U biełaruskim nacyjanalnym charaktary pačali adbyvacca fundamentalnyja zruchi. Piša Andrej Vardamacki.
Źmianiajucca časy – źmianiajucca patreby ludziej. My, sacyjolahi, sprabavali źmierać hałoŭnyja istotnyja źmieny ŭ kaštoŭnasnych aryjentacyjach biełaruskaha hramadztva.
Samym hałoŭnym da hetaha času źjaŭlałasia takaja sytuacyja, kali biełaruski čałaviek mieŭ sapraŭdy dobraje ekanamičnaje samaadčuvańnie. Jano nie paharšałasia na praciahu praktyčna ŭsiaho apošniaha dziesiacihodździa, za vyniatkam 2003 hodu. Ale pry takim dobrym – siarod usiaho nasielnictva — ekanamičnym samaadčuvańni čamu ž tady adbylisia takija masavyja pratesty ŭ 2006 hodzie, čamu była Płošča sakavika 2006 hodu?
Adkul uzialisia hetyja ludzi, što imi ruchała? Što źmianiłasia? Dumaju, što tryvijalnyja tłumačeńni ab zachodnim podkupie ŭžo nichto nie prymaje surjozna. Hetyja tłumačeńni ab padkuplenych Zachadam marhinałach zastalisia ŭ słaŭnych savieckich piacidziasiatych i vyciahnutyja z “mašyny času” z rucham nazad. Nasamreč hetymi ludźmi ruchali niekatoryja abvostranyja i hranična ŭśviadomlenyja kaštoŭnaści. I heta byli zusim inšyja kaštoŭnaści, zusim nie materyjalna-kiłbasnych ułaścivaściaŭ. Tut važna razumieć, što, jak praviła, sacyjalnyja źmieny, narodnyja ruchi-chvalavańni adbyvajucca nie tamu, što ekanamičnaja sytuacyja paharšajecca abjektyŭna, ale tamu što hetaja ekanamičnaja sytuacyja pačynaje ŭsprymacca jak horšaja subjektyŭna. (Darečy, adnoj z samych ščaślivych nacyjaŭ u śviecie pa svaim subjektyŭnym samaadčuvańni źjaŭlajucca kubincy – ź ichnymi miesiačnymi dachodami pamieram niekalki dziasiatkaŭ dalaraŭ ZŠA.) My pasprabavali źmierać strukturu kaštoŭnasnych aryjentacyjaŭ hetych ludziej. Vyjaviłasia, što daminujučaj u ich stałasia takaja kaštoŭnaść jak svaboda.
Jak viadoma z teoryi kaštoŭnaściaŭ, najbolšuju vahu, značnaść zaŭsiody pačynaje nabirać taja kaštoŭnaść, mahčymaści realizacyja jakoj u dadzieny momanty abmiežavanyja (scarcity theory).Tak stałasia z kaštoŭnaściu svaboda.
Zrabiŭšy hetyja vysnovy, a na paŭtary hady adyšoŭ ad kaštoŭnasnych vymiareńniaŭ i viarnuŭsia da ich tolki ŭ samy apošni čas. Vyjaviłasia, što adbylisia cikavyja źmieny. Ciapier tyja, u kaho daminujučaj hałoŭnaj kaštoŭnaściu źjaŭlajecca «svaboda», jany druhoj svajoj bazavaj kaštoŭnaściu majuć “novyja mahčymaści». Novyja mahčymaści i svaboda – heta łancužki adzinaha cełasnaha nierazryŭnaha dvupalarnaha kompleksu. Jak skazali b fizyki — bipola. Adna kaštoŭnaść — svaboda — abaviazkova maje na mecie isnavańnie druhoj – novyja mahčymaści. Realizacyja adnoj kaštoŭnaści – novyja mahčymaści – niemahčymaja biez realizacyi inšaj kaštoŭnaści -- svabody.
