia. Narešcie, chadzili ŭpartyja čutki, što ŭ tuju trahičnuju noč častka pažarnych mašyn raźjechałasia pa łžyvych vyklikach, i pažar na płoščy Svabody tušyć nie było kamu.

Takim čynam, 3 studzienia 1946 hoda zastaniecca adnoj z najbolš trahičnych staronak u historyi Minska i Biełarusi.

Ihar Mielnikaŭ, «Novy čas»

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH