 |
Dvanaccataha studzienia ŭ Kupałaŭskim išoŭ «Romuł Vialiki».
Takoha imperatara ŭ Rymie nie było. Jaho prydumaŭ Frydrych Dziurenmat, pjesu jakoha pierastvaryŭ pa‑biełarusku Mikoła Matukoŭski. U interpretacyi Matukoŭskaha, akramia Dziurenmata, paznavalisia radki Bułhakava, Tałstoha i artykułaŭ «praraba pierabudovy» Alaksandra Jakaŭleva, što, imavierna, musiła zrabić pjesu krychu bližejšaj da postsavieckaha hledača.
Na scenie nie adbyvajecca ničoha ekstraardynarnaha. Prosta rujnujecca imperyja. Rymskaja imperyja, jak zajaŭlenaja ŭ tekście. I imperatar Romuł, što spraviadliva adčuvaje siabie apošnim imperataram Rymu, ničoha nia robić, kab praduchilić hetuju ŭsiaśvietnuju katastrofu. Jon spakojna haduje kurak, jeść źniesienyja imi jajki i hutaryć z rodnymi i prydvornymi, što marna ŭhavorvajuć jaho zrabić CHACIA B ŠTO‑NIEBUDŹ!
Aŭtar spadziajecca, što redakcyja dazvolić jamu pakinuć u hetaj recenzii i bujny šryft, i vykličniki. Bo ŭhavory prydvornych takija ž biessensoŭnyja, jak i vyłučanaja aŭtaram fraza. Praŭda, biessensoŭnaści sprobaŭ supraćstajańnia chodu Historyi nie adčuvaje nichto, akramia samoha Romuła. Hety niemałady čałaviek ź sialanskimi rysami tvaru i baradoj, niazhrabny, ź miaškami pad vačyma, na jakim abšarpany załaty vianiec vyhladaje zusim užo niedarečna, razumieje asudžanaść śvietu, u jakim žyvie, i nia choča praciahvać jaho isnavańnie. Naadvarot — jon svajoj biaździejnaściu navat sprabuje nablizić jaho zakančeńnie.
U Dziurenmata jość padzahałovak: «Histaryčna niedakładnaja kamedyja». Uvieś asiarodak Romuła — jahonaja žonka Julija (Ała Jeljaševič), dačka Reja (Kaciaryna Javorskaja), ministry i vysokapastaŭleny hość i kaleha — imperatar Uschodniaj Rymskaj imperyi Zianon, što straciŭ svoj tron (Mikoła Kiryčenka) — hraje histaryčna dakładnuju trahiedyju. Jany vyrazna pradčuvajuć ułasnuju zhubu — jakaja, zrazumieła, adbudziecca za scenaj, u momant ichnych uciokaŭ ad losu. I tolki Romuł — Aŭhust Miłavanaŭ — hraje kamedyju, pryčym nie histaryčnuju, a pobytavuju. U jahonym vykanańni imperatar — heta žaŭnier, što dasłužyŭsia da najvyšejšaha zvańnia, ale zastaŭsia sielaninam i cicha nienavidzić usich tych, z kim jamu ciapier davodzicca žyć i pracavać. Jon tamu i nia choča vyratoŭvać imperyju, tamu što imperyja — i ŭłada sama pa sabie — asacyjujecca dla jaho ź niečym nienavisnym i ahidnym. Z zabojstvami ludziej, naprykład.
Luboŭ režysera Valera Rajeŭskaha da, tak by mović, «słupavych mizanscenaŭ», u dadzienym vypadku absalutna darečnaja. Hieroi ruchajucca mała. Kudy biehčy? Nijakija ŭcioki nie papiaredziać niepaźbiežnaha krachu. Heta čas imčyć — a im nakanavana biaździej¬ni¬čać. Ale Romuł (Miłavanaŭ) rassłabiŭsia i atrymlivaje ad hetaj biaździejnaści maralnaje zadavalnieńnie. Astatnim hetaha nia dadziena.
Zrešty, nia ŭsim. Dvuch słužak ź imionami Achił i Piram, jakija šmat havorać adukavanamu hledaču, hrajuć Alaksandar Padabied i Hienadź Aŭsiańnikaŭ. Adździaliŭšysia ad ścienaŭ, na fonie jakich spačatku abodva staryja amal nie zaŭvažnyja, jany spakojna nazirajuć za ŭsim tym, što adbyvajecca. Abodva słuhujuć užo nia pieršamu imperataru. I abodva syduć ad jaho, kali skončycca załatoje liście ŭ viancy, jakim Romuł płacić im zarobak. Syduć, kab pisać memuary.
