Apošnim časam papularnaść nabyli admysłovyja archiealahičnyja festyvali i eksperymentalnaja («žyvaja») archiealohija, na jakich uznaŭlajucca nia tolki sami zaniatki ci technalahičnyja pracesy, ale i ład žyćcia staražytnaha nasielnictva.
Połymia archiealahičnych dy histaryčnych festaŭ achapiła Eŭropu. U adroźnieńnie ad biełaruskich, zamiežnyja festy admietnyja nia tolki rycarskimi zabavami. Na ich vialikaja rola advodzicca ramieśnikam, jakija demanstrujuć praces stvareńnia taho ci inšaha vyrabu. Ty bačyš, jak z dapamohaj hrubaj kaścianoj hołki vialiki kavałak skury pieratvarajecca ŭ zhrabnuju tašku. Dziviśsia, ź jakoj sprytnaściu dziavočyja ruki nanizvajuć na lnianuju nitku roznakalarovyja pacierki, a žančyny vyrablajuć pajasy. Na tvaich vačach kavałak dreva ci hliny pieratvarajecca ŭ łyžku ci harščok.
Pavietra, jakim dychajuć udzielniki festu, pranizanaje vodaram stravaŭ našych prodkaŭ. Siońniašnija haspadyni adnavili sposaby hatavańnia ryby, dzičyny, ziołak, napojaŭ i, kaniečnie ž, łasunkaŭ.
Adradžalniki minuŭščyny žyvuć padčas festyvalaŭ u adnoŭlenych pa staražytnych malunkach budanach, ziamlankach ci chatkach. Ziemlanaja padłoha adnačasova adyhryvaje rolu i łožka, i stała. Abaviazkovy element kožnaha festu – vohnišča. Mienavita la jaho źbirajucca šumnyja kampanii, śpiavajuć, tančać.
Iskra vohnišča trapiła i ŭ Biełaruś. Pieršym za ideju ŭdzielničać u takim feście ŭchapiŭsia hančar, supracoŭnik Brasłaŭskaha muzeju tradycyjnaj kultury Valery Zinkievič. Jon sabraŭ vakoł siabie siabroŭ – muzejnych supracoŭnikaŭ, jakija ź ciaham času stali apantanymi amatarami svajoj spravy. Siońnia Brasłaŭski kompleks – pradstaŭnik Biełarusi na roznych mižnarodnych festach, jon stała prypisaŭsia na viadomych imprezach u Biskupinie, Starachavicach ŭ Polščy, Kiernavie ŭ Litvie, Cesisie ŭ Łatvii.
Na hetych festach biełaruskija majstry znajomiać cikaŭnych z ramiostvami i zaniatkami žycharoŭ kryvickaha pasielišča X–XI st. (Brasłaŭščyna ŭ hety čas była ŭskrainaj Połackaha kniastva).
«Samaje hałoŭnaje na takich festach – rekanstrukcyja ładu žyćcia, – kaža V.Zinkievič. – Archiealahičnyja festy dajuć mahčymaść imitavać žyćcio ŭ budanie, u adpaviednym adzieńni i abutku, z adpaviednym histaryčnym raskładam dnia, ź ježaj, načyńniem, adpaviednymi pryładami pracy».
Traplajučy ŭ kryvickaje pasielišča, hledačy majuć mahčymaść panazirać za stvareńniem hlinianych vyrabaŭ dy paznajomicca sa sposabam ich apracoŭki. V.Zinkievič raspaviadaje pra šlachi apracoŭki hliny. Raźbiar Alaksandar Kurban pracuje z drevam – adnaŭlajučy staražytnyja pryłady dla apracoŭki dreva, rekanstrujuje posud, rečy, nieabchodnyja pry viadzieńni haspadarki, dziciačyja cacki. La Kastusia Šydłoŭskaha – natoŭp turystaŭ, jakija majuć achvotu nanieści niekalki litar draŭlanym ci metaličnym pisałam na miakkuju pavierchniu vaščanaj doščački ci kavałku biarosty.
Za kuchniu ŭ kryvickaj vioscy adkazvaje Eleanora Zinkievič. Joj dapamahajuć dzieci, supolna hatujučy kašu, prasnaki z makam dy miodam.
Iryna Šydłoŭskaja demanstruje, jak prali lnianyja nitki z dapamohaj prasiełkaŭ, jak plali pajasy na doščačkach. Časam da brasłaŭskich ramieśnikaŭ dałučajecca mastak ź Miensku Ŭładzimier Kandrusievič, jahonaje zachapleńnie – pakaz techniki drevarytaŭ. Admietnaja padzieja ŭ vioscy – zdabyvańnie rytualnaha «žyvoha» ahniu, ad jakoha zapalvajucca ŭsie vohniščy vioski.
U Biełarusi pakul bolšaja ŭvaha nadajecca jaskravym vidoviščam dy rycarskim bajam. U Eŭropie – vyvučeńniu materyjalnaj kultury i jaje prapahandzie.
«U Biełarusi hladač na takich festach viadzie siabie strymana: padydzie, troški pastaić i adychodzić. Hledačy na festyvalach u zamiežžy prosta zakidvajuć pytańniami. Čałaviek zapłaciŭ hrošy, i jon maje prava patrabavać. Tamu całkam vykarystoŭvaje hetaje prava, kab jamu rastłumačyli što? jak? čamu?», – kaža K.Šydłoŭski.
Stvaralniki kompleksu vierać, što ŭ miežach našaj krainy buduć źbiracca sapraŭdnyja festyvali daŭniaj materyjalnaj kultury, festyvali «žyvoj archiealohii».