Iznoŭ spracoŭvaje teoryja niedastatkovaści: kaštoŭnaść, mahčymaściaŭ realizacyi jakoj niama albo jany stanoviacca mienšymi, padymajecca ŭ hijerarchii kaštoŭnaściaŭ. Toje, što raniej adbyłosia z kaštoŭnaściu “svaboda”, z toj samaj tearetyčnaj zakanamiernaściu adbyłasia i z kaštoŭnaściu «novyja mahčymaści». Źmieny palahali ŭ tym, što pačaŭsia adychod ad tradycyjnaj prostaj idealohii. «Čarka i skvarka» ŭvidavočki stała hublać svaju pryvabnuju moc i ŭsio bolš vyhladać jak post-vajenny i post-saviecki anachranizm. U biełaruskim nacyjanalnym charaktary pačali adbyvacca fundamentalnyja zruchi.
Biełaruskaja talerantnaść jak bazavaja rysa nacyjanalnaha charaktaru nasamreč ŭ ciapierašniaj kankretna-histaryčnaj sytuacyi nabyła formu kanfarmizmu — maŭklivaj ciarpimaści da ŭsiaho, što adbyvajecca, pakory. Trahičnym vynikam šmatlikaj čarady spustašalnych vojnaŭ, jakija prajšlisia pa Biełarusi ŭ roznyja časy, i asabliva apošniaj Druhoj usiaśvietnaj byli nia tolki zabityja ludzi – ale i zabity nacyjanalny charaktar. Maleńkaja i vielmi pakorlivaja kraina — voś značna bolš adekvatnaja formuła, čym taja, jakaja tak časta vykarystoŭvajecca ŭ aficyjnych relacyjach i zvarotach da “vielmi prostaha narodu” albo vonkavaha śvietu, Zachadu, što ramantyčna nie razumieje sutnaści taho, što adbyvajecca.
Možna nazvać try asnoŭnyja pryčyny takich źmienaŭ i ŭzvyšeńnia kaštoŭnaści «novyja mahčymaści»:
1) Infarmacyja z vonkavaha śvietu. Fizyčna adčuvalnaje nabližeńnie i aburalna-režučy voka prykład Eŭrasajuzu, jaki akazaŭsia až u zanadta niepasrednaj blizkaści, prosta za susiednim kutom pamiežna-piešachodnaha pierachodu Kamienny Łoh.
2) Čarka i skvarka, stabilnaść stali ŭsprymacca nie jak dasiahnieńnie, a jak usio bolš narastajučaje nieraźvićcio, nieskarystańnie inšych bolš šyrokich mahčymaściaŭ, jakija tak vidavočna stali zaŭvažnyja ŭ inšych krainach.
3) Materyjalny rost, da jakoha imknuŭsia biełaruski isteblišment, zhulaŭ ź jahonym inicyjataram kiepski i sapraŭdy zły žart. Imknučysia ŭtrymać rejtynh na peŭnaj vyšyni ŭsienarodnaj lubovi, prezydent imknuŭsia padtrymlivać materyjalny dabrabyt nasielnictva. Ale sprava ŭ tym, što pry dasiahnieńni peŭnaha ŭzroŭniu materyjalnaha dabrabytu ŭ luboha čałavieka adbyvajecca restrukturyzavańnie kaštoŭnasnych aryjentacyjaŭ – na pieršy plan vychodziać inšyja, nie źviazanyja tolki z patrebami elementarnaha vyžyvańnia, prostaha materyjalnaha isnavańnia, ale ŭzvyšajucca patreby samarealizacyi, adekvatnaha infarmacyjnaha zabieśpiačeńnia i hetak dalej. A heta mienavita toje, što nia moža dać najaŭnaje status kvo. I tady čałaviek ustupaje ŭ peryjad vychadu, pošuku novych mahčymaściaŭ.
