Z dyskusijnym tekstam vystupiŭ Hienadź Sahanovič. Značeńnie Hrunvaldzkaj bitvy ŭ padručnikach pa historyi Biełarusi pierabolšanaje, piša jon.
Bitva pad Hrunvaldam, ramantyzavanaja piśmieńnikami i paetami, stała adnym z centralnych siužetaŭ histaryčnaj śviadomaści biełarusaŭ, adnoj z tych niamnohich padziej, jakimi sa škołki vučać hanarycca. Mnie ž jak historyku jasna, što jakuju b frustracyju heta ni vyklikała, nam daŭno para adychodzić ad prapahandysckich štampaŭ i pavučycca stavicca da Hrunvaldu bolš ćviaroza.
Kab pačać pieraacenku Hrunvaldu, dastatkova źviarnuć uvahu na toje, jakoje ścipłaje miesca atrymała hetaja bitva ŭ biełaruska‑litoŭskim letapisańni. U samych daŭnich zvodach našych letapisaŭ pra jaje možna znajści litaralna niekalki radočkaŭ, abo j nijakaj zhadki, i tolki «Chronika Bychaŭca» źmiaściła bolš‑mienš razhornutaje apisańnie hieneralnaj siečy z armijaj Ordenu. Ale, što istotna, aŭtar chroniki nia źviazvaŭ z razhromam Ordenu ničoha losavyznačalnaha dla svajoj dziaržavy ci tym bolš dla słavianstva, a prosta ŭschvalaŭ vajackaść svaich suajčyńnikaŭ: maŭlaŭ, pruskaje vojska raźbili, «harady i ziemli pabrali», a reštu — «vypalili i vyplenili», paśla čaho «ź vialikim honaram… na ŭvieś śviet słavu zdabyŭšy… da svaich ziemlaŭ dajechali».
Spačatku ŭ našaj histaryjahrafii słavutaja pieramoha aceńvałasia taksama dosyć strymana. I ŭ našaniŭskich publikacyjach, i ŭ pieršych syntezach ajčynnaj historyi (Łastoŭskaha, Ihnatoŭskaha, Doŭnara‑Zapolskaha) joj advodziłasia ścipłaje miesca i nie prypisvałasia nijakaj losanosnaści. Ale paśla druhoj suśvietnaj vajny prezentacyja Hrunvaldu i jaho acenki radykalna źmianilisia, i spryčynilisia da hetaha, zrazumieła, zusim nie navukovyja faktary. Savieckija historyki pisali, što ad niemcaŭ zychodziła «adviečnaja śmiarotnaja niebiaśpieka» dla słavian, i tolki pieramoha pad Hrunvaldam spyniła ich viekavuju ahresiju, pra hieraizm «ruskich pałkoŭ» u hetaj siečy, i h. d. Akurat taki mit Hrunvaldzkaj bitvy dobra znajomy nam pa padručnikach, encyklapedyčnych daviednikach i papularnaj litaratury savieckaj epochi. Ale paradoks u tym, što ŭ Biełarusi i paśla raspadu Savieckaha Sajuzu, kali historyki ŭrešcie raźniavolilisia, tendencyja hiperbalizacyi Hrunvaldu nia tolki nie asłabła, a naadvarot, stała ŭmacoŭvacca.
Sapraŭdy, u sučasnaj navučalnaj litaratury Hrunvaldzkaja bitva zaniała niabačanaje raniej miesca, a ŭ jaje apisańni niaźmienna śćviardžajecca tak znajomy pa savieckich časach nabor tezaŭ: ideja śmiarotnaj pahrozy z boku Ordenu dy abarončaha charaktaru vajny 1409—1411 hadoŭ, teza pra epachalnaje značeńnie bitvy, jaje vyratavalnaść dla słavian i padobnaje. Nia tolki ŭ padručnikach, ale i ŭ navukovych publikacyjach u nas možna pračytać pra plany Ordenu stvaryć «vialikuju niamieckuju dziaržavu» ź ziemlaŭ Polščy, Litvy i Biełarusi, pra pastajannuju pahrozu «duchoŭnaha i fizyčnaha vyniščeńnia» (abo j «aniamiečvańnia»!) litoŭcaŭ i biełarusaŭ, jakaja zychodziła ad rycarskaj dziaržavy, dy inšyja nievierahodnyja bajki… Možna pračytać navat pra «vialikuju vajnu» z Ordenam jak baraćbu «za vyžyvańnie słavianstva»!
Cikava, što ničoha padobnaha nie artykulavała ani «Chronika Bychaŭca», ani jaki‑kolečy inšy pomnik ajčynnaha historyjapisańnia. Mit adviečna varožych i ahresiŭnych niemcaŭ, zapačatkavany Dłuhašam, byŭ našmat paźniej inkastelavany ŭ masavaj śviadomaści pansłavizmam jak antyteza mitu niamieckich nacyjanalistaŭ pra «niamieckuju kulturnuju misiju» na Ŭschodzie, a zatym hipertrafavaŭsia ŭ vyniku suśvietnych vojnaŭ. Ale palityčnaja mitalahizacyja Hrunvaldu — asobnaja prablema, a nas cikavić ćviarozy histaryčny pohlad na znakamituju padzieju, bałazie jana bolš za sto hadoŭ daśledujecca historykami, vyniki pracy jakich my nia možam ihnaravać.
