Na sajcie «NN» byŭ raźmieščany videamateryjał — pieradrukoŭka z multymiedyjnaha časopisu «34» pad nazvaj «Ja nie lublu biełaruskuju movu». Heta intervju biełaruskaj žurnalistki, pieramožcy niamieckaha konkursu na lepšy błoh The Best of Blogs 2007, jaki ładzicca radyjostancyjaj Deutsche Welle z 2003 hodu, Ksienii Avimavaj.
U im Ksienija tłumačyć, čamu jana nia lubić biełaruskaj movy i nia choča na joj havaryć. Materyjał vyklikaŭ burnuju i vostruju dyskusiju. Asablivaj rezkaściu (i navat chamstvam) vyłučalisia rasiejskamoŭnyja kamientary asoby, jakaja pisała pad nikam Dmitrij: «Amiń po biełmovie», «nie nraviatsia russkojazyčnyje biełorusy: čiemodan‑vokzał‑Briuśsiel‑ daleje hdie primut», «pohonim vas takich kak abchazy hruzin pohnali. :)) Až do Varšavy drapať budietie.:)) Ja priedłahaju vsiem žiť v mirie, nikoho ni v kakuju vieru, movu nie prinuždať. Načnietie nasilije, sorri, połučitie po sopielkam.:))», «Naši nacionalisty viedut siebia krajnie ahrieśsivno v jazykovom voprosie, provocirujut otvietnyje rieakcii, pričiem osoznanno. Ja połahaju, eto ultraradikalizm i on krajnie opasien v našiem niesformirovavšiemsia obŝiestvie. Jeŝie raz povtoriaju, budietie raskačivať łodku čieriez ultranacionalizm, načnietie nasilije nad lud́mi, tak pohonim Vas, nie uśpiejetie ohlanuťsia, budietie za Varšavoj.:))» Jany vyklikali škvał emocyj.
Mnie padałosia, što čytačam NN budzie cikava «raźvirtualić» hetaha čałavieka. Dmitrij pahadziŭsia sustrecca. Nia budu chavać, ja źbirałasia na sustreču z peŭnaj naściarohaj: chto jaho znaje, chto budzie čakać mianie la pomniku Kupału? Redaktar «błahasłaviŭ» frazaj: «Budzie verbavać — kryčy!» Ale nichto mianie nie verbavaŭ. Razmaŭlali my z udumlivym čałaviekam — tak mnie padałosia.
Takim čynam, znajomciesia: Dmitrij, jon ža Monro, jon ža Duhłas — u miru Hienadź Samusievič, 47 hod, biełarus, miančanin u druhim pakaleńni, dźvie vyšejšyja adukacyi, rychtavaŭ dysiertacyju, ciapier menedžer u firmie, jakaja zajmajecca transpartnymi pasłuhami i łahistykaj.
Hienadź Samusievič: Ja zakončyŭ histfak i aśpiranturu. Tema majoj dysertacyi była źviazanaja ź biełaruskimi radykałami pačatku vieka — eserami. Moj navukovy kiraŭnik — namieśnik dyrektara Instytutu historyi Bič. Ale abaraniacca ja nia staŭ, bo ad mianie patrabavali abaranić dysertacyju ŭ ramkach toj ideałohii, jakaja źjaŭlałasia tady abaviazkovaj. A ja ŭžo ŭ 1989 hodzie, pracujučy ŭ archivach u Maskvie, udzielničaŭ tam u apazycyjnych mitynhach na Puškinskaj płoščy, ja słuchaŭ Jelcyna — i kali ja viartaŭsia ŭ Minsk, hetaje sonnaje carstva, to ja razdavaŭ tut pryviezienyja z Maskvy ŭlotki… Tamu ja nia moh pisać dysertacyju tak, jak ad mianie patrabavałasia. Tamu, u siłu adukacyju i dośviedu — bo ja byŭ u svoj čas na stažyroŭcy ŭ Oksfardzie, paŭtara hodu pracavaŭ u Hałandyi — mianie źbić standartnymi forumskimi pryjomami nielha. Ja maju svaju dumku, jakaja adroźnivajecca ad dumki bolšaści vašych čytačoŭ.
Pohlady maje vykryštalizavalisia. Ja liču, što tut — nie Eŭropa.
Natałka Babina: A što ž tut, kali nie Eŭropa?
