Na pytańni «Našaj Nivy» adkazaŭ Valeryj Varaniecki — były namieśnik ministra zamiežnych spravaŭ i načalnik upraŭleńnia zamiežnaj palityki Administracyi prezidenta, kandydat ekanamičnych navuk. Siońnia Varaniecki — staršynia kamisii pa mižnarodnych spravach Pałaty pradstaŭnikoŭ.
«NN»: My z vami sustrakajemsia napiaredadni 100-hodździa abviaščeńnia Biełaruskaj Narodnaj Respubliki. Jak vy aceńvajecie hetuju histaryčnuju datu?
Valeryj Varaniecki: Abviaščeńnie Biełaruskaj Narodnaj Respubliki — značnaja padzieja ŭ historyi našaha narodu. Pahladzicie, što tady adbyvałasia: sacyjalistyčnaja revalucyja ci balšavicki pieravarot — jak kamu bolš padabajecca — u carskaj Rasii. Lenin abviaščaje prava narodaŭ na samavyznačeńnie. Hetym adrazu skarystałasia Finlandyja, zajavili pra svaju niezaležnaść prybałtyjskija narody, abvieščana Ukrainskaja Narodnaja Respublika. I voś tut važny momant: Hiermanija nie tolki padtrymała tam stvareńnie niezaležnych dziaržaŭ, ale i naŭprost sadziejničała hetamu. Prybałtyka — heta pruskaja spadčyna, ličyli jany. Nie sakret, što spačatku płanavałasia zrabić Litvu naohuł manarchijaj, pasadziŭšy na tron niamieckaha prynca Hahiencolerna. Kali padpisvaŭsia Brescki mir, Hiermanija pradyktavała savieckaj Rasii ŭmovy, što taja pavinna pryznać niezaležnaść Ukrainy i bałtyjskich krain, paćvierdzić niezaležnaść Finlandyi. Ja nie kažu tut pra Armieniju, Hruziju… bo z boku niemcaŭ u pieramovach udzielničała Turcyja, Bałharyja, Aŭstra-Vienhryja — tam taksama svaje intaresy byli. Ale tolki niezaležnaj Biełarusi nie było ŭ tym hieapalityčnym prajekcie! U našaj niezaležnaści nie byli zacikaŭleny ni Hiermanija, ni Rasija. Balšavikam u toj čas nie spadabalisia navat namiery stvaryć biełaruskuju respubliku ŭ składzie fiederatyŭnaj Rasii, što prahučali na Pieršym Usiebiełaruskim źjeździe — jany jaho i razahnali!
Ale viedajecie, heta całkam naturalna i zakanamierna, što biełarusy, majučy takuju bahatuju historyju svajoj dziaržaŭnaści, zachacieli adbudavać svaju krainu i abvieścili pra heta ŭsiamu śvietu.
Našy prodki paviali siabie vielmi adkazna: inicyjatarami niezaležnaj biełaruskaj dziaržavy vystupili nie zamiežnyja palityki ci dziaržaŭnyja dziejačy, nie niejkaja nieŭpanavažanaja hrupa ludziej, a sam biełaruski narod — 1872 delehaty na źjeździe, jakija pradstaŭlali roznyja sacyjalnyja płasty, palityčnyja płyni i hramadskija koły našaha nasielnictva, sabralisia ŭ Minsku na zakonnaj padstavie.
BNR — heta byŭ biełaruski prajekt — nie niamiecki i nie saviecki. I kali pravieści paraleli, a jany naprošvajucca sami saboj, siońniašniaja niezaležnaja i suvierennaja Biełaruś — heta taksama biełaruski prajekt, naš, ahulnanarodny.
Naša historyja praciahvajecca. Heta vielmi važna. My — spadkajemcy ŭsiaho, što było dasiahnuta i stvorana našymi vialikimi prodkami. I my pavinny šanavać našuju historyju. I pavažliva stavicca da tych jaje etapaŭ ci padziej, jakija byli losavyznačalnymi dla nas.
