Aleś Bieły — heta čałaviek sapraŭdy idejny, adnak heta toj typ idejnaha čałavieka, jaki pa-za svajoj idejaj aničoha bolš nie bačyć. Piša na arche.by Piotra Rudkoŭski.
Ty lubiš Biełaruś i žadaješ adradžeńnia biełaruskaj kultury? Ličyš, što balšavizm prynios šmat škody hetaj kultury i pastuluješ raźvitańnie z savieckaj epochaj? Ty ličyš, što stalinizm byŭ hetaksama biesčałaviečny, što i hitleryzm? Krytyčna stavišsia da ciapierašniaha biełaruskaha režymu? A moža, ty ŭ dadatak da ŭsiaho hetaha simpatyzuješ libieralnym idejam i zachodniaj kultury? Nie ličyš postmadernizm sparadžeńniem djabła i pastuluješ pluralizm u kultury i ŭ palitycy?
Kali tak, to ŭ ciabie jość usie šancy trapić u śpis «nacystaŭ-biełarutenaŭ». Hety śpis znachodzicca na stadyi stvareńnia, i niekatoryja viadomyja kulturnyja dziejačy Biełarusi (napr. Uładzimir Arłoŭ abo Alaksandr Łukašuk) tudy ŭžo trapili. Paśla napisańnia hetaha artykułu ŭ hety śpis, peŭnie, traplu i ja, nu a ty, šanoŭny čytač, pavinien budzieš vyrašyć, ci adračysia raz i nazaŭsiody biełaruskaha adradžeńnia jak «tatalitarna-pahanskaj ideałohii», ci taksama być zaniesienym u śpis nacystaŭ.
Ale chto składaje hety śpis, jak jaho zvać? A adhadajcie z troch razoŭ. Moža, jakiś pradstaŭnik kansiervatyŭnaha kryła Kampartyi Biełarusi? Nie. Tady pra-rasiejski palitołah Juryj Šaŭcoŭ? Nu, jon sapraŭdy z manijakalnaj nastojlivaściu vykryvaje «nacysckuju sutnaść» biełaruskaha adradžeńnia, ale składać śpisy ŭsio ž nie dadumaŭsia. To chto tady?
Układalnikam śpisu «nacystaŭ-biełarutenaŭ» źjaŭlajecca historyk i palityčny tearetyk, ideołah «lićvinstva» Aleś Bieły. Dla prapahavańnia svaich idejaŭ — u tym liku i «śpisaŭ» — jon vykarystoŭvaje najbolš typovaje sparadžeńnie nienavisnaha jamu madernu — Internet. Jahonaja aktyŭnaść ŭ Siecivie vyklikaje sapraŭdnaje zdumleńnie: možna jaho spatkać ledź nie na kožnym biełaruskim forumie; svaje idei jon raspaŭsiudžvaje taksama pry dapamozie elektronnaj počty i ź bliskavičnaj chutkaściu reahuje (zazvyčaj davoli ahresiŭna) na kamientary i repliki.
Biełarusy-adradžency dla Biełaha nie źjaŭlajucca nacyjanalnaściu, heta prosta ahresiŭna-destruktyŭnaja sacyjalna-psichałahičnaja hrupa, nakštałt terarystyčnaj arhanizacyi abo tatalitarnaj pahanskaj siekty.
Typovy śviadomy adradženiec «u abaviazkovym paradku nienavidzić Katalicki Kaścioł i ŭsie prajavy łacinskaj cyvilizacyi». Naahuł, «śviadomyja adradžency i idejnyja katoliki — pryncypovyja vorahi, jakich niemahčyma prymiryć».
Bieły, jaki ličyć siabie vierujučym katolikam, śviadoma abo nieśviadoma prasoŭvaje antykatalickuju dumku, a mienavita, što isnujuć takija nacyjanalnyja hrupy, jakija sutnasna nie mohuć być katalickimi.
