Toje, što niefarmały lehalna sabralisia 6 sakavika na dvuchdzionny forum pad dacham Mižnarodnaha adukacyjnaha centra ŭ Minsku, pa biełaruskich mierkach užo jość prahresam.
«Niefarmały» — bo sama Asambleja niaŭradavych arhanizacyj nie maje rehistracyi. Chacia ŭvohule statystyka treciaha siektara ŭ nas vonkava zusim jeŭrapiejskaja: na 1 studzienia ŭ krainie zarehistravana 2 221 hramadskaje abjadnańnie.
Ale ŭdzielniki asamblei raskažuć vam bahata historyj ź sieryi «Niabačnyja śvietu ślozy». Kaniečnie, da niekaj supołki amataraŭ kaktusaŭ va ŭład pytańniaŭ niama: kvitniejcie! A voś kali pachnie, z hledzišča čynoŭnika, kramołaj, tut užo trymajsia!
Biełaruski treci siektar, što aformiŭsia padčas adnosna demakratyčnaha pieryjadu pačatku 90-ch, źviedaŭ potym čornuju pałasu. Pa miery taho jak macnieŭ aŭtarytaryzm, represii suprać niepažadanych NDA stanavilisia ŭsio bolej sistemnymi. Suprać ich stali ŭžyvać prosty, ale nadziejny instrumient — admovu ŭ rehistracyi.
A pierad vybarami 2006 hoda zrabili pastku i dla andehraundu: ustalavali kryminalnuju adkaznaść — da dvuch hadoŭ źniavoleńnia — za dziejnaść ad imia niezarehistravanaj arhanizacyi.
Paviešanaje na hramadska-palityčnaj scenie ružžo nieŭzabavie było puščana ŭ chod. Pačaŭsia «adstreł» niepryručanych. Za kraty trapili aktyvisty «Partniorstva», lider «Maładoha frontu» Źmicier Daškievič, inšych karali štrafami, zapałochvali. Artykuł staŭ damokłavym miačom dla hramadzianskaj supolnaści.
Letaś NDA atrymali finansavy ŭdar: ich pazbavili lhot što da arendy pamiaškańniaŭ. Heta zvyš taho, što struktury treciaha siektaru (za vyniatkam praŭradavych) ŭsialak adsiakajucca ad resursaŭ.
Siońnia hramadzianskaja supolnaść kanstatuje kvołuju, jak ciapierašniaja minskaja viasna, unutrypalityčnuju adlihu. Dniami, naprykład, zarehistravali — paśla šerahu admoŭ — «Centr padtrymki čarnobylskich inicyjatyŭ» (prajekt vidavočna niazručnaha ŭładam prafiesara Nikitčanki). Ale — «prakinuli» pravaabarončuju «Našu viasnu».
Karaciej, idzie hulnia koški z myškaj. Taktyka drobnaha fołu — kali nie zadušyć, to padpsavać žyćcio — pa-raniejšamu šyroka vykarystoŭvajecca, asabliva ŭ rehijonach, suprać NDA, jakija nie harać žadańniem być kišennymi.
Kab admović u rehistracyi, naprykład, zaŭždy možna znajści «nie tuju» farmuloŭku ŭ statucie, drobnaje parušeńnie ŭ dakumientacyi… Ale ŭsim zrazumieła:
ładzicca, fihuralna kažučy, strohi fejs-kantrol, i kali za strukturaj stajać śviadomyja apanienty ŭłady (chaj sabie tolki ŭ pryncypovym, śvietapohladnym płanie), to šancy lehalizavacca pa-raniejšamu nadta chistkija.
Na siońniašni dzień niehałosnuju pazicyju kiroŭnych viarchoŭ u dačynieńni da hramadzianskaj supolnaści možna vykazać prykładna takoj farmuloŭkaj: «Skažycie dziakuj, što nadta nie dušym!». Prykancy 2008 hoda paśla troch niaŭdałych sprob zarehistravany «Ruch za Svabodu» Alaksandra Milinkieviča — i zaraz Minsk pradaje Brusielu hety krok jak kałasalnuju libieralizacyju.