Zaŭvažu taksama dla tych, chto kaža, što niezaležnaść abvieščana va ŭmovach akupacyi — dyk i niezaležnaści našych susiedziaŭ abvieščanyja va ŭmovach akupacyi!
A što datyčyć śviatkavańnia, to, upeŭnieny, niejkija mierapryjemstvy abaviazkova projduć. Ale tut treba padyści mudra, tamu što ŭ našym hramadstvie siońnia panujuć roznyja padychody i pohlady na našu historyju i padziei, jakija ŭ nas adbyvalisia: dziaržava i narod asensoŭvajuć svajo minułaje.
I vielmi važna, kab staŭleńnie da jaho spryjała kansalidacyi i ŭmacavańniu biełaruskaj nacyi, a nie asłablała i nie raździalała jaje.
«NN»: Vy kažacie pra pierajemnaść. Ale siońnia niekatoryja zachodnija daśledčyki ŭ svaich rabotach davodziać, što ciapierašniaja Biełaruś, jak i tady BNR, «nie ŭdałasia» ź dziaržaŭnaha hledzišča: bolšaść instytutaŭ hramadstva nie identyfikujucca jak nacyjanalnyja…
Valeryj Varaniecki: Jašče sto hadoŭ tamu hetaja terytoryja nazyvałasia prosta Paŭnočna-Zachodnim krajem Rasijskaj impieryi, za paraŭnalna karotki čas my adbudavali svaju nacyjanalnuju dziaržavu — suvierennuju i niezaležnuju. A kolki ŭ śviecie jašče narodaŭ, jakija vielmi chacieli b, ale nie majuć svajho ŭłasnaha doma, svajoj dziaržavy? A my, biełarusy zdoleli heta zrabić.
Hetym treba hanarycca! I kali pahladzieć u historyju, to my ŭbačym, što našyja prodki zaŭsiody stvarali i mieli svaju dziaržaŭnaść. Połackaje, Navahradskaje, Pinska-Turaŭskija kniastvy… Vialikaje Kniastva Litoŭskaje… Takija słovy, jak «vieča», «rada» majuć dla nas vielmi hłyboki sens. Biełaruski narod — narod ź vialikim minułym, kałasalnym duchoŭnym i intelektualnym patencyjałam, jaki źjaŭlajecca nośbitam i zachavalnikam tradycyjnych bazavych kaštoŭnaściaŭ jeŭrapiejskaj cyvilizacyi. Jon unios vialiki ŭkład ŭ skarbnicu i suśvietnaj kultury. Dastatkova ŭspomnić, što našyja prodki stvaryli pa sutnaści pieršuju ŭ śviecie Kanstytucyju, zbor zakonaŭ — Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, dziakujučy Skarynu my atrymali drukavanuju Bibliju na rodnaj movie raniej za ŭsich našych susiedziaŭ, navat raniej za francuzaŭ i anhielcaŭ. Možna tolki ŭjaŭlać sabie, jakich viaršyń my mahli b dasiahnuć, kab nie tyja niepieraadolnyja vykliki i vialikija achviary, jakija naš narod panios na praciahu svajej historyi. Ja navat nie viedaju, ci jość jašče ŭ Jeŭropie taki narod, jaki stolki vynies. I toje, što my zachavalisia, uznavili svaju dziaržaŭnaść, majem mahčymaść ruchacca napierad ŭ ahulnym histaryčnym patoku — heta ŭ niejkim sensie Cud, Božy promysieł.
«NN»: Nakolki takaja łohika blizkaja čynavienstvu? Časam zdajecca, što dziaržaŭnyja dziejačy, na jakich aryjentujecca hramadstva, nie nadta padzialajuć vašyja pierakanańni — abo prosta nie zadumvajucca, abo trymajucca savieckich ustanovak.
