U śpisie słavutaściaŭ, jakija nieŭzabavie planujuć adrestaŭravać u Horadni, aprača Staroha Zamka i Charalnaj synahohi, źjaviłasia taksama Barysahlebskaja — viadomaja jak Kałoža.Pra heta paviedamiŭ zastupnik načalnika ŭpraŭleńnia pa achovie historyka-kulturnaj spadčyny i restaŭracyi Ministerstva kultury Ihar Čarniaŭski.
Choć Kałoža zachavała svajo abličča tolki napałovu (častku budynku «źjeŭ» žachlivy apoŭzień u siaredzinie XIX stahodździa), a kožnaja epocha pryŭnosiła novyja elementy ŭ architekturu budynku, usio roŭna najstaražytnaja ŭ Biełarusi bažnica poŭnym pravam ličycca ŭnikalnym histaryčnym abjektam.
Kałožskaja carkva, jak jaje namalavaŭ Napaleon Orda ŭ 1869 h. paśla apoŭźnia
Ciapierašni vyhlad Kałožy
Da Kałožy restaŭratary pryhladali daŭno, ale adpraŭnym punktam u adnaŭleńni carkvy možna ličyć toj momant, kali padčas pracy ŭ pieciarburskim archivie haradzienski historyk Ihar Trusaŭ znajšoŭ abmiernyja čarciažy zachodnich i paŭdniovych ścienaŭ chramu. Tyja kraślunki byli ščaśliva zroblenyja za hod da apoŭźnia. Pa katorym časie źjaviłasia pieršyja navukovyja nakidy zrujnavanych častak budynku.
Archieolahi syšlisia ŭ dumcy, što viartacca da pieršapačatkovaha CHII stahodździa niama racyi, bo dakładna nieviadoma, jak tady vyhladała carkva.
Užo pastanavili, što dziejnuju dasiul carkvu začyniać na paŭtara hodu. Mahčyma, dadatkovy čas vymahaćmuć archiealahičnyja raskopki. Tamu nabaženstvy buduć pravić u časovaj carkvie, pabudavanaj pablizu. Pradpryjemstva «Krasnasielskbudmateryjały» pa indyvidualnym zakazie ŭžo vyrablaje cahliny, jakija pamierami i koleram paŭtarajuć daŭniejšyja. Hałoŭnaja architektarka prajektu Nina Jemieljanava dadaje, što toje ž pradpryjemstva ŭziałasia za vyrab hałaśnikoŭ (maleńkich kieramičnych načyńniaŭ, jakija słužać dla ŭzmacnieńnia huku). «Ich u ścianie budzie 250 štuk. Hałaśniki nia tolki stvorać jakasnuju akustyku, ale taksama palehčać usiu kanstrukcyju», — dadała dojlid.
Padłoha, jakaja ciapier zasłanaja hranitnymi plitami, nieŭzabavie maje zichcieć zielenavataj, žoŭta-biežavaj i terakotavaj mazaikaj.Malunki ŭznoviać pavodle frahmentaŭ, jaki zachavalisia ŭ ałtarnaj častcy. Pakul admysłoŭcy nie pryjšli da zhody, chto mienavita budzie vyrablać arnament z palivanaj kafli na padłozie — toje nadta tonkaja praca, na jakuju zdolnyja tolki admysłoŭcy pa hłazury.
Sama padłoha budzie ciopłaj dziakujučy elektryčnamu abahrevu. Akonnyja ramy zrobiać z duba, sklapieńnie «padšyjuć» drevam, a dach nakryjuć miadzianaju blachaj.Kupał budzie padobny na ciapierašni, ale jaho trochi ssunuć da centru dachu — jak było daŭniej.
«Naša Niva» užo pisała, što hramadzkaść Horadni niepakoicca z pryčyny chutkaj restaŭracyi Kałožy. Pryčynami takoj tryvohi jość sumnaviadomyja prykłady rekanstrukcyi histaryčnaha centru Horadni dy pałacu Radziviłaŭ u Niaśvižy. Voś što ličyć nakont budučaj restaŭracyi krajaznaviec Ihar Łapiecha: «Navošta rabić kopiju isnujučaj ściany, da taho ž, kopiju kitčovuju? Navošta turystu budzie dzivicca na niadaŭna pabudavanuju ścianu? Tut treba abmiežavacca albo čysta techničnaj ścianoj (takoj jak ciapierašniaja, draŭlanaja), abo adcianić Kałožu sučasnaj azdobaj, budynkam abo kanstrukcyjaj. Ale ni ŭ jakim razie nie adnaŭlać całkam — heta tolki źmienšyć kaštoŭnaść i ŭnikalnaść Kałožy. Heta hałoŭnaja maja pretenzija. Ja ŭžo nie kažu pra astatnija elementy rekanstrukcyi. Voś dzie adnaŭlalniki, da prykładu, buduć rabić palivanuju kaflu ŭ styli CHII stahodździa? Na «Kieraminie»?»
Historyk IharTrusaŭ nadavarot ličyć restaŭracyju zbolšaha metazhodnaj, navat pažadanaj, ale na jaho dumku inšaja niebiaśpieka — realnaja pahroza apaŭzańnia ŭčastka bieraha, na jakim zbudavany chram, u Nioman.
