Adbyłosia heta dziakujučy tamu, što na 25 traŭnia byli pryznačanyja pazačarhovyja vybary mera Kijeva. Aranžavaja kaalicyja na čale ź Julaj Cimašenkaj, niezadavolenaja adsutnaściu kantrolu za pracesami, što adbyvajucca ŭ stalicy, inicyjavała hetyja vybary, a prezydent Juščanka na ich pahadziŭsia. Tamu druhuju pałovu krasavika i ŭvieś travień va ŭkrainskich palityčnych kołach tolki i było razmovaŭ, «ci zdymuć Loniu‑Kosmasa», heta značyć, ciapierašniaha mera — apalityčnaha i ekscentryčnaha Leanida Čarnavieckaha. Jon atrymaŭ takuju mianušku za pryludnaje «łunańnie ŭ abłokach» padčas vystupaŭ dy ŭvohule na ludziach.
Isteblišment suprać Loni‑Kosmasa
Praz znajomych biełarusaŭ, jakija atrymali zaprašeńnie paŭdzielničać u pracesie, tudy trapiŭ i ja.
Pieršapačatkovaje zaprašeńnie było ad štabu Vitala Klička, kolišniaha čempijona śvietu ŭ prafesijnym boksie, jaki na pačatku vybaraŭ ličyŭsia hałoŭnym praciŭnikam Čarnavieckaha dy pazycyjanavaŭ siabie jak kandydat ad pravych. Ale kuluarnyja hulni i ambicyi ŭkrainskich palitykaŭ pryviali da taho, što roznych kandydataŭ pavyłučali ŭsie pravyja siły, u tym liku i blok Juli Cimašenki, jaki vysunuŭ Alaksandra Turčynava.
Užo na pačatku vybaraŭ było zrazumieła, što takaja kolkaść pravych kandydataŭ razdrobić elektarat na kavałki, i raz vybary mera tut prachodziać u adzin tur, nichto paasobku nia zdoleje skłaści Čarnavieckamu kankurencyi. Ale było spadziavańnie na toje, što choć by niechta z kandydataŭ zdoleje damovicca dy źniacca.
A tym časam u horadzie pačałasia ahitacyja. Ciažka ŭjavić sabie takoje ŭ Miensku. Usiakaje bolš‑mienš značnaje skryžavańnie ź pieršaha dnia zapoŭniłasia ahitacyjnymi namiotami. Haradzkaja vybarnaja kamisija zarehistravała bolš za 70 (!) kandydataŭ. Kandydatam u mery być niaciažka. Mieć 18 hadoŭ, nia mieć sudzimaściaŭ i sabrać 300 podpisaŭ haradžan było dastatkova.
Prapanovu padpracavać na vybarach možna było pračytać na kožnym słupie. «Terminova patrebnyja pramoŭtery, apłata pahadzinnaja, praca ŭ volny čas». Takija abjavy zapałanili budynki ŭniversytetaŭ i dvary damoŭ. Studenty i pensijanery — samyja aktyŭnyja ahitatary, bo abiedźvium katehoryjam vielmi niestaje hrošaj i chapaje volnaha času.
Palitrynak
U apošni momant ja schiliŭsia da pracy na kandydata ad BIUT Turčynava. Praz znajomstva atrymałasia ŭładkavacca tam kurataram. Zrešty, majučy dośvied pracy na vybarach i peŭny ŭzrost, stać kurataram nieskładana, treba tolki pryvieści za saboj u štab čałaviek 20—30 pramoŭteraŭ. Heta dla mianie nia skłała b ciažkaści ŭ Miensku, ale ŭ małaznajomym horadzie vyjaviłasia prablemaj. Z pramoŭterami mnie dapamahli.
Pieršyja dni pracy vyjavilisia duža składanymi. Štab Turčynava vyrašyŭ urazić haradžan niečym asablivym. Zvyčajnych ahitacyjnych namiotaŭ z kalandarykami, hazetkami i da taho padobnymi papierkami bolš čym chapała. Ale varta skazać, što ŭvahi im mała chto nadaje. Treba byli aryhinalnyja chady. I takim chodam ad BIUT stała razhortvańnie na pierakryžavańniach vialikich ekranaŭ, dzie praz prajektar krucilisia papularnyja mulciki, pieramiežavanyja reklamaj kandydata. Taksama z mocnych kalonak uvieś čas hučała raznastajnaja muzyka dy zakliki hałasavać za Turčynava.