Valeryj Varaniecki: Ja b tak nie skazaŭ… Treba razumieć, što ŭsio ž taki Biełaruś prachodziła praź vielmi ciažkija vyprabavańni — u tym liku, vy viedajecie ź niadaŭniaj historyi, što ŭ SSSR stajała zadača stvaryć adziny saviecki narod. U ramkach hetaj paradyhmy akcent na raźvićci nacyjanalnaj samaśviadomaści nie rabiŭsia. I heta nie tolki ŭ nas, ale i ŭ inšych narodaŭ Savieckaha Sajuza. Vyvučałasia ŭ nas historyja BSSR, a što było da BSSR… Voś, maŭlaŭ, dziakujučy Vialikamu Kastryčniku paŭstaŭ biełaruski narod… A jak stahodździami žyli raniej, pra heta asabliva ŭ našych padručnikach nie raspaviadałasia. Što VKŁ, naprykład, była dziaržavaj našych prodkaŭ, pieršym u saviecki čas adkryta zajaviŭ tolki ŭ 80-ja hady minułaha stahodzia Mikoła Jermałovič. Toje samaje možna skazać i pra raniejšyja časy, kali my byli častkaj Rasijskaj Impieryi.
A siońnia ŭ našych škołach i VNU jość mahčymaść vyvučać realnuju historyju Biełarusi, abapirajučysia na navukovy, a nie ideałahičny padychod da jaje. I niachaj historyki spračajucca, nakolki dakładnaja i dobra napisana naša histaryjahrafija, ale hałoŭnaje — pryjšło razumieńnie, što na našu historyju treba hladzieć svaimi ž vačyma, ź Minska.
A my, tak atrymałasia, doŭhi čas karystalisia histaryjahrafijaj, jakaja pisałasia dla nas, ale nie nami. Ale jašče rymski impieratar skazaŭ: «Kab źniščyć narod, nie abaviazkova zabivać starych i małych, pałanić žančyn, źniščać armiju, treba adabrać u naroda historyju — i narod źniknie…»
My zrabili patrebnyja vysnovy. Tut ja ŭpeŭnieny, što čas pracuje na nas. Zrešty, palityka — heta mastactva mahčymaha. I nielha hramadstva z adnaho stanu pieranieści adrazu ŭ inšy. Možna, viadoma, paskarać niejkija pracesy, łamać, ale heta nie ŭ našaj mientalnaści. Uspomnim pryncyp našaha dziaržaŭnaha žyćcia jašče pry vialikim kniaziu Hiedyminie: «Naviny nie ŭvadzić, staryny nie rušyć».
Naša hramadstva samo vyznačaje svoj šlach i pastupova idzie napierad.
Pahladzicie na stan hramadskaj dumki 20 hadoŭ tamu i ciapier — niaŭžo nie bačna roźnicy?
I toje, što ciapier nazyvajecca «miakkaj biełarusizacyjaj», ja ŭpeŭnieny, što heta niepaźbiežny i abjektyŭny praces: kali, naprykład, moładzi usio bolš padabajecca havaryć pa-biełarusku, to heta vynik taho, što my majem svaju nacyjanalnuju dziaržavu i žyviom svaim rozumam, uśviedamlajem svaju admietnaść i viartajemsia da svaich adviečnych karanioŭ.
A što da «čynoŭnikaŭ», jak vy kažacie, to paviercie majmu šmathadovamu dośviedu dziaržaŭnaj słužby: u bolšaści svajoj jany stajać na dziaržaŭnych patryjatyčnych pazicyjach, jany prafiesijanały, jakija dobra robiać svaju pracu.
«NN»: Pracytuju tut Łukašenku, jaki niadaŭna zhadvaŭ niejkija paproki ŭ «biełarusizacyi». Jon nie skazaŭ, adkul jany hučać, ale heta jasna — z boku Rasii. Viadoma, što ŭ Rasii mnohija dahetul nie ŭsprymajuć Biełaruś samastojnaj dziaržavaj. Słovam, dzie tyja čyrvonyja rysy, jakija my nie možam pierachodzić u svaim suvierenitecie? Skažam, navat Finlandyja, u jakoj razarvanyja suviazi z byłoj mietrapolijaj, dahetul nie moža dazvolić sabie ŭstupić u NATA.