Pačniom ź planaŭ Ordenu i charaktaru vajny 1409—1411 h.
Pa‑pieršaje, Orden i ŭ svaje najlepšyja časy nia mieŭ nijakich planaŭ stvareńnia «vialikaj dziaržavy» (tym bolej ź ziemlaŭ Biełarusi), bo heta piarečyła b jaho metam, dy było b i nie pad siłu. Pahatoŭ paśla Kreŭskaje unii, kali ordenskaja dziaržava niezvarotna słabieła i pavoli schilałasia da sajuzu z VKŁ.
Pa‑druhoje, «Vialikaja vajna», padobna da inšych vojnam tych časoŭ, jašče nia mieła etničnaha charaktaru i nie pavinna vydavacca za słaviana‑niamieckaje supraćstajańnie. Nie havoračy pra skład armii sajuźnikaŭ, treba ŭličvać, što tracina žycharoŭ va ŭładańniach Ordenu (jak i jaho armii) była słavianskaj.
Pa‑treciaje, toj byccam «vyratavalnaj» dla słavian vajny mahło b i nia być, kali b da jaje śviadoma nie viali spravu Jahajła ź Vitaŭtam. Vialiki mahistar Konrad Junhinhien bačyŭ budučyniu svajoj dziaržavy ŭ sajuzie z Polščaj i VKŁ (z užo achryščanaj Litvoj), i niamała dziela hetaha rabiŭ. Što praŭda, jahony nastupnik Ulrych Junhinhien vyznačaŭsia zadzirystaściu, adnak i ź im mahčyma było załahodzić spravakavany Vitaŭtam kanflikt. Niaŭstuplivaść ža vialikaha kniazia i polskaha karala vynikała ź ich pierakananaści ŭ słabaści Ordenu. Sapraŭdy, pierad vajnoju adna Polšča ŭ niekalki razoŭ pieraŭzychodziła ordenskuju dziaržavu pa svaim demahrafičnym patencyjale, a razam sajuźnikam prosta nie było čaho bajacca.
Ciapier kolki «niekarysnych» zaŭvah pra samu bitvu i značeńnie pieramohi. Nie zabyvajma, što kolkasna armija Ordenu sama mała ŭdvaja sastupała złučanym siłam Jahajły i Vitaŭta, tak što zychod palavoj bitvy byŭ praktyčna pieradvyrašany. Što niamieckija rycary składali značna mienš za pałovu charuhvaŭ vialikaha mahistra, a dobruju tracinu — palaki i prusy. I što pieramoha ŭ toj słavutaj bitvie, apłačanaja vialikaj kryvioju, čysta pa‑rycarsku vyhladała b lepš, kali b jana była zdabytaja nie pry takoj dyspraporcyi siłaŭ, i nie ŭ hłybini Prusii, i kali b Vitaŭt nie pavioŭ u chryścijanskuju Eŭropu tataraŭ, i kali b pieramožcy nie zajmalisia brutalnym rabunkam, i da t. p., i h. d.
Ale pieramoha jość pieramoha, i, nie hadajučy, zirniem na jaje realnyja vyniki. Voś ža, padpisvajučy ŭ 1411 hodzie mir z Ordenam, pieramožcy zadavolilisia kantrybucyjaj i viartańniem Žamojci, dy j to adno na čas žyćcia Jahajły j Vitaŭta! A palaki j nia zhadali pra Hdańskaje Pamorje, jakoje tak i zastałosia za Ordenam da siaredziny XV st. Tak što, pa vialikim rachunku, nikoha bitva nie ratavała i ničyich losaŭ nie vyznačała! Navat losu pakananaha Ordenu: choć razhrom hruntoŭna padarvaŭ siły i paskoryŭ jaho kaniec, histaryčna ordenskaja dziaržava była asudžanaja zadoŭha da Hrunvaldu, i nia mienš značnym jaje prysudam možna ličyć zaklučanuju jašče ŭ 1385 h. Kreŭskuju uniju.
Zrazumieła, histaryčnyja mity — reč naturalnaja, i navat karysnaja dla raźvićcia nacyi. Ale ŭsiamu jość razumnaja miaža. I źmiena mityčnaha ŭsprymańnia niemcaŭ jak «adviečnych vorahaŭ», a Hrunvaldzkaj bitvy — jak «vyratavańnia» ad fizyčnaha źniščeńnia ci asymilacyi biełarusaŭ, na spakojnaje i racyjanalnaje staŭleńnie da adnoj ź vialikich padziej našaj vajennaj historyi, była b i razumnaj, i bolš hodnaj pamiaci našych dalokich praščuraŭ, što skłali hałovy ŭ toj viekapomnaj siečy.
 Našy - sprava |
 Nahladnaja ahitacyja kanca vajny |