Takoj hrupaj dla jaho źjaŭlajucca biełaruskija adradžency. Całkam u duchu leninskaha balšavizmu jon prapavieduje arhaničnuju varožaść pamiž sacyjalnymi hrupami: «idejnyja katoliki» i «śviadomyja adradžency» funkcyjanujuć u dyskursie Biełaha padobna «kłasavym voraham» u dyskursie balšavikoŭ, maŭlaŭ, niama pamiž hetymi hrupami anijakaj mahčymaści dyjałohu abo pajadnańnia. Ale
pikam demahohii Biełaha źjaŭlajecca zajava, što «śviadomy adradženiec ŭ abaviazkovym paradku nienavidzić Katalicki Kaścioł». Tut užo hradus antyadradženskaj pasii nastolki vysoki, što Harlivy Lićvin hublaje jakuju-kolviečy suviaź z rečaisnaściu.
Zhodna z hetaju tezaj treba było b skazać, što Katalicki Kaścioł nienavidzieli Kazimier Svajak albo Jazep Hiermanovič (katalickija śviatary, jakija pracavali na nivie adradžeńnia). Nianaviść da Kaścioła treba było b prypisać dziasiatkam siońniašnich biełaruskich śviataroŭ (uklučajučy aŭtara hetych radkoŭ) i dziasiatkam tysiač śvieckich viernikaŭ-katalikoŭ.
Svojeasablivaść łohiki Biełaha nie zvodzicca da niečakanaha adkryćcia ŭzajemazaležnaści pamiž nacyzmam, adkrytym hramadstvam, pahanstvam i «piedałahumanizmam». Abvieściŭšy biełaruskich adradžencaŭ (jaŭnymi abo zamaskiravanymi) pahancami-nacystami, ideołah lićvinstva vystupaje z zajavaj, što naturalnym chaŭruśnikam lićvinaŭ źjaŭlajecca… Alaksandr Łukašenka.
Dzie b my ni žyli — pafasna piša Aleś Bieły — u RB, RF, abo u Padniabiesnym Kitai, kali b jahonyja miežy daciahnulisia tak daloka, my zachouvajem łajalnaść Uradu, i trymajemsia viernasci svajoj kultury.
I jašče: Litviny zacikaŭlenyja u tym, kab Łukašenka pratrymaŭsia jak maha daŭžej. Tamu my zyčym jamu mocnaha zdaroŭja i palityčnaj intuicyi. Jahony ekanamičny hienij, kaniešnie, budzie vielmi mocna vypraboŭvacca u nastupnym hodzie (a moža i daŭžej), ale my, jak šmat razoŭ užo kazali, nie za heta najbolš jaho pavažajem, a rychtyk za jahony paśladoŭny (prynamsi dahetul) antynacyzm.
I tak, što supolnaha pamiž katolikam-tradycyjanalistam i «pravasłaŭnym ateistam»? Što značyć u hetym kantekście «antynacyzm»?
Ni ŭ jakim razie nie chočam — kaža Bieły ad imia ŭsich litvinaŭ — kab pryjšła zvarjaciełaja arda pad kiraŭnictvam Viačorki, Labiedźki i Kalakina. (Niekatoryja ž navat i na Zianon-rep spadziajucca, br-rr).
Značyć, ateist Łukašenka značna lepšy dla Biełaha, čym katolik Paźniak. Toj, chto pry kožnaj nahodzie padkreślivaje svaju idejnuju poviaź z antychryścijanskim balšavizmam, vyklikaje ŭ Harlivaha Lićvina zachapleńnie, a tyja, chto ŭ imia chryścijanskaha adradžeńnia pastulujuć raźvitańnie z savieckim minułym, vyklikajuć u jaho «brrr». Brrrava, panie Harlivy! — chočacca skazać. Tolki navošta paśla ŭsiaho hetaha apranać masku harlivaha katolika i apałahieta chryścijanstva?