Valeryj Varaniecki: Vy viedajecie, moža, z boku niejkich palityčnych sił ci płyniaŭ u Rasii i razdajucca peŭnyja paproki na adras Biełarusi. Ale, kali być ščyrym i abjektyŭnym, to i ŭ samoj Rasii iduć pracesy kansalidacyi hramadstva i ŭmacavańnia jaho nacyjanalnaj samaśviadomaści, kažučy pa anałohii — «rusizacyi». Ale heta naturalna. Heta adbyvajecca ŭ tym liku i jak reakcyja na palityčnyja vykliki, jakija stajać pierad hetaj krainaj. I Rasija taksama zacikaŭlena va ŭmacavańni svajoj tak by mović «imunnaj sistemy». Tamu, upeŭnieny, na dziaržaŭnym uzroŭni ŭ Rasii z razumieńniem pavinny stavicca da anałahičnych pracesaŭ u druhich krainach, tym bolš kali havorka idzie pra siabroŭskija i brackija krainy. A pa sutnaści pytańnia:
ja b nie skazaŭ, što nam akreśleny niejkija čyrvonyja rysy. Prosta kožnaja kraina maje svaje nacyjanalnyja intaresy. I heta treba ŭličvać u svajoj zamiežnaj palitycy. Treba pavažliva stavicca da svaich susiedziaŭ, raźličvajučy na takoje ž staŭleńnie da siabie. Tamu što my žyviom va ŭzajemazaležnym śviecie. I kali ŭ zamiežnaj palitycy zychodzić tolki sa svaich intaresaŭ i nie ŭličvać intaresy inšych krain, tym bolš susiednich, to heta, jak pakazvaje historyja i sučasnyja padziei, u tym liku i ŭ našych susiedziaŭ, ničym dobrym zakončycca nie moža.
«NN»: Voś vy kažacie, što ŭ zamiežnaj palitycy treba ŭličvać intaresy susiednich krain… Ale ž my nazirajem, što mocnyja dziaržavy ci sajuzy nie nadta ličacca sa słabiejšymi.
Valeryj Varaniecki: Zhodzien. Realnaść takaja, što kožny z našych susiedziaŭ maje ŭ Biełarusi svaje intaresy: palityčnyja, ekanamičnyja, biaśpieki i hetak dalej. Ale my taksama majem tam svaje intaresy. Skažam,
što datyčyć ES, to ŭ svajoj palitycy Uschodniaha partniorstva jany z samaha pačatku nie ŭličvali hieapalityčny kantekst raźvićcia našaha riehijonu. Imknieńnie ES sfarmavać jaho zychodziačy sa svaich intaresaŭ i kaštoŭnaściaŭ, nie ŭličvajučy ŭ naležnaj miery ni intaresy samich krain — udzielnic Uschodniaha partniorstva, ni Rasii, jakaja taksama abjektyŭna maje svaje stratehičnyja intaresy ŭ našym rehijonie, pryviało da abvastreńnia kryzisu va Ukrainie i va ŭschodniejeŭrapiejskim rehijonie ŭ cełym. Jak vynik, paŭstaŭ kryzis adnosin pamiž ES i Rasijaj, jaki nanosić škodu i Jeŭrapiejskamu sajuzu, i Rasii, i kankurentazdolnaści i biaśpiecy Jeŭropy ŭ cełym.
I ŭ hetych umovach rola našaj krainy, jakaja doŭhi čas znachodziłasia pad sankcyjami ES, u jeŭrapiejskaj palitycy abjektyŭna ŭzrastaje. I siońnia ŭžo Biełaruś patrebna Jeŭropie jak donar stabilnaści i biaśpieki ŭ rehijonie. Mienavita naša kraina, zachavaŭšy sa svaimi susiedziami partniorskija i ŭzajemapavažlivyja adnosiny, vałodaje patencyjałam złučva pamiž Zachadam i Uschodam Jeŭropy, pamiž ES i Rasijaj. I heta asabliva važna, pakolki hieapalityčnaje napružańnie pamiž Rasijaj i Zachadam niehatyŭna adbivajecca jak na stabilnaści i biaśpiecy našaha rehijona, tak i na chutkaści pieraŭtvareńniaŭ u našych krainach. Bo ŭschodniejeŭrapiejskija dziaržavy i ich ekanomiki abjektyŭna zacikaŭleny ŭ naroščvańni supracoŭnictva nie tolki ŭ ramkach ES ci ź ES, ale i z Rasiejaj.