HS: Eŭraazija. Eŭropa — heta najpierš katalickaje ci pratestanskaje vieravyznańnie. A tut daminuje pravasłaŭnaja carkva i rasiejskamoŭnaść. Nie ja heta vydumaŭ, tak skłałasia. Adziny sposab biełarusizavać biełarusaŭ — heta kab našyja zachadniki pryjšli da ŭłady i ŭstanavili aŭtarytarny režym.
Ja nia suprać, kab biełarusy stali bolšymi biełarusami. Ale dzialić biełarusaŭ na śviadomych i nieśviadomych niapravilna. Niedarečna, kali, naprykład, Sieviaryniec prapanoŭvaje nanoŭ chryśćjić Biełaruś. Ale ž jana chryścijanskaja ŭžo daŭno!
NB: A vy, vypadkam, nie byli siabram BNF?
HS: Byŭ. Ja ŭstupiŭ u BNF u 1994 hodzie. Kali pryjšoŭ da ŭłady Łukašenka, ja razumieŭ, što heta nadoŭha. I BNF tady zdavałasia mnie trochu radykalnaj, ale całkam adekvatnaj arhanizacyjaj, jakaja mieła ŭsie šancy stać supraćvahaj uładzie. Za ŭsie hady, što ja tam byŭ, ja zaŭsiody havaryŭ, darečy, tolki pa‑rasiejsku — heta byŭ moj śviadomy vybar. Ale da 1999 hodu ŭ BNF saśpieŭ unutrany kryzis. Narodny Front nia zmoh pašyryć svaju sacyjalnuju bazu. Nichto tam nia dumaŭ pra toje, kab załučyć na svoj bok rasiejskamoŭnych biełarusaŭ. U 1999‑m ja adnaznačna padtrymaŭ kryło Barščeŭskaha, Viačorki, Chadyki… Mnie zdavałasia, my zmožam udychnuć u Front novaje dychańnie. Ale ŭ 2001 hodzie spadzievy ruchnuli.
Lidery Fronta dali siabie pierahulać adstaŭnomu abkamaŭcu Leonavu, jaki naviazaŭ im kandydaturu kandydata ŭ prezidenty — Hančaryka. Voś paśla hetaha ja i syšoŭ. Paśla svajho sychodu ja napisaŭ palityčnuju rabotu, dzie praanalizavaŭ stanovišča ŭ Froncie «Prezydenckaja kampanija 2001 hoda i jaje palityčnyja vyniki». Prafiesar Hryckievič skazaŭ mnie, što heta najbolš surjoznaja rabota pra Front. Dla mianie heta vysokaja adznaka. Ja padaravaŭ jaje Chadyku. Praź jaho z rabotaj paznajomiłasia ŭsio kiraŭnicťva. Z toj pary ja ŭ ich chadžu ŭ zdradnikach. A asnoŭny moj vyvad byŭ: my pieražyvajem kryzis biełaruskaha nacyjanalizmu; BNF tak i nia staŭ apiryščam šyrokaha demakratyčnaha ruchu; a kab jon staŭ takim, BNF pavinien skarektavać idealohiju.
NB: Heta vyhladaje jak kryk dušy biełaruskaha nacyjanalista, jaki mocna pieražyvaje za toje, što ŭsio atrymvajecca nia tak, jak treba. Miž tym na forumie NN vy vyhladajecie ahresiŭnym rasiejskim šavinistam, moža navat pravakataram…
SH: Ja śviadoma pravacyruju dyskusiju, dziela hetaha navat zhuščaju farby, pierahinaju pałku. Ale, u pryncypie, mianie nielha nazvać biełaruskim nacyjanalistam. Chutčej ja biełaruski centryst. Mianie i ŭ Froncie zaŭždy ŭpikali: ty, kaniešnie, naš čałaviek, ale čamu ty nie razmaŭlaješ na našaj movie? I ja zaŭždy adkazvaŭ: dla mianie heta nia pieršasna. Voś voźmiem uładu — tady budziem razmaŭlać na movie. Ale pieršasna — uziać uładu, rekanstrujavać ekanomiku. Ja nie suprać adradžeńnia movy, ale čamu treba rabić heta balšavickimi mietadami, łamić ludziej ab kalena?
NB: Ale kali vy pišacie na forumie frazy kštałtu: «dadzim pa saplam», «budziem hnać da Varšavy» — vy kim sabie ŭjaŭlajecie?