Adkaz na pytańnie, što značyć u hetym kantekście «antynacyzm», implicytna mieścicca ŭ pryviedzienych vyšej vykazvańniach Biełaha. Adnak, paśla zacytavańnia jašče adnaho jaho vykazvańnia, usio, dumaju, budzie kančatkova zrazumieła:
Mocna žadaju, kab janki razvalilisia na praciahu nastupnych 10-20 hadoŭ. U pryvatnaści, łacinasy musiać viarnuć sabie paŭdniovy Zachad (i likvidavać Hollyweird, as we know it). Uvohule, katoliki vidać užo zaraz składajuć u štatach bolšaść, adno što hetaha nie ŭśviedamlajuć, i da taho ž łacinasam, irłandcam i italjancam nie tak prosta damovicca. Adnak toje, što imi kirujuć struktury, stvoranyja kalvinistami — poŭny absurd, jaki abaviazkova abryniecca.
Antyamierykanizm — voś što vyklikaje zachapleńnie Biełaha ŭ Łukašenki. Heta jon adkryta śćviardžaje ŭ svaim pałymianym pasusie:
…nadzvyčaj važna zachavać zhurtavanaść našaha hramadstva vakoł jahonaha lidera (…) Treba bolej abapiracca na roznyja sacyjalnyja hruppy, etnakanfiesijnyja supolnasci i h.d., pry zachavanni pierajemnasci z raniejšaj antynacysckaj i anty-amierykanskaj palitykaj.
Toje, što «lider» nie chavaje svaich simpatyjaŭ da Hitlera, Harlivaha Lićvina zusim nie biantežyć, roŭna ž jak i toje, što hety «lider» źjaŭlajecca pradaŭžalnikam balšavickich tradycyj. «Antynacyzm» zvodzicca tut u kančatkovym płanie da antyamierykanizmu i antylibieralizmu, vajaŭničaj kantestacyi kultury pluralizmu i talerantnaści.
Takoha typu «antynacyzm» moh by biez asablivych ciažkaściaŭ padtrymać i sam Adolf Hitler.
«Mocnaje žadańnie» Biełaha (kab Janki jak najchutčej razvalilisia) lišni raz vyjaŭlaje śpiecyfiku jahonaha «katalicyzmu». U ZŠA žyvie blizu 70 młn katalikoŭ, i ŭsie jany vielmi lubiać svaju Ajčynu. A moža, jon nie ich ličyć bratami pa viery? Moža, amierykanskija katoliki, jakija štodzień molacca za svaju Ajčynu, nie źjaŭlajucca sapraŭdnymi katolikami? A moža, jany takija ž kryptanacysty, što i biełaruskija adradžency?
Adkazvaju: našym hłamurnym nacy (śviadomym adradžencam) i amierykosam. Hłamurnyja nacy znajšli svaju nišu ŭ popieraŭskim Adkrytym Hramadstvie, pahadziŭšysia nie spračacca z asnoŭnymi pastułatami piedahumanalibierałaŭ. Uzamien im pakinuli dzialanku, na jakoj jany mohuć falsifikavać svaju «raźviesistuju klukvu»: Adradženska-Rycarskaje VKŁ, BNR ad mora da mora, Taraškevycu, Biełarutenizacyju pavodle Kube, kult «Spradviečnych kryvickich bahoŭ» i h.d.
Ciapier pierakanalisia nakont «tryadzinstva» nacyzmu, adkrytaha hramadstva i biełaruskaha adradžeńnia?
Tut treba paznačyć, što
lićvinstva jak hramadska-kulturny ruch źjaŭlajecca davoli dyfierencyjavanaj i šmatabličnnaj źjavaj, i ŭ cełym javicca jak davoli cikavy i ŭ mnohim pazityŭny fienomien. Ruch raspadajecca na šerah mini-frakcyjaŭ, adnoj ź jakich źjaŭlajecca hrupoŭka Alesia Biełaha,
tak by mović, «harlivalićvinaŭ».