Pry hetym usim zrazumieła: varta sapsavacca dyjałohu ŭład ź Jeŭrasajuzam, jak situacyja imhnienna pačnie adkručvacca ŭ advarotny bok — i mała nie zdasca nikomu.
«Ja skieptyčna staŭlusia da samoha terminu «libieralizacyja» ŭ dačynieńni da tych krokaŭ, što robiać zaraz ułady ŭ hramadska-palityčnaj śfiery, — kaža udzielnik asamblei palitołah Juryj Čavusaŭ. — Bo hetyja zachady kanjunkturnyja. Možna kazać chiba što pra spynieńnie najbolej brutalnych formaŭ pieraśledu. Niezvarotnych, zakanadaŭča zamacavanych zruchaŭ niama».
Na dumku Juryja Čavusava, važnym krokam ź liku niezvarotnych było b skasavańnie artykuła 193-1 Kryminalnaha kodeksu. I šancy dacisnuć uładu ŭ hetym pytańni jość, bo z padačy treciaha siektara adpaviednaje pytańnie tryvała ŭvajšło ŭ paradak dnia dyjałohu ES z aficyjnym Minskam, ličyć palitołah.
Ci patrebna ŭvohule ŭładam uzajemadziejańnie z hramadzianskaj supolnaściu? Abo ŭsio robicca vyklučna dziela imitacyi, napakaz Zachadu? Chacia Čavusaŭ i nazyvaje «batlejkavymi» stvoranyja apošnim časam kansultacyjnyja struktury z ułučeńniem pradstaŭnikoŭ niezaležnaha hramadstva, viarchi, na dumku ekśpierta, usio ž adčuvajuć patrebu pakrysie ładzić «u toj ci inšaj formie dyjałoh ci, prynamsi, kamunikacyju».
I ŭžo sam fakt hetaj kamunikacyi, ličyć surazmoŭca, spakvala razburaje elemienty tatalitaryzmu, ułaścivyja biełaruskaj rečaisnaści. Chacia b tamu, što śćviardžajecca adnosny pluralizm.
Zrazumieła, što ŭ raźvićci hramadzianskaj aktyŭnaści kiroŭny kłas adčuvaje niebiaśpieku dla stvoranaj u krainie palityčnaj sistemy. Sam ža treci siektar nie nastolki mocny, kab nakidać svaje patrabavańni. Siońnia źmiakčeńnie situacyi ŭ hetaj śfiery sapraŭdy adbyvajecca najpierš pad upłyvam jeŭrapiejskaha čyńniku.
U pryvatnaści, vyklučyć artykuł 193-1 z Kryminalnaha kodeksu zaklikaŭ biełaruskija ŭłady Jeŭraparłamient. Ale heta tolki pažadańni.
Kankretyzavanaha śpisu ŭmoŭ narmalizacyi dačynieńniaŭ (taho, što palitołahi nazyvajuć darožnaj kartaj) vykanaŭčyja struktury ŭ Brusieli biełaruskamu kiraŭnictvu aficyjna nie vyłučajuć.
Na siońnia sam praciah dyjałohu vyhladaje dla ES najvažniejšym. Što i vyklikaje tryvohu ŭ niezaležnym hramadstvie: a jak ža hramadzianskija svabody?
Zaraz z padačy ekśpiertaŭ vymaloŭvajecca varyjant prałanhacyi prypynieńnia vizavych sankcyj suprać šerahu biełaruskich čynoŭnikaŭ. Maŭlaŭ, adnaŭlać sankcyi, zamarožanyja na paŭhoda ŭ kastryčniku letaś, nie varta, bo ŭvieś dyjałoh sapraŭdy pojdzie katu pad chvost. A voś dadatkovy vyprabavalny termin nie zaškodzić. Majecca na ŭvazie, što heta stymuluje Minsk na dalejšyja, bolej surjoznyja kroki ŭ kirunku demakratyčnych standartaŭ.
Vyklučeńnie artykułu 193-1, što pa-raniejšamu visić damokłavym miačom nad biełaruskim trecim siektaram, mahło b stać adnym z klučavych kankretnych patrabavańniaŭ Jeŭropy na čarhovym etapie dyjałohu ź biełaruskimi ŭładami.