HS: Sprava ŭ tym, što ŭ vas specyfičny forum. Tam u bolšaści prychilniki biełaruščyny, i šmat chto ź ich, kali bačać rasiejskamoŭny kament, usprymaje jaho ahresiŭna. Darečy, eŭrapiejcaŭ zaŭsiody ździŭlaje, nakolki my tut u nas kateharyčnyja. Mahčyma, i ja zašmat kateharyčny jak pradstaŭnik svajho socyjumu. Ale kali mianie adrazu pasyłajuć «čamadan‑vakzał‑Rasieja», to mnie chočacca adkazać: stop, chłopcy, kraina naša nie takaja, jak vam zdajecca, i vas samich mohuć taksama pasłać kudy dalej…
NB: Nie pahadžusia z vami. Zdajecca, vy zaraz ahučyli adzin sa stereatypaŭ, jaki naviazvajecca aficyjnaj prapahandaj: maŭlaŭ, biełaruskija nacyjanalisty śpiać i bačać, jak abrazić ci ŭvohule vyhnać adsiul ruskamoŭnych. Ale ja, prykładam, nikoli ni ad adnaho ź biełaruskich nacyjanalistaŭ nia čuła ničoha kryŭdnaha na adras rasiejskamoŭnych.
HS: Zhodzien, u BNF nikoli takoha nie było. Ale na forumach takoje sustrakajecca. A nia treba žartavać z surjoznymi rečami.
NB: Pytańnie movy takoje intymnaje, tak paviazana ź niečym unutranym, zapavietnym, tamu nia dziva, što vaša fraza «amiń pa biełmovie» vyklikaje buru adprečvańnia.
HS: Ja zhodzien. Ale davajcie hladzieć na rečy realistyčna. U hetym hodzie Frontu spaŭniajecca 20 hod. Meta pra toje, kab vychavać «inšych» biełarusaŭ, adradzić biełarusaŭ, — nie dasiahnuta. I jana nia moža być dasiahnuta. Heta ŭtopija. Ale kamu spadabajecca, kali jaho nazyvajuć utapistam?
NB: Mnie!
HS: Ale nie palityčnaj arhanizacyi. Kali čałaviek nazyvaje siabie palitykam, to jon nie pavinien być utapistam. Filolaham nie pavinien być! Nia treba pisać hramatyk! Treba zajmacca arhanizatarskaj, idealahičnaj, praktyčnaj rabotaj! Treba pisać palityčnyja pracy, artykuły, navat palityčnyja knihi, a nie pierakładać kazki Andersena. A ŭ froncie ŭ hetym sensie pieravažaje amatarščyna, pieravažajuć filolahi, a nie palityki. I tamu ja śćviardžaju, što ŭ BNF na siońnia nia tolki ŭtapičnaja idealohija, ale i nieprafesijnyja ŭtapičnyja palityki. Adsiul u ich i šmathadovyja parazy. U mianie skłałasia ŭražańnie, što na jakimści etapie spadary Barščeŭski i K stali ličyć: ruch — usio, meta — ništo… Jany nie imknucca da mety — kansalidacyi ludziej vakoł siabie, prychodu da ŭłady.
NB: Vaša dumka nakont lideraŭ Frontu zrazumiełaja. Ale skažycie, kali łaska: kali zaŭtra Rasieja pasprabuje pryjadnać da siabie Biełaruś, jak vy asabista da hetaha pastaviciesia?
HS: Biełaruski socyjum raskołaty. Kali b my byli ŭ minułym kataliki ci luteranie (jak, skažam, Litva), my b adnaznačna padtrymali b uvachod u ES. Ale my raskołatyja. BNF i inšyja pravyja palityčnyja arhanizacyi sprabujuć realizavać zachodni prajekt pa pryjadnańniu da ES i NATO. A kudy chiśniecca hramadztva — heta jašče pytańnie. Ale ŭ hadzinu Ch mnohaje budzie zaležyć ad aktyŭnaje mienšaści.
NB: Ale Vy nie adkazali na pytańnie pra vašaje asabistaje staŭleńnie…
HS: Heta budzie zaležać ad mnohaha. Jak paviadzie siabie ŭłada? A jana, jak vy bačycie, zaraz robić hieapalityčny razvarot. Ci buduć uličany maje intaresy jak rasiejkamoŭnaha hramadzianina? Kali kažuć, što ŭviadzieńnie rasiejskaha rubla — heta zdača suverenitetu, to ja apaniruju: a pryniaćcio 40000 eŭrapiejskich zakonaŭ — heta nia zdača suverenitetu? Tamu ŭ mianie pytańnie: kali my ŭvachodzim u Eŭropu, my zdajom svoj suverenitet?
NB: I Vy ličycie, što lepš zdać jaho Rasiei?