U jakim stasunku znachodziacca harlivalićviny da inšych lićvinaŭ? Hety stasunak najlepš prailustruje nastupny kazus. Kali adzin ź lićvinaŭ u błohu gorliwego_litwina krytyčna vykazaŭsia adnosna zakliku Biełaha «hurtavacca vakoł Lidera» (h.zn. Łukašenki), to nieŭzabavie byŭ Biełym zabanieny (paźniej, praŭda, Bieły «źlitavaŭsia» i adbaniŭ jaho). Tym časam adzin z chaŭruśnikaŭ Biełaha rastłumačyŭ niepasłuchmianamu lićvinu «palityku partyi» nastupnym čynam: «Ja dumaju, što i Aleś razumieje, što ŭsie litviny nie mohuć mieć adnolkavaha mierkavańnia na kont dziejučaj ułady. My ŭsio ž pryznajem prava litvinaŭ na hłupstva. Chto nie pamylajecca? Nie ŭ kryŭdu». Voś tak: ty maješ prava na ŭłasnaje mierkavańnie, ale pry hetym — nie ŭ kryŭdu! — pryznaj, što hetaje mierkavańnie źjaŭlajecca hłupstvam. Tut jaskrava bačym, što hrupoŭka Biełaha funkcyjanuje ŭnutry lićvinskaha ruchu jak svojeasablivaja siekta z vysokim uzroŭniem indaktrynacyi i nietalerantnaści.
Pierad tym, jak Aleś Bieły vystupiŭ z tezaj pra «nacysckuju sutnaść» biełaruskaha adradžeńnia, jon doŭhi čas nasiŭsia z małazrazumiełaj teoryjaj «ščyrabiełaruscaŭ» jak achviaraŭ «Karala Stacha» i bambardavaŭ ludziej emejłami na temu roznych mietamarfozaŭ «Stachički». Ale kali paśla niekalkich hadoŭ niastomnaj pracy pierakanaŭsia, što ničoha, akramia ŭśmiešak i paciskańnia plačyma, jaho teoryja nie sparadziła, schapiŭsia za ideałahiemu, prapahandyscki efiekt jakoj užo byŭ nieadnarazova pravierany (spačatku savieckim KHB, potym Zamiatalinym, potym Šaŭcovym): adradžency — nacysty.
Niearyhinalna, zatoje efiektyŭna. Narešcie ŭdałosia pryciahnuć da siabie uvahu — vinšujem!
A ci jość sens reahavać na čarhovuju mietamarfozu antybiełaruskaj prapahandy?
Harlivalićvincaŭ možna paličyć na palcach adnaje ruki. Adnak, što tyčycca siły ŭździejańnia, palitołah Rodžer Hryfin niekalki hadoŭ tamu zaprapanavaŭ termin «hrupuskuły» (groupuscule) na abaznačeńnie mini-hrupovak ź minimalnym albo i nijakim publičnym prafajłam.
U krajnich situacyjach hrupuskuła moža mieć rašajučaje značeńnie ŭ pieratvareńni adčužanaha i rasčaravanaha samotnika ŭ fanatyčnaha «adzinokaha vaŭka», hatovaha ździajśniać akty biezahladnaha hvałtu ŭ dačynieńni da simvałaŭ hramadskaha dekadensu — pajaśniaje značeńnie hrupuskułaŭ Andre Umland.
Toje, što harlivalićvinstva na dadzieny momant nie maje realnaha publičnaha prafajłu, nie aznačaje, što jano całkam pazbaŭlena mabilizacyjnaha patencyłu.
Pakolki prychilniki zachavańnia polskaha charaktaru katalicyzmu ŭ Biełarusi majuć adčuvańnie stałaj pahrozy z boku biełaruskaj stychii, ideałohija Biełaha moža skiravać ichnija frustracyi ŭ rečyšča arhanizavanaj kampanii pa «strymlivańni biełaruskaści».
