Śniežański 2016 hoda skandał z vykazvańniami ŭžo eks-dyrektara Rasijskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ Leanida Rašetnikava niby ścich. Nahadajem, rasijski adstaŭny hienierał-lejtenant vyviedki ŭ vielmi kancentravanaj formie vykazaŭ pohlady, jakija ŭ toj ci inšaj formie zaraz aktyŭna tranślujucca roznymi elektronnymi miedyjami Rasii:
- Biełaruś — heta štučnaja kraina («histaryčnaja častka vialikaj Rasii»);
- Takoj ža štučnaj źjaŭlajeccca biełaruskaj mova.
Apošniuju tezu Rašetnikaŭ abhruntoŭvaje svaim asabistym dośviedam: «Pahladzicie našu savieckuju hazietu «Pravda» za 1926 hod, na pieršaj staroncy pastanova CK UKP(b). Jana nazyvałasia «Ab stvareńni biełaruskaj movy». Razumiejecie, voś bomba, jakaja była zakładziena tady, jana zaraz rvanuła i praciahvaje vybuchać maleńkimi bombami… My prykłali ruku da stvareńnia movy. To bok, hetaj movie, darujcie, atrymlivajecca niejdzie 90 hadoŭ…. Što ž my robim? Navošta ž my kalečym historyju?»
Hetyja vykazvańni vyklikali burlivaje abmierkavańnie. Ź biełaruskaha boku byli i zajava MZS, i rezkaje reahavańnie na prastorach interneta. U adkaz na aficyjnuju i publičnuju krytyku rasijski čynoŭnik vysokaha ranhu sam pierajšoŭ u nastup — jon zajaviŭ, što vy, maŭlaŭ, zmahajciesia nie sa mnoj, a «krytykujcie dakumient i tłumačcie, kali vas heta nie zadavalniaje».
Va ŭsioj hetaj palemicy ździŭlaje adno — pastanova «na pieršaj staroncy» «Praŭdy» tak i nie była pradstaŭlenaja.
Nichto taksama nie źniaŭpraŭdziŭ faktu jaje isnavańnia ci jaje publikacyi ŭ «Praŭdzie». Vykazvalisia zdahadki, što Rašetnikaŭ moh pryniać za padobnuju pastanovu rašeńnie pravieści Akademičnuju kanfierencyju pa reformie biełaruskaha pravapisu i azbuki, jakaja akurat adbyłasia ŭ listapadzie 1926 h. Ale na niejkija kankretnyja pastanovy nie zmahli spasłacca i biełaruskija linhvisty, jakija zajmajucca pieryjadam biełarusizacyi 1920-ch hadoŭ.
Dyk što ŭsio ž z toj «Praŭdaj»?
Kab nie zaciahvać maŭčańnie kankretyki, ja pierahledzieŭ uvieś kamplekt haziety «Praŭda», jaki zachoŭvajecca ŭ Nacyjanalnaj biblijatecy Biełarusi.
Padviadziem vyniki mini daśledavańnia.
Treba viedać śpiecyfiku 1920-ch hadoŭ — saviecki aficyjoz žyŭ u mnohim idejaj suśvietnaj revalucyi, tamu na pieršaj staroncy «Praŭdy» takija łakalnyja naviny, jak «stvareńnie biełaruskaj movy», i nie mahli źjavicca. Praz uvieś hod na tytulnaj staroncy hałoŭnaj partyjnaj haziety abaviazkova prysutničała čarhovaja infarmacyja pra usieahulny strajk brytanskich šachcioraŭ, źjaŭlalisia paviedamleńni pra pieravarot Piłsudskaha i pra antypolskuju damovu SSSR ź Litoŭskaj respublikaj.
Ale šaniec znajści źviestki ź Biełarusi sapraŭdy jość, bo ŭ «Praŭdzie» miełasia rubryka «Pa sajuznych respublikach», jakaja zvyčajna źmiaščałasia na treciaj ci čaćviortaj staroncy haziety.
I voś tut my sapraŭdy možam znajści navinu pra Akademičnuju kanfierencyju, jakaja paznačałasia nie inakš, jak «śviata biełaruskaj kultury». Taksama na staronkach maskoŭskaj «Praŭdy» u toj čas mahli źjaŭlacca materyjały pad nazvaju «Pravierka praviadzieńnia biełarusizacyi aparata».
Ale jak z «pastanovaj» «Ab stvareńni biełaruskaj movy»? Lišnie kazać, što ŭ «Praŭdzie» jaje niama. Jak i adsutničaje padobny dakumient ŭ zbornikach «KPSS u rezalucyjach i rašeńniach źjezdaŭ, kanfierencyjach i plenumach».
Što ž zdaryłasia? Ci była heta vypadkovaja pamyłka Leanida Rašetnikava?
Analiz stylistyki ideałahičnaha supraćstajańnia, jakoje ŭspychnuła ŭ našym rehijonie Jeŭropy dva hady tamu, dazvalaje śćviardžać, što my majem spravu z kłasičnym prykładam manipulacyi.
I raźličany hety kankretny infarmacyjny ŭkid najpierš na rasijskuju aŭdytoryju. U Biełarusi usio ž niešta viedajuć pra Akademičnuju kanfierencyju 1926 h. A rasijskaj publicy pravapisnuju reformu možna padnieści jak «stvareńnie movy».
Jość u historyi z «pastanovaj» jašče adzin aśpiekt — infarmacyjna-technałahičny.
Nadziva, rasijskija biblijateki nie stvaryli ŭ internecie elektronnych kopij haziety «Praŭda».
Dyhitalizacyju raniejšych numaroŭ usiaho kamplekta štodzionnaj haziety ažyćciaviła tolki amierykanskaja kampanija East View Information Services, ale jana pradastaŭlaje płatny dostup da svaich resursaŭ. Kab pierapravieryć vykazvańni Rašetnikava i pierahartać padšyŭku «Praŭdy» za 1926 h., nieabchodna vydatkavać 1—2 pracoŭnyja dni. I vam pavinny być dastupnyja zbory dobrych biblijatek. Voś hetuju situacyju taksama ekspłuatujuć manipulatary — dastatkova zapuścić u miedyjnuju prastoru paru mocnych tezaŭ, kab stvaryć infarmacyjny fon. A ŭžo chto tam budzie raźbiracca ź ich pieradhistoryjaj?
Zastajecca pytańnie — ci varta kožnaha razu reahavać na manipulacyi kampietentna?
Ci nie praściej ich zamoŭčvać? Polšča maje svoj dośvied u padobnych situacyjach. Kožnaha razu, kali ŭ zachodniaj presie źjaŭlajecca słovazłučeńnie «polskija kancłahiery» časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny, MZS Polščy ci jaje pasły na miescach vystupajuć z aficyjnymi zajavami pra toje, što havorka moža iści tolki pra «nacysckija kancłahiery na terytoryi Polščy», ale ŭ nijakim vypadku pra «polskija kancłahiery». I tak kožnaha razu.
Padobna, my dasiahnuli takoha ŭzroŭniu infarmacyjnaha napału, što prosta ihnaravać pravakacyjnyja vykazvańni ŭžo nie vypadaje.
