Žyćcio nastaŭnika‑pensijanera Alaksandra Dołbika vartaje ramanu z nastupnaj jaho ekranizacyjaj. Pachodzić jon sa Słuččyny, z chutaru Sieńnica. Pačynajučy z pradzieda, jahony rod uvieś čas u kanflikcie z panujučym ładam. Adzin z pradziedaŭ spadara Alaksandra źnik u Sibiry za ŭkryvalnictva paŭstanca‑kalinoŭca. Prababka, abyšoŭšy z malitvami za viartańnie muža miascovyja cerkvy, z adčaju dajšła da Kijeva‑Piačerskaj łaŭry, a potym vypraviłasia ŭ Jerusalim…
Pry kancy 1929 h. dzied nastaŭnika trapiŭ u niamiłaść da novaj ułady. Jaho admova ŭstupać u kałhas kaštavała siamji majomaści i charčoŭ. Uviesnu nastupnaha hodu Dołbikaŭ papiaredzili pra pahrozu vysyłki na Poŭnač. Staryja z unukam Saškam zastalisia doma. Jahonyja baćki z astatnimi dziećmi, ratujučysia, raźjechalisia ŭ roznyja baki: baćka ŭciok praź miažu ŭ Kleck, maci — u susiedniuju viosku. Nieŭzabavie starych aryštavali dy vysłali ŭ Archanhielskuju vobłaść. Unuk mocna zachvareŭ i kreŭnyja, zbajaŭšysia, što nie pieražyvie katarhi, addajuć jaho znajomamu.
Ucioki ŭ Kazachstan
 Baćka A. Dołbika - kamersant |
Dzied z babaj praz try hady byli vyzvalenyja. Chtości sa svajakoŭ zdoleŭ davieści, što vysłali ich niezakonna. Ale «prabačyŭšy» starych, ułady schapilisia za maci: za ŭcioki ad vysyłki jaje asudzili na try hady pracaŭ u Kazachstanie. Tyja try hady raściahnulisia da trynaccaci — u Biełaruś žančyna viarnułasia tolki ŭ 1946 h. Kali Alaksandru spoŭniłasia siamnaccać hadoŭ, viaskovy paštaljon papiaredziŭ jaho pra mahčymy aryšt. Toje ž pahražała i jaho niepaŭnahadovaj siastry. Adnačasova ciotku źvinavacili ŭ špijanažy na karyść Polščy dy dali dziesiać hadoŭ lahieru. Svajaki, naźbiraŭšy hrošaj, adpravili dziaciej da maci ŭ Kazachstan. Tam chłopiec spačatku skončyŭ horny technikum, pastupiŭ u Karahandzinski pedinstytut. Atrymlivaŭ dźvie stypendyi — paralelna navučaŭsia na kursach nastaŭnikaŭ dla škołaŭ‑siamihodak.
Ź Biełarusi prychodzić strašnaja navina: paśla zaniaćcia Zachodniaj Biełarusi balšavikami, aryštoŭvajuć Safrona Dołbika. Da taho momantu jon uźbiŭsia na svaje hrošy i adčyniŭ u Klecku kramu. Spačatku jaho asudzili na dziesiać hadoŭ za nielehalny pierachod miažy, ale hetaha padajecca zamała, i jaho zrabili polskim špijonam. Vyrak — rasstreł. Hinuć taksama dzied i jahony brat. Alaksandar Safronavič dahetul nia viedaje miesca pachavańnia baćki, nie dali plonu j zvaroty ŭ KDB.
Ad Čornaha mora — da Bałtyjskaha
U 1940‑m Alaksandra Dołbika zabirajuć słužyć na flot. Jon traplaje na Čornaje mora. Pačynajecca vajna. Padłodku Alaksandra patapili pad Baŭharyjaj. Traplaje słužyć na kacier u račnuju flatyliju na Vołhu. U śniežni, padčas abarony Stalinhradu, atrymlivaje ciažkuju kantuziju, i paśla miesiacu špitalu jaho kamisujuć. Jedzie da maci, ale vajna dla jaho na hetym nia skončyłasia. Dołbika iznoŭ pryzyvajuć, hetym razam — u jakaści instruktara. Słužbu skančaje ŭžo na Bałtyjskim mory ŭ 1946 h. Adsłužyŭšy peŭny čas u štabie pisaram, viartajecca ŭ Biełaruś i ŭładkoŭvajecca nastaŭnikam. «Prasiŭsia na Staŭpieččynu, ale mianie, syna rasstralanaha «špijona», pasyłajuć nastaŭničać u Zachodniuju Biełaruś, skazali što tam mocna brakuje specyjalistaŭ», — paśmichajecca były nastaŭnik.
«Piša Vam Sadoŭnik»
Da 1958 h. Alaksandar Dołbik paśpieŭ papracavać inspektaram RANA, nastaŭnikam, zavučam, narešcie dyrektaram Raduńskaj škoły ŭ Karelickim rajonie. U vieraśni jaho aryštavali, źvinavaciŭšy ŭ paklopie na KPSS, dziaržaŭny ład i ład žyćcia pracoŭnych. Čekistaŭ u Miry ździviŭ svaim «nachabstvam» nieviadomy, čyje listy pierachoplivali na pošcie. Padpisvaŭsia jon Sadoŭnikam, jaho listy adrasavalisia ambasadam zachodnich krainaŭ. Siarod adrasataŭ — tahačasny prezydent ZŠA Ejzenhaŭer, premjer Vialikabrytanii Iden dy premjer Indyi Neru. Nieviadomy ŭ svaich listach narakaŭ, što SSSR ihnaruje Deklaracyju ab pravach čałavieka, u krainie kvitnieje tatalitarny režym, na vioscy panuje biaspraŭje, jakoje jość faktyčna reanimavanym pryhonam. Sadoŭnik prasiŭ suśvietnych lideraŭ paŭpłyvać na Mikitu Chruščova dy zmusić taho pavažać pravy savieckich pracoŭnych.