A ŭsio daščentu rassypajecca, jak rassypajecca ŭ kancy hipsavy biust zasnavalnika Rymu — Romuła (cudoŭnaja znachodka pastanoŭščyka Rajeŭskaha i scenohrafa Barysa Hierłavana, jakoha, karystajučysia vypadkam, my vinšujem ź niadaŭnim jubilejem). I ŭ memuarach heta, peŭna, znojdzie svajo miesca.
Spektakl byŭ pastaŭleny ŭ 1996 hodzie. Imavierna, tak Valer Rajeŭski adznačaŭ piacihadovuju hadavinu krušeńnia savieckaj imperyi. Praŭda, supała tady hetaja pastanoŭka i z kanstytucyjnym kryzysam u našaj krainie — nie imperyi, ale ŭ takoj nievialikaj paŭkanstytucyjnaj manarchii. Niekatoryja typy byli vielmi navat paznavalnymi. Skažam, u Zianonie Isaŭryjskim (Mikoła Kiryčenka), vočy ŭ jakoha ŭvieś čas vyračanyja, možna lohka paznać Siamiona Šareckaha — niachaj biez hustoj šavialury našaha tahačasnaha śpikiera, jaki hetak ža lohka ŭpuściŭ svaju ŭłasnuju ŭładu.
Romuł‑Miłavanaŭ ułady nie ŭpuściŭ. Ja bačyŭ i inšaha Romuła — u cudoŭnym vykanańni Anatola Ravi¬koviča (pamiatajecie Chobatava z «Pokrovskich vorot»?). Ravikovič hraŭ Harbačova — hraŭ ščyra, spačuvajučy jamu. Jon ničym užo nie kiravaŭ i tolki maskiravaŭ ułasnuju biezdapamožnaść.
Miłavanaŭ hraje čałavieka mocnaha, jaki ni na chvilinu nie pakidaje kiravać pracesam źniščeńnia ŭłasnaje dziaržavy. I adziny, chto razumieje heta, — taki ž filozaf‑kurahadoviec Adaakr, kniaź hiermancaŭ, što zachapiŭ Rym. Alaksandar Harcujeŭ u roli Adaakra, štopraŭda, nie apuskajecca da pobytavaje prastaty Miłavanava, adnak i nie ŭpadaje ŭ histeryčna‑klasycyscki trahizm usich inšych hierojaŭ. Jahony Adaakr, chutčej, samotna‑ramantyčny. Jamu tužliva ad taho, što jon pradbačyć ułasnuju zahibiel: heta Romuła nie zmahli zabić jahonyja blizkija, a ŭžo Adaakra — čas źmianiajecca — kaniečnie zabje plamieńnik Teadorych, jakoha jon bačyć pierajemnikam. Pierajemniki zaŭsiody zabivajuć papiarednikaŭ — i heta jašče adzin niepaźbiežny histaryčny zakon, dziejańnie jakoha praduchilić niemahčyma.
I jany zastajucca na scenie, dva niemaładyja ŭładary, dla jakich vyzvalić siabie ad ciažaru ŭłady mahčyma tolki praź źniščeńnie ŭłasnych imperyjaŭ. I lozunh — «Niachaj žyvie pryhon! Niachaj žyvie vola!» — što mihcić na polietylenavaj zasłonie — akazvajecca takoj ža sumnaj perspektyvaju dla ŭsiaho čałaviectva, jak pracoŭnyja kantrakty dla čalcoŭ Federacyi prafsajuzaŭ Biełarusi.
Ale mienavita tamu pastanoŭka dvanaccacihadovaje daŭniny siońnia vydaje nadzvyčaj sučasnaju. Ułada, što padajecca słaboju, na spravie — kudy bolš mocnaja dy razumnaja, čym ułada, jakaja histeryčna imkniecca davieści svaju moc. Bo mocnaja ŭłada ŭ rešcie rešt źniščyć sama siabie, naklikaŭšy takuju nianaviść pryhniečanych joju, što nia zdoleje abaranicca.
Što całkam adpaviadaje histaryčnaj praŭdzie. Ale histaryčna niedakładnaja kamedyja ŭ hety momant stanovicca histaryčna dakładnaj trahiedyjaj. Heta značyć, što śmiajucca tolki tyja, chto znachodzicca ŭ hladackaj zali. A tym, chto znachodzicca na scenie, u hety momant, jak praviła, nia śmiešna. Zusim nia śmiešna.