HS: Ja hetaha nie skazaŭ. Prosta momant vybaru raniej ci paźniej nadydzie. Jość rečy, jakija mnie vielmi padabajucca ŭ Eŭropie. Ale ž siudy pryjdzie i inšaje. Biełaruskaja industryja ŭ bolšaści svajoj nikomu na Zachadzie nia budzie patrebnaja. Što budzie ź lišnimi pracoŭnymi? Jany pajeduć na Zachad u pošuku zarobku, jak ciapier prybałty.
Adkryćcio miežaŭ na Zachad nam niasie svaje pahrozy: narkotyki, prastytucyja. A Rasieja ŭviadzie sa svajho boku mytny i pahraničny kantrol…
NB: A z Rasiei ničoha kiepskaha nie prychodzić?
HS: A jano i tak i tak pryjdzie. Jano ŭžo jość. I pryvatyzacyja pa‑rasiejsku budzie hrabiežnickaj. Tamu skazać, što lepš, być paviešanym ci ŭtoplenym, niemahčyma.
NB: Prabačcie za takoje pytańnie, ale na forumie byli vykazany mierkavańni, što vy — kadebist. Vy sapraŭdy supracoŭničajecie z KDB?
HS: Heta raspaŭsiudžany štamp. Kali ty nia ŭpisvaješsia ŭ zvykłyja schiemy — ty kedebist.
NB: Vy vielmi ahresiŭna adzyvalisia pra Kupału, Arłova. A Vy ŭvohule čytali ich?
HS: Što ja mahu skazać, Arłoŭ, Sahanovič — pavažanyja ludzi. Ale jany sami pryznajuć, što pišuć tuju viersiju historyi, jakaja im padabajecca. I voś heta mnie ŭžo nie padabajecca. Ja chaču skazać, što treba mianiać metady.
NB: A Vam samomu nia chočacca arhanizavać niejkuju palityčnuju partyju i rabić u joj toje, što ličycie patrebnym?
HS: Ja nie palityk. U mianie mnoha siabroŭ, znajomych, siarod ich mnoha vydatnych ludziej, jakija taksama z roznych pryčynaŭ syšli z BNF, ale ja nie palityk. Toje, što pišu na Vašych forumach, heta sproba pakazać apanienatam: nie zabyvajciesia, što jość i inšaja Biełaruś.
NB: Spadar Hienadź, Vy biełarus pa nacyjanalnaści?
HS: Tak. Maje baćki pryjechali ŭ Miensk sa Słuckaha rajonu.
NB: U hłybini dušy ŭ Vas niama hetaha žadańnia: viarnucca da karanioŭ, da movy Vašaj babuli, baćkoŭ?
HS: Tak, baćki havaryli pa‑biełarusku… (Zadumvajecca). A vy miančanka? Nie?. Voś miančanin mianie chutčej zrazumieŭ by. U Miensku časou BSSR nie było prestyžna havaryć pa‑biełarusku. Pa‑biełarusku tut havaryli dzieravienskija. I tut, u Miensku, nie lubili dzieravienskich . Ja žyŭ u Partyzanskim rajonie. I ja pamiataju, jak u 70‑ch tut ścienka na ścienku bilisia haradzkija i dzieravienskija, «limita». Źniavaha była takaja pašyranaja: ty kałchoźnik. I biełaruskaja mova była adznakaj mienavita kałchoźnikaŭ. My tut niadaŭna sustrakalisia z hienerałam Frałovym i ŭspaminali, jakija bojki byli u Miensku haradzkich z «kałchoźnikami» na «Karčach» (heta rajon lesaparku kala MTZ, tak zvałasia tady tam tancplacoŭka). Frałoŭ mnie pryznausia, što maładym jen udzielničaŭ u tych bojkach na boku haradzkich z Aŭtazavodu. Ja vychoŭvaŭsia ŭ rabočym asiarodku, ciarod haradzkoj moładzi, jakija naradzilisia i vyraśli ŭ horadzie, a nie pryjechali u horad ź vioski. Z hadami majo staŭleńnie da movy pamiakčeła. Ale naściarožanaść zastałasia. Nu nie majo heta! Voś hienerał Frałoŭ mianie razumieje… U Biełarusi, darečy, amal niama hramadzianaŭ, niama haradžan. Jany hramadzianie i haradžanie chiba što pa pašparcie, a nie de‑fakta. Tut pieravažaje nasielnictva, «vioska», a nasielnictvu hramadzianskija pravy, demakratyja nie patrebnyja. Plebsu patrebny tolki «chleb i vidovišča»…