Vyličyli raduńskaha dyrektara pa paštovych štampach dy počyrku. Sudu nie było — u kabinecie staršyni haradzienskaha abłasnoha sudu jaho spytali, ci pryznaje nastaŭnik svaju vinu. Pačuŭšy patrabavańnie vyklikać dla jaho abaroncu ź mižnarodnaj kalehii advakataŭ, sudździa kryva ŭśmichnuŭsia: «Aha, voś zaraz u ZŠA patelefanujem, budzie ŭ ciabie Ejzenhaŭer advakatam». Za listavańnie z Neru i kampanijaj niaŭrymślivamu nastaŭniku admierali dziesiać hadoŭ papraŭčych lahieraŭ dy piać hadoŭ paražeńnia ŭ pravach.
Darečy, Sadoŭnikam raduński dyrektar nazvaŭsia, skambinavaŭšy svaje inicyjały — Safronavič Alaksandar Dołbik.
Reabilitavali jaho za adsutnaściu składu złačynstva ŭ 1992 h.
«Da 53‑ha adtul nie viartalisia»
Adbyvać pakarańnie Dołbika nakiravali ŭ Mardoviju, u sumnaviadomy Dubłah. «Da 53‑ha adtul nie viartaŭsia nichto», — uzhadvaje Alaksandar Safronavič. Kantynhient byŭ rozny — nastaŭnik, zahadčyk biblijateki. Hod u adnym baraku Dołbik pražyŭ ź Michasiom Vostrykavym, što ŭ 1952 h. desantavaŭsia z amerykanskaha samalotu na terytoryju Biełarusi.
Paśla sudu svajaki nastojvali, kab jon padaŭ kasacyju na skaračeńnie terminu. Nastaŭnik admoviŭsia, adnak toje niespadziavana zdaryłasia ŭžo ŭ lahiery, dzie jon mieŭ ci nia samy vialiki termin pakarańnia: «Bolšaść asudžanych mieli niaznačnyja terminy — try, piać hod, to ja sa svajoj dziasiatkaj vybivaŭsia z ahulnaha šerahu». Jamu źmienšyli termin udvaja, a pa vyzvaleńni adnavili ŭ pravach. Na pracu niejki čas uładkavacca nie ŭdavałasia. Ale nieŭzabavie iznoŭ pačaŭ nastaŭničać.
«U Navumava była dobraja kampanija»
Na pačatku 90‑ch były viazień uznačaliŭ rajonnuju supołku represavanych, ustupiŭ u BNF. Niejki čas žyŭ u Miensku. Tady jaho možna było pabačyć ci nie na kožnym šeści ŭ Kurapaty.
Ad 2003 h. Alaksandar Dołbik žyvie ŭ domie dla sastarełych u vioscy Žuchavičy Karelickaha rajonu. U jaho pakoi zaŭsiody jość śviežyja hazety — pieravažna niedziaržaŭnyja, a taksama rajonka. Na palicy staić našaniŭski kalandar. «Ludzi tut mała čym cikaviacca, akramia čarniła», — sumna zaznačaje były nastaŭnik. Kampaniju jamu składajuć niekalki pensijaneraŭ, siarod jakich były karespandent «Homielskaj praŭdy» Michaś Lisoŭski.
Spadar Alaksandar pa‑raniejšamu piša. Rychtuje ŭspaminy pra trahičny los svajoj siamji, u jakoj balšaviki vyniščyli amal usich mužčynaŭ. Piać hadoŭ mardoŭskich lahieraŭ nie adbili achvotu pisać i aficyjnym asobam. «Toje, jak nieachvotna viadziecca śledztva pa faktach vandalizmu va ŭročyščy Kurapaty, navodzić na dumku, što heta sprava ruk samich supracoŭnikaŭ milicyi, albo pry ich ščylnym udziele», — napisaŭ niadaŭna Dołbik ministru ŭnutranych spravaŭ Uładzimieru Navumavu. Zamiest adkazu ź Miru pryjechaŭ učastkovy dy zadaŭ staromu kolki pytańniaŭ. «My za ich molimsia», — takim byŭ adkaz Mitrapalita Fiłareta na prośbu byłoha nastaŭnika zbudavać u Kurapatach kaplicu ŭ kolery płaščanicy Chrysta ŭ pamiać ab represavanych suajčyńnikach. Prymusiŭ spadar Alaksandar apraŭdvacca Ekzarchat i ŭ vypadku ź idejaj pabudavać u Kobrynie carkvu ŭ pamiać Suvorava.
«Tady ŭ 50‑ch, paśla padzieńnia kultu Stalina, ja vieryŭ, što možna damahčysia spraviadlivaści, napisaŭšy Neru», — uśmichajecca jon. Ciažka acanić, ci daje naležny plon siońniašniaje listavańnie Alaksandra Dołbika, ale, jak sam jon žartuje, kampanija ŭ Navumava dy Fiłareta dobraja — Neru, Iten, Ejzenhaŭer.
 Alaksandar Dołbik |