Usio skazanaje tut pra novyja mahčymaści i svabodu datyčyła ŭ pieršuju čarhu da najbolš aktyŭnych čalcoŭ biełaruskaha hramadztva. Ale ŭ apošni čas źjaviłasia novaja sacyjalnaja realnaść – jak vynik znakamitaha ŭkazu ab uparadkavańni ilhotaŭ. Ukaz, vymušana pryniaty ŭ parušeńnie ŭsioj idealahičnaj linii sacyjalna-aryjentavanaj dziaržavy z-za ŭźnikłych ekanamičnych ciažkaściaŭ, niečakana vyklikaŭ vialikija nastupstvy dla isteblišmentu. Źjaviŭsia novy płast niezadavolenych, nazaviom ich materyjalna-apuskanyja. I jany znachodziacca nia tolki i ŭ pieršuju čarhu nia stolki siarod aktyŭnych, ź vialikim asabovych resursam ludziej, ale i siarod tradycyjnaha elektaratu ciapierašniaha isteblišmentu. Novyja mahčymaści dla ich – heta prostaje padtrymańnie mahčymaściaŭ raniejšych. Da ludziej, što čakajuć i šukajuć sapraŭdy novyja mahčymaści, dałučylisia ludzi, dla jakich novyja mahčymaści – heta mahčymaść utrymać chacia b byłyja staryja mahčymaści.
Novyja mahčymaści – heta davoli roznyja rečy dla roznych sacyjalnych hrupaŭ. Dla studentaŭ – heta novyja mahčymaści ŭ sensie svabodnaha pierasoŭvańnia ŭ rodnasnyja navučalnyja ŭstanovy za miežami, biez uzhadnieńniaŭ z dekanatam, nieidelahizavanaje vykładańnie hramadzkich navuk, źniaćcie tatalnaha palitkantrolu. Dla pradprymalnikaŭ – zrazumiełaje prazrystaje zakanadaŭstva ŭ hlinie biznes-aktyŭnaści naahuł i padadkaabkładańnia ŭ pryvatnaści. Dla ludziej navuki — pazbaŭleńnie ad nie stasoŭnaj da sutnaści hramadzkaj dziejnaści spravazdačnaści (prykładam, pytańnia «kolki novych teoryjaŭ raspracavana»). Dla samych topavych ešałonaŭ ułady novyja mahčymaści – heta mahčymaści narmalnaha kapitalistyčnaha ŭkładańnia i rostu nakoplenaha nakoplenaha kapitału, novyja palityčnyja ambicyi, prynamsi, harantyi zachavańnia kapitału. I hetak dalej.
Abmiežavany pamierami hetaha artykułu, ja nie mahu zrabić tut padrabiazny padhrupavy analiz novych mahčymaściaŭ dla kožnaha sacyjalnaha słoju. Dla krainy naahuł novyja mahčymaści – heta madernizacyja ekanomiki ŭnutry i źniaćcie samaizalacyi zvonku. Samaizalacyi ad Eŭrapiejskaha Sajuzu ŭ pryvatnaści i cyvilizavanaha śvietu naahuł. Z usimi vynikajučymi i nakaplalna hublajemymi ekanamičnymi, kulturnymi i palityčnymi pieravahami. Nakaplalna – tamu što krainu ŭžo pačynajuć abychodzić nafta- i hazanosnyja truby, abychodzić transpartnyja aŭtamabilnyja płyni i hetak dalej – tak vektary siłavoha pola ahinajuć kropki čužarodnaj prastory.
Novyja mahčymaści – heta toje, pra što ciapier dumajuć ludzi i buduć dumać jašče bolej. Heta novy istotny płast u hramadzkaj dumcy, kaštoŭnasnych aryjentacyjach ludziej Biełarusi. Jon budzie adyhryvać značnuju rolu ŭ elektaralnych pavodzinach i toj, chto heta razumieje, budzie mieć dobry elektaralny patencyjał.
