2009 hod značny vialikaj histaryčnaj dataju — 1000-hodździem pieršaj zhadki ŭ piśmovych krynicach najmieńnia Litva (u łacinskim zapisie Litua).
Jaje fiksacyja ŭ niamieckich Kviedlinburhskich anałach paŭstała z trahičnaj nahody zabojstva viadomaha prapaviednika, mahdeburhskaha kanonika i misijnaha biskupa, śviatoha apostała — Bruna z Kvierfurta (kala 970 — 14.02.1009). Jon prahnuŭ chryścijanizavać lucičaŭ i piečaniehaŭ, byŭ u Polščy, Vienhryi, Kijeŭskaj Rusi. Sproba pašyryć chryścijanstva siarod prusaŭ i jaćviahaŭ skončyłasia zabojstvam pahancami śviatoha Bruna i jaho 18 spadarožnikaŭ. Zahinuli jany na miažy Litvy i Rusi 14 lutaha 1009 h. Paśla apostał Bruna byŭ abvieščany śviatym, i jaho ŭspamin adznačajecca 15 vieraśnia.
U našaj krainie stvorany hramadski arhanizacyjny kamitet śviatkavańnia 1000-hodździa nazvy Litva «Milenium Litvy», u jaki ŭvajšli doktar histaryčnych navuk, prafiesar Anatol Hryckievič (staršynia), piśmieńnica Volha Ipatava, doktar histaryčnych navuk Aleś Kraŭcevič, doktar miedycynskich navuk Aleś Astroŭski, doktar bijałahičnych navuk Alaksiej Mikulič, historyk-archieołah Edvard Zajkoŭski, staršynia mižnarodnaha abjadnańnia biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna», mastak Alaksiej Maračkin, krajaznaviec i śviatar Leanid Akałovič, krajaznaviec i daśledčyk Ździsłaŭ Sićka, mastak Mikoła Kupava (namieśnik) i inšyja.
Arhkamitet «Milenium Litvy», zychodziačy z daśledavańniaŭ, jakija śćviardžajuć, što najmieńnie Litva adnosicca da staražytnaj terytoryi Biełarusi, prykładaje namahańni dla dalejšaha vyvučeńnia historyi Litvy. Siońniašnija biełarusy až da pačatku XX stahodździa nazyvali siabie lićvinami. Terminy Biełaruś i biełarusy naviazanyja nam rasijskaj administracyjaj u siaredzinie XIX stahodździa. Biełaruś źjaŭlajecca hałoŭnaj pierajemnicaj Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Našyja ziemli ŭ VKŁ składali jaho bolšuju, asnoŭnuju častku. Mienavita na našych ziemlach i paŭstała vialikaja dziaržava VKŁ, abjadnaŭšy ŭ XV stahodździ raniejšyja asobnyja kniastvy-ziemli: Navahradskaje, Połackaje, Smalenskaje, Turava-Pinskaje, Haradzienskaje i inš.
U etnahieniezie lićvinaŭ-biełarusaŭ udzielničali słavianskija i bałckija plamiony: połackija, pskoŭskija, smalenskija kryvičy, radzimičy, sieviaranie, dryhavičy, častka paleskich vałynianaŭ, padlaskija jaćviahi, asobnyja hrupy prusaŭ-mihrantaŭ z Prusii, dajnava i plemia litva. Urešcie ź plamiennych nazvaŭ
pieramahła nazva Litva, daŭšy svajo imia abjadnanaj i centralizavanaj dziaržavie — Vialikamu Kniastvu Litoŭskamu, dzie lićviny-biełarusy terytaryjalna i kolkasna składali bolšaść, naša kultura i mova byli daminoŭnymi ŭ administracyi i vojsku Vialikaha Kniastva, da taho ž starabiełaruskaja mova mieła status dziaržaŭnaj.Na joj byli napisanyja šmatlikija litoŭskija letapisy, usie Litoŭskija Statuty (kanstytucyi) 1528, 1566 i 1588 hh., na joj viałosia spravavodstva ŭ kancylaryi VKŁ — Litoŭskaja Mietryka, karaleŭskija, vialikakniaskija, administracyjnyja, sudovyja i pryvatnyja akty. Na biełaruskaj movie XVI st. viałosia spravavodstva ŭ pavietach i haradach, u tym liku na abšary Žamojci (až da Bałtyjskaha mora).
Mienavita ŭ pieršaj stalicy VKŁ — Navahradku, u 1253 h., karanavaŭsia na karala naš pieršy karol Mindoŭh. Nazvy viosak i miastečak: Litva, Lićviny, Litoŭka, Litaviec, Litoŭščyna, Lićvinki, Lićvinčyčy, Lićvinaŭka dy inš. raśsiejanyja pa ŭsim abšary siońniašniaj Biełarusi i tam, kudy kaliści dachodzili miežy VKŁ. Niaredkimi źjaŭlajucca i biełaruskija proźviščy z koraniem «lit»: Litvin, Lićvinovič, Lićvinka i inšyja.
Arhkamitet padrychtoŭki śviatkavańnia «Milenium Litvy» raspracoŭvaje šerah mierapryjemstvaŭ, jakija projduć pa Litvie-Biełarusi ŭ 2009 hodzie. Heta raznastajnyja publikacyi i vydańni, mižnarodnaja navukovaja kanfierencyja, nacyjanalnaja mastackaja vystava, konkurs dziciačaha malunku, muzyčnyja kancerty.
Arhkamitet zaprašaje navukoŭcaŭ, tvorčyja kalektyvy i asobnych tvorcaŭ uziać aktyŭny ŭdzieł u padrychtoŭcy «Mileniumu» i jaho praviadzieńni. Zaprašajem tvorcaŭ da napisańnia muzyčnych, mastackich, litaraturnych tvoraŭ; vytvorcaŭ i pramysłoŭcaŭ — da stvareńnia novych vyrabaŭ, jakija mahli b nasić naša histaryčnaje imia. Pryhadajma słavutuju historyju Bieraścia-Litoŭskaha, Mienska-Litoŭskaha, Vysokaha-Litoŭskaha i inšych pasieliščaŭ, jakija hetaje imia nasili, a taksama i tyja, jakija da siońnia nazyvajucca: Litva, Litoŭka, Lićviany i h.d. U hetych miascovaściach pavinny adbycca rehijanalnyja ŭračystaści. Zaprašajem da ahulna-nacyjanalnaj aśvietnickaj i kulturałahičnaj akcyi. Pra tvory, zdabytki i prapanovy prosim paviedamlać na adras Arhkamitetu:
p/s 26 220050 h.Minsk, e-mail: [email protected]
teł. (029) 306 33 17 / (029) 551 32 36 / (029) 352 60 10