Ja viadu da taho, što vielmi važna ŭ mižnarodnych adnosinach damahacca, kab usie krainy ci centry siły pavažali intaresy adzin adnaho. Dla hetaha pavinna efiektyŭna dziejničać mižnarodnaje prava. I my taksama z hetaha zychodzim u svajoj mižnarodnaj dziejnaści. Siońnia na ŭzory Biełarusi možna sfarmavać zusim inšuju madel adnosinaŭ pamiž hieapalityčnymi centrami ŭ našym riehijonie:
ES užo nie demanstruje, što choča ŭciahnuć krainy Uschodniaha partniorstva ŭ svaju palityčnuju arbitu, a Rasija taksama, apiokšysia na Ukrainie, zdajecca, hatova stavicca z bolšaj uvahaj da intaresaŭ svaich susiedziej i pracesaŭ, jakija prachodziać tam. Heta daje nadzieju, što naš riehijon nie budzie terytoryjaj, za jakuju viaducca sprečki, chto budzie mieć tut bolšy ŭpłyŭ. Nikomu nie patrebny kanflikty — ES musić abapiracca na resursy Rasii, a Rasija — na mahčymaści ES.
Pamiž imi, jak zdajecca, nie pavinna być padstavaŭ dla kanfrantacyi. Naadvarot, partniorstva i ščylnaje supracoŭnictva budzie sadziejničać kansalidacyi Vialikaj Jeŭropy, rostu jaje kankurentazdolnaści, biaśpiecy i ekanamičnamu dabrabytu jaje narodaŭ.
«NN»: To jakoj i dzie vy bačycie Biełaruś praz 30, 50 hadoŭ?
Valeryj Varaniecki: Heta vielmi składanaje pytańnie. A jakim praz hety čas budzie ES, a jakoj budzie Rasija? Treba spadziavacca, što śviet nie budzie iści šlacham frahmientacyi, a, naadvarot, buduć uzmacniacca intehracyjnyja abjadnańni.
Chočacca vieryć, što supiarečnaści pamiž Rasijaj i ES vyrašacca, i my budziem razam usioj jeŭrapiejskaj siamjoj budavać naš supolny dom — kankurentazdolnuju, biaśpiečnuju i stabilnuju Vialikuju Jeŭropu, zasnavanuju na jeŭrapiejskich tradycyjach i chryścijanskich kaštoŭnaściach.
Na tym najlepšym, što lažyć u asnovie našaj jeŭrapiejskaj cyvilizacyi, što bieražliva zachoŭvajecca i kultyvujecca ŭ našym narodzie. Upeŭnieny, što naša rodnaja Biełaruś budzie raźvivacca jak niezaležnaja i volnaja kraina, kažučy słovami Janki Kupały, «zajmajučy svoj pačesny pasad miž narodami». Davajcie vieryć u lepšaje!
* * *
Valeryj Varaniecki naradziŭsia 14 kastryčnika 1963 hoda ŭ Minsku. Skončyŭ Biełaruski nacyjanalny techničny ŭniviersitet i aśpiranturu pry im. Kandydat ekanamičnych navuk. Mižnarodnyja ekanamičnyja adnosiny vyvučaŭ u Dypłamatyčnaj akademii Ministerstva zamiežnych spraŭ Rasijskaj Fiederacyi.
Pracavaŭ daradcam pa pytańniach zamiežnaj palityki Administracyi prezidenta, u dyppradstaŭnictvach Biełarusi ŭ Vienie i Bruseli, načalnikam upraŭleńnia zamiežnaj palityki Administracyi prezidenta, namieśnikam ministra zamiežnych spraŭ.
Žanaty, maje syna i dačku.
Čytajcie taksama: Były ministr adukacyi Piatro Bryhadzin: Stvaralnikam BNR treba skazać dziakuj