I pakul pramoŭtery chadzili pobač dy razdavali ahitacyjnuju pradukcyju, ja pavinien byŭ ustaloŭvać dy padtrymlivać dziejazdolnaść hetaj techničnaj kanstrukcyi. Jak na toje licha, dzieści z tydzień u Kijevie dźmuŭ mocny viecier, i ekran 5 na 3 metry pieratvaraŭsia ŭ vietraź, jaki ŭvieś čas, łomiačy dziuralevyja zbornyja kanstrukcyi, valiŭsia na ziamlu. Na praciahu tydnia spravu atrymałasia niejak naładzić, naciahaŭšy z prylehłych budoŭlaŭ cahlin dy zbolšaha zamacavaŭšy pracoŭnaje miesca.
Płacili pramoŭteram pa 13 hryŭniaŭ za hadzinu, kurataru — 20. Kurs na toj momant byŭ 4,75 hryŭni za dalar. Praca pa 12 hadzin na dzień davała mnie 240 hryŭniaŭ.
Čyje kalonki bolšyja
Praz try tydni pracy prajšli pieršyja zamiery rejtynhaŭ kandydataŭ. I tut stała zrazumieła, što biez terminovaha abrańnia adzinaha kandydata pravym nie pieramahčy. Ale i toje, što jany hetaha nia zrobiać taksama, stała zrazumieła pa tym čornym pijary, jaki jany ŭžyvali ŭ dačynieńni adzin da adnaho.
Uvohule kampanija na vulicach horadu išła spakojna. Ahitatary z supraćlehłaj idealohijaj chadzili adzin da adnaho ŭ namiot parazmaŭlać, a časam i padmianialisia ŭ vypadku jakoj patreby. Łajanka išła tolki ŭ tele‑ dy radyjoeterach. Składvałasia ŭražańnie, što absalutnaj bolšaści kijaŭlan absalutna fijaletava, chto pieramoža na vybarach, hałoŭnaje z hetych vybaraŭ atrymać jakuju‑niebudź karyść.
Pa niejkim časie ŭ adkaz na hukaŭzmacnialnuju aparaturu Turčynava Kamunistyčnaja partyja zrabiła svoj krok. Pafarbavanyja ŭ zialony koler mikraaŭtobusy z čyrvonymi ściahami ceły dzień hojsali pa horadzie, a z dynamikaŭ ź niesłabym hukam vyryvalisia zakliki hałasavać za kamunistaŭ. Pry hetym jany taksama pieramiažoŭvalisia muzykaj. I kali «Široka strana moja rodnaja» pačuć było dosyć čakana, to niekalki zapar piesień u vykanańni Coja ad kamunistaŭ krychu šakavali. Cikava, što b sam Viktar na heta skazaŭ?
Niekalki razoŭ aŭto kamunistaŭ spyniałasia nasuprać našaha namiotu dy davała huk napoŭnicu, kab pierakryć naš. My adkazvali. Tady na vulicy stajaŭ taki harmidar, što z voknaŭ vysoŭvalisia žychary horadu dy maciukalisia na nas, dyj jašče zapuskali niečym u kalonki. Pa telekanale, jaki naležyć meru Čarnavieckamu, suprać našych ustanovak raspačali sapraŭdnuju narodnuju vajnu. U vyniku za try tydni da vybaraŭ štab Turčynava vyrašyŭ zharnuć ustanoŭki dy raźličyŭsia ź ludźmi, pakinuŭšy tych dumać, što ž rabić dalej.
Uranku za aranžavych, uviečary za sinich
Bolšaść nie razhubiłasia i pierakinułasia da inšych kandydataŭ, jakija jašče mieli volnyja miescy. Tut heta zvyčajnaja sprava. Adzin z chłopcaŭ, jaki pracavaŭ sa mnoj, raspaviadaŭ, što padčas apošnich vybaraŭ u Viarchoŭnuju Radu da abiedu stajaŭ za aranžavych, paśla abiedu — za błakitnych. Hrošy davali i tyja i tyja. Uvohule, zdajecca, akramia samich kandydataŭ, nikoha ŭ štabach nie cikaviŭ vynik vybaraŭ, usie sprabavali tolki dzieści štości zajmieć. Kiraŭniki štaboŭ abkradali kaardynataraŭ, tyja — kurataraŭ, kuratary nažyvalisia za košt ahitataraŭ.
