 |
Ci časta chtości z vas u štodzionnym žyćci zadumvajecca nad tym, jak treba kazać: kancler ci kanclerka Anhieła Merkel, ministar ci ministarka, prafesar ci prafesarka? Doŭhi čas pytańnie feminizacyi — vykarystańnia žanočaj formy asabovych nazoŭnikaŭ — zamoŭčvałasia. Zaraz usio čaściej u Eŭropie i ŭ Biełarusi taksama daśledčyki ŭzdymajuć hetuju temu.
Dyskusija na hetuju temu adbyłasia niadaŭna ŭ Miensku. Na minułym tydni Instytut niamieckich daśledavańniaŭ u Miensku zarhanizavaŭ seminar pad nazvaj «Mova j poł». Akramia taho prajšła dyskusija, pryśviečanaja pytańniam, jakija źviazany z aktualnym stanam i prablemami vykarystańnia žanočych formaŭ asabovych nazoŭnikaŭ u niamieckaj, biełaruskaj dy inšych rodnasnych movach. Kažučy pa‑navukovamu, razmova išła pra «feminizacyju movy» ŭ movaznaŭčaj, litaraturaznaŭčaj j etnalahičnaj perspektyvach. Bolš padrabiazna pra hetuju dyskusiju dy pra sytuacyju z feminizacyjaj nazvaŭ pasadaŭ, prafesijaŭ u biełaruskaj movie my razmaŭlajem z adnym z udzielnikaŭ seminaru, kulturolaham Uładzisłavam Ivanovym.
Seminar byŭ arhanizavany z dapamohaj Instytutu niamieckich daśledavańniaŭ u Miensku. Arhanizatarka hetaha prajektu j seminaru ‑‑ linhvistka j pierakładčycca Iryna Hierasimovič. Dziakujučy joj usie zacikaŭlenyja — niemcy j biełarusy — zmahli sabracca j parazmaŭlać pra feminizacyju nazvaŭ pasadaŭ, prafesijaŭ i peŭnych inšych katehoryjaŭ.
Tema vielmi aktualnaja. U Biełarusi ŭžo šmat hadoŭ pravodziacca daśledavańni pa hetym pytańni. U biełaruskaj movie isnujuć dva standarty: «narkamaŭka» j «taraškievica». Kali razhladać hetyja standarty na prykładzie hazetaŭ «Źviazda» j «Naša Niva», to my bačym pryncypovaje adroźnieńnie ŭ pytańni ŭžyvańnia žanočych nazvaŭ pasadaŭ. «Źviazda» nikoli nie feminizuje albo zredčas, tady jak hazeta «Naša Niva» feminizuje amal usie nazvy pasadaŭ i prafesijaŭ. Hetaje adroźnieńnie ŭraziła daśledčykaŭ, i my vyrašyli patłumačyć, čamu takoje adroźnieńnie skłałasia ŭ biełaruskaj movie.
U pryncypie, pryčynaŭ šmat. Asnoŭnaja pryčyna — daminavańnie rasiejskaj movy. Jak viadoma, «narkamaŭka» trapiła pad vielmi mocny ŭpłyŭ rasiejskaj movy ciaham 20‑ha stahodździa, kali normy biełaruskaj movy byli nabližanyja da rasiejskaj. Jak viadoma, u rasiejskaj movie pytańnie feminizacyji pasadaŭ navat nie paŭstaje. Kali paŭstaje, to tłumačycca specyfikaj hutarkovaj movy, ale nie źjaŭlajecca litaraturnaj normaj. Tady jak u biełaruskaj klasyčnaj movie — «taraškievicy» — usio naadvarot. Feminizacyja nazvaŭ pasadaŭ — heta litaraturnaja norma.
Pavodle inicyjatarki j arhanizatarki hetaha seminaru, zvarot da hetaj temy — heta śviadomy vybar. Pytańnie feminizacyi movy redka prysutničaje na aficyjnym uzroŭni i ŭ ramkach tradycyjnaj adukacyi. Sproba ahučyć hetuju temu — heta žadańnie paŭpłyvać i źmianić sytuacyju, — miarkuje linhvistka Iryna Hierasimovič.
Chaciełasia zakranuć pytańnie, jakoje nia časta razhladałasia ŭ miežach tradycyjnaj adukacyi. Tady jak tema isnuje j prablema isnuje. Maju tut na ŭvazie vielmi praktyčnyja momanty: jakuju formu słova ŭžyvać, kali pišacca aficyjny list. Takija pytańni vielmi redka zakranajucca.
Heta značyć, jak na moŭnym uzroŭni adlustroŭvajecca toje, što pazycyja žančyny ŭ hramadztvie źmianiajecca. U biełaruskaj movie nasamreč dobraja sytuacyja, tamu što na ŭzroŭni dyjalektaŭ jość vielmi bahaty patencyjał, ź jakoha možna čerpać formy słovaŭ i potym užyvać u litaraturnaj movie. Ale, na žal, u aficyjnym moŭnym ŭžytku hetyja dyskusii nie isnujuć. Samy jaskravy prykład na ciapierašni čas — heta sytuacyja ź niamieckaj kanclerkaj. Chto jana: kancler Hiermanii albo kanclerka Hiermanii? U tradycyi «taraškievicy» absalutna narmalna kazać kanclerka Hiermanii, ale ŭ aficyjnym biełaruskich ŚMI my bačym kanclera Hiermanii Anhiełu Merkel. Bolš za toje, my majem dačynieńnie z moŭnymi formami, jakija ŭsio jašče nie sfarmavalisia, jany paŭstajuć. Mienavita tamu hetaja tema mianie zacikaviła. Heta toje, na što možna ŭpłyvać, kali my niešta verbalizujem, prahavorvajem, šukajem roznych varyjantaŭ.
Dalejšaj feminizacyi biełaruskaj movy spryjaje najaŭnaść bahataha moŭnaha materyjału, pašyreńnie ŭžyvańnia žanočych formaŭ u litaraturnaj movie dy intares movaznaŭcaŭ i linhvistaŭ.
