Nie čakaŭ, što «Naša Niva» moža nadrukavać taki artykuł. U im najbołyš jaskrava adlustravana toje, ab čym samomu chaciełasia vykazacca. Nie adnojčy zadavaŭ pytańni etničnaj ukrainskaści našaha rehijonu, palityčnym lideram (Z.Paźniaku, P.Sieviaryncu), ale nie čuŭ zrazumiełaha adkazu. Jak byccam nie isnuje ad Pinsku da Brestu miljona žycharoŭ našaj krainy, jakija razmaŭlajuć na pobytavym uzroŭni daloka nie na dyjalekcie biełaruskaj ci rasijskaj movy.
Ja žyvu amal na miažy etničnaha padziełu. Jość šmat histaryčnych mapaŭ hetaha padziełu. Ale najbolš peŭna adlustroŭvajuć situacyju etnahrafičnyja mapy Karskaha.
A zaraz, ci maje hetaja tema padstavy? U pačatkovych kłasach, kali ź mianie rabili «homo sovieticus», ja abražaŭ svaju prababulku, jakaja razmaŭlała na vielmi staroj niejkaj movie (užyvała šmat niesučasnych słovaŭ). Paźniej, naviedaŭšy Niamieččynu, zaŭvažyŭ, što šmat jakija niamieckija słovy majuć adny karani z tymi słovami, što ŭžyvała maja prababulka. Paśla ja abtros ź siabie savietykusa.
Adnojčy pry kancy 1960-ch, viarnuŭšysia sa škoły, uklučyŭ televizar. Tam pakazvali taki siužet: u dalokaj estonskaj vioscy zastavałasia kala dziesiatka žycharoŭ. Vioska vymirała. Mova ŭ hetaj vioscy značna adroźnivałasia ad movy navakolnych. Siudy pryjechaŭ etnohraf, kab vyvučyć hetuju movu. Jahonaje mierkavańnie takoje: suśvietnaja kultura niešta stracić, kali pamre apošni žychar. Heta mianie vielmi ŭraziła.
Navučajučysia ŭ škole, šmat razoŭ było, što kali na pierapynkach pamiž urokami niekatoryja nastaŭniki zaŭvažali, što my razmaŭlajem na svajoj movie, doŭha potym źnievažali nas:
— Nužno razhovarivať na russkom ili biełorusskom jazykie, a nie na...
Volna ci niavolna, ale nam ubivałasia naša niepaŭnavartaść. Heta potym adlustroŭvałasia na našych adznakach...
Da niadaŭna ja razam z synam časta jeździŭ u naš pasiołak da majoj maci. Jon niadrenna razmaŭlaŭ na našaj movie. (Heta było karysna i tamu, što potym, kali vučyŭsia ŭ Čechii, jamu było značna praściej pierajści z ukrainskaj na češskuju). Na našaj vulicy pražyvała siamja pierasialencaŭ ź vioski Maładzielčycy. Baćki ŭ toj siamji razmaŭlali na našaj movie. Ichni syn, razmaŭlaŭ tolki pa-rasijsku. Kali jaho baćki čuli, što toj pačynaŭ užyvać pry razmovie z maim synam miascovyja słovy, to bili jaho pa vusnach, adpraŭlali damoŭ i niekalki dzion nie dazvalali sustrakacca z maim synam. Jany sami byli nie zdolnyja razmaŭlać pa-rasijsku, ale ličyli, što dačka i syn pavinny razmaŭlać tolki pa-rasijsku.
Letaś, praz 38 hadoŭ paśla zakančeńnia škoły, my, adnakłaśniki, sabralisia. Nie kožny moža ŭjavić, jak heta pryjemna, kali značnaja kolkaść z nas pierajšła na rodnuju movu. My znoŭ pačuli duch adnosinaŭ našaha kłasu.
Na praciahu dvuch hadoŭ ja jeździŭ va Ukrainu. Sprabavaŭ razmaŭlać pa-ŭkrainsku. Mianie adrazu vyličvali, što ja — nie ŭkrainiec. Ale ź ciaham času zaŭvažyŭ, što va ŭkraincaŭ, jak i ŭ šmat jakich narodaŭ, jość svaje dyjalekty. Tady pačaŭ razmaŭlać pa-svojmu. Ździŭleńniu nie było kanca. Usie va Ukrainie pierastali vieryć, što ja ź Biełarusi.
— Źvidki ty našu movu tak dobre znaješ? — pytajucca.
— Ja tak z matkoj rozmovlaju!
— Ne može buty, tut šoś ne te, pidmaniuješ! — supiarečyli ŭ asnoŭnym mnie.
Pa maci ja z Małašcyckich, a heta — z rodu Radziviłaŭ. Baćka moj z Hrodzienščyny, ź Dziatłaŭskaha rajonu. Pa proźviščy, jak byccam, palak. Niama sensu abvinavačvać mianie ŭ žadańni adarvać Brestčynu ad Biełarusi.
Liču, što my pavinny stać u pieršuju čarhu jeŭrapiejcami, a tolki potym — biełarusami, habrejami, palakami, ukraincami, rasijcami i tak dalej. Pakul nie pierastaniem ciahnuć kožny koŭdru na siabie, cyvilizavana nie vyrašym našy suadnosiny, to patoniem u bahnie zadvorkaŭ Rasijskaj impieryi, u jakoj ruki daŭžejšyja, čym my ŭjaŭlajem.