Toje, što biełaruskaść u hetaj ideałohii javicca jak niešta pahanska-nacysckaje, staniecca mahutnym matyvacyjnym faktaram i lehitymizuje navat najbolš ahresiŭnyja formy zmahańnia ź biełaruskaściu. U vyniku adbudziecca pahłybleńnie napružańnia pamiž «polskaj» i «biełaruskaj» opcyjaj unutry katalicyzmu.
Ja ŭžo nieadnojčy pisaŭ, što
najbolš praŭdapadobnym matyvam vysyłki ź Biełarusi polskich ksiandzoŭ źjaŭlajecca žadańnie spravakavać raskoł unutry katalickaha Kaścioła. Za kožnym razam, kali adbyvajecca vyhnańnie čarhovaj porcyi polskich ksiandzoŭ, ułady starajucca zajhrać na patryjatyčnaj nocie: maŭlaŭ, palaki škodziać biełaruskaści. I tut Aleś Bieły moža akazać biełaruskim uładam vielizarnuju pasłuhu, pierakonvajučy prapolskuju častku katalikoŭ, što na samoj spravie vinavaty nie ŭłady, a «śviadomyja adradžency».
(Mienavita tak: Harlivy Litvin nie dazvoliŭ sabie ani słoŭca krytyki skazać pad adrasam svajho Kumira, choć vydaleńnie polskich śviataroŭ — heta častka jahonaj palityki. Zatoje čarhovy raz prahučała ździeklivaje: «Nacy tryumfujuć»; maŭlaŭ, navat u vysyłcy ksiandzoŭ vinavaty adradžency!) Takim čynam,
toje, čaho KHB nie zdoleŭ zrabić paasobku, moža zrabić pry dapamozie Biełaha: KHB budzie vysyłać polskich śviataroŭ i kazać biełarusam, što heta ŭ intaresach biełaruskaści, a Bieły tymčasam budzie pierakonvać palakaŭ, što ŭva ŭsim vinavaty nacysty-biełaruteny. Daskanały duet.
* * *
Aleś Bieły — heta čałaviek sapraŭdy idejny, adnak heta toj typ idejnaha čałavieka, jaki pa-za svajoj idejaj aničoha bolš nie bačyć. Nie bačyć raznastajnaści i składanaści biełaruskaha adradžeńnia, taho, što niemahčyma adnym prymietnikam achapić hety fienomien.
Praz svaju ideju Bieły nie bačyć taksama taho, jak vielmi jon addaliŭsia ad katalicyzmu, a nabliziŭsia da balšavickaha śvietaŭsprymańnia, dzie pačesnaje miesca zajmaje vobraz źniešniaha voraha, i dzie prapaviedujecca nieprymirymaja baraćba pamiž adnoj hrupaj i druhoj.
Nasupierak tamu, što prapanuje Jan Pavieł II ŭ «Centesimus annus», Bieły tatalna asudžaje libieralizm, nasupierak zaklikam Druhoha Vatykanskaha Saboru admaŭlaje pryncyp dyjałohu ź inšymi relihijami i sučasnym śvietam, a nasupierak duchu Jevanhiella jon prapahuje varažnieču pamiž ludźmi i dzielić ich pavodle ideałahičnych kryteraŭ…
Ci heta jašče chryścijanstva? Ci ŭžo jazyčnictva? Pakidaju hetyja pytańni adkrytymi.
* * *
Piotra Rudkoŭski — filozaf, laŭreat premii «ARCHE» «Za sumlennaje słova». Apošniaja publikacyja — «Białoruska idea narodowa w XXI wieku» (Instytut Europy Środkowo-Wschodniej. Lublin, 2008), palemika vakoł jakoha razharnułasia ŭ minułym numary našaha časopisa. Aŭtarskaja nazva tekstu — «Gente Litvinus, natione… Sovietus. (Ideałahičny partret «harlivych litvinaŭ»)».