Ahułam na pieradvybarnuju kampaniju, pavodle padlikaŭ ekspertaŭ, kandydaty patracili ŭ Kijevie kala miljarda hryŭniaŭ, ci kala 220 miljonaŭ dalaraŭ. Fakt u tym, što hrošy hetyja asieli ŭ horadzie. Tamu kijeŭcy tak i lubiać vybary, što padčas ich miascovyja aliharchi vydajuć narodu krychu hrošaj…
Apošnija try tydni daviałosia papracavać na kandydata ad Eŭrapiejskaj partyi Mikołu Kacierynčuka. Ceny tam byli krychu vyšejšyja, a abaviazkaŭ značna mienš. Kandydat byŭ absalutna nieprachadny, i jaho navat nazyvali techničnym. Byccam jaho vysunuŭ ciapierašni mer z metaj adabrać hałasy ŭ demakrataŭ. Adrazu skažu, što nabraŭ Kacierynčuk usiaho 3%, niahledziačy na najbolšyja vydatki na ahitacyju.
Daviałosia pabačyć i tak zvanyja fakty sprobaŭ podkupu vybarcaŭ. Kali na minułych vybarach ludzi ciapierašniaha mera raznosili pa kvaterach praduktovyja nabory z hrečki dy aleju, to ciapier šmat chto pierad vybarami atrymoŭvaŭ u paštovuju skryniu hrašovy pierakaz na 100—300 hryŭniaŭ, dzie ŭ hrafie «Ad kaho» stajała proźvišča adnaho z kandydataŭ. U pryncypie, atrymańnie hetych hrošaj ni da čaho nie abaviazvała, tamu kijeŭcy śmieła ich atrymoŭvali. A voś inšaja schiema była bolš pradumanaja. Prahałasavaŭšy za patrebnaha kandydata, treba było sfatahrafavać svoj biuleteń u kabincy dla hałasavańnia na fatakameru mabilnika i na vychadzie z učastku vam davali vašyja 100—300 hryŭniaŭ. Suprać hetaj schiemy prakuratura navat pačała raśśledavańnie.
Chto spynić «dzieryban»
U apošni tydzień vybaraŭ dosyć ździviŭ kandydat ad prarasiejskaj Partyi rehijonaŭ, jaki za 100 tys. eŭra naładziŭ na adnoj z centralnych płoščaŭ horadu biaspłatny kancert lehiendarnych Scorpions. Ale ž niejak niedarečna hučaŭ ź ich vusnaŭ znakamity «Wind of Change» razam z ahitacyjaj ludziej, jakija rajać Ukrainie iści ŭ napramku Rasiei… Zrešty, u vyniku jon atrymaŭ tolki 2% hałasoŭ.
Adnym słovam, absurdu chapała. Miascovyja hazety pisali, što mitrapalit Łaŭr pojdzie na vybary ŭ haradzkuju meryju pa śpisie ad Partyi kamunistaŭ, ale ŭ vyniku jon pajšoŭ pa śpisie ad toj ža Partyi rehijonaŭ. Abiacali kandydaty ŭsio adno i toje ž: ačyścić horad ad brudu (a jaho tut sapraŭdy vielmi i vielmi šmat) i spynić «dzieryban» kijeŭskaj ziamli. Samaje cikavaje, što šmat jakija partyi mieli ŭ śpisach lu¬dziej, jakija hetym «dzierybanam» niepasredna zajmajucca.
Usio heta razam vyklikała stomu haradžan. Staryja technalohii tut užo nia dziejničajuć, i na nastupnych vybarach budučym kandydatam treba niešta novaje prydumlać, kab viarnuć horadu cikavaść da palityki…
A pieramoh u vyniku taho, što aranžavyja tak i nia zdoleli pamirycca adzin z adnym, ciapierašni mer Leanid Čarnaviecki, jaki nabraŭ 37% hałasoŭ. A pa 19% nabrali Turčynaŭ i Kličko. Što i treba było dakazać.
