Jurka Rapiecki, fota Mikoły Iljučyka.
Kali daviedaŭsia, što Jurka Rapiecki naradziŭsia pa‑za miežami Biełarusi, adrazu byŭ ździŭleny. Bačyŭ jahonyja knižki, napisanyja pa‑biełarusku «Novaje žyćcio ŭ Chryście», «Viartańnie čałavieka da pieršasnaha stanu». Słuchaŭ ja i zapisy niekatorych radyjopieradač Rapieckaha na rodnaj movie. Ale ž dzivicca niama čamu. Baćki spadara Jurki byli biełarusami. Choć vymušana pakinuli Radzimu, na svaju kulturu nie zabylisia. I dziaciej svaich vychoŭvali ŭ lepšych biełaruskich tradycyjach.
Siońnia Jurka Rapiecki žyvie ŭ kanadskim Taronta. Tut isnuje mocny biełaruski asiarodak (jość dźvie biełaruskija carkvy, dziejničajuć dźvie arhanizacyi). U 1980‑ch sp. Rapiecki spryčyniŭsia da vydańnia Novaha Zapavietu z Psałtyrom u Biełarusi.
Naša hutarka ź misijanieram adbyłasia praz akijan pasiarednictam Internietu.
— Spadar Jurka, raspaviadzicie, kali łaska, pra svaich baćkoŭ.
Baćka Jakub Rapiecki 1908 h. naradžeńnia. Pachodziŭ ź vioski Novy Dvarec ź Pinščyny. Maci, Jaŭhienija Apanasik, naradziłasia ŭ 1912 h. u Rybnikach kala Baranavič.
Jašče padletkami tata i maci pryniali vieru jevanhielskich chryścijan. Paznajomiŭ ich padčas Druhoj suśvietnaj vajny baptyscki pastar Pancevič. U studzieni 1944 h. baćki pabralisia šlubam. U biełaruskaj stalicy razam ź minskaj Carkvoj Jevanhielskich chryścijan‑baptystaŭ (pastaram byŭ Anton Kiecko) dahladali jaŭrejskich dziaciej u dvuch prytułkach. Na ščaście, nacysty nie daviedalisia pra nacyjanalnaść dziaciej. Minsk baćki pakinuli uvosień 1944 h. Praz Polšču dajechali da Niamieččyny. U Hanoviery 1 sakavika 1946 h. naradziŭsia ja. Rodny brat naradziŭsia tamsama ŭ lipieni 1947 h. U kastryčniku 1948 siamja pierajechała ŭ Kanadu.
— Vašyja baćki razmaŭlali pa‑biełarusku. A vakoł ža byŭ anhłamoŭny asiarodak. Jak asvojvali novuju movu?
Kali našaja siamja pierajechała ŭ zachodniuju Kanadu i pasialiłasia na fiermie biełaruskaj siamji, ja čuŭ tolki biełaruskuju movu. Kali tata ŭładkavaŭsia pracavać na čyhunku i naša siamja pierajechała, ja pačaŭ chadzić u škołku, dzie ŭpieršyniu pačuŭ anhlijskuju movu. Ničoha nie razumieŭ. Ci było ciažka dla mianie? — vielmi! Ja naviedvaŭ tuju škołku tolki 2‑3 miesiacy. Tata znajšoŭ pracu ŭ horadzie Saskatun i my pierabralisia tudy. Baćki kupili dom, i ja pačaŭ chadzić u miascovuju škołu. Mnie stała jašče ciažej, bo ŭ čytańni pieršakłaśniki pajšli našmat dalej, čym ja.
Pamiataju, jak maci budziła mianie vielmi rana, kab prachodzić čytanku. Jana sama nie viedała anhlijskaj movy. U našym domie žyli kvateranty ŭkrainskaha pachodžańnia. I viečarami mama źviartałasia da ich pa dapamohu ŭ pravilnym vymaŭleńni nieznajomych joj słovaŭ. Jana zapisvała sabie polskimi litarami vymaŭleńnie i takim čynam mahła mianie vučyć. Dziakavać Bohu, u kancy školnaha hoda nastaŭnica paviedamiła baćkam, što mianie pieravodziać u druhi kłas, choć i ź ciažkaściu.
U druhim kłasie ja ŭžo havaryŭ pa‑anhlijsku svabodna. Dzieci ž vučacca chutka ŭ paraŭnańni z darosłymi. U chacie my z baćkami razmaŭlali pa‑biełarusku, a na vulicy i ŭ škole — pa‑anhlijsku.
— A kali vy avałodali ruskaj movaj?
Našyja baćki byli pa vieravyznańni jevanhielskimi chryścijanami. Choć jany pasyłali nas, dziaciej, da kanadskaj anhłamoŭnaj carkvy, my ź imi taksama čas ad času prysutničali na ruska‑ŭkrainskich nabaženstvach. Tata byŭ prapaviednikam (jašče navat ŭ Biełarusi). I jon u asnoŭnym prapaviedavaŭ pa‑rusku, bo heta było typova. Ale pamiataju, časami prapaviedniki karystalisia i ŭkrainskaj movaj. Kali ja dajšoŭ da 11 kłasa, daviedaŭsia, što ŭ inšaj škole viečarami vykładajecca ruskaja mova. Zapisaŭsia i pačaŭ chadzić na lekcyi (dva školnyja hady naviedvaŭ). Tamaka znajomiŭsia ź litaraturnaj ruskaj movaj.
Kali źjavilisia svaje dzieci, pasprabavaŭ ich vučyć biełaruskaj movie. Ale jany kazali mnie: «Dziela jakoj mety? My — kanadcy, budziem žyć u Kanadzie, nie budziem adviedvać ziamlu tvaich baćkoŭ i dziadoŭ, daražeńki tata!» Ja ich nie prymušaŭ. Kaniešnie, kab maja žonka była słaviankaj, a jana karennaja kanadka, dyk sprava pajšła b pa‑inšamu.
— Paśla škoły vy navučalisia va univiersitecie?
Jak zakončyŭ siaredniuju škołu, pačaŭ univiersiteckuju aśvietu. Chacieŭ stać školnym nastaŭnikam bijałohii. Taksama zapisaŭsia na kursy ruskaj movy i litaratury i ukrainskaj movy (apošniuju vyvučaŭ tolki hod). Čatyry hady zajmaŭsia u Saskačevanskim univiersitecie. Na čaćviortym kursie vyvučaŭ tolki pradmiety, źviazanyja z ruskaj movaj i Savieckim Sajuzam.
U žniŭni 1968 h. ja ažaniŭsia z kanadkaj Lusił/Lusiaj. I my pierajechali ŭ Edmantan. Ja zapisaŭsia na prahramu mahistra pa ruskaj litaratury i vučyŭsia tam dva hady. Lusia hod vučyłasia i zatym hod vykładała ŭ instytucie dla miedsiaścior. Ja napisaŭ dysiertacyju na anhlijskaj movie pra «choždienije v narod» i pra toje, jak hety ruch paŭpłyvaŭ na ruskich piśmieńnikaŭ. Čytaŭ niekatorych kłasikaŭ darevalucyjnaj litaratury ŭ aryhinale. Čytajučy ich tvory, ja hłybiej znajomiŭsia z movaj i ŭžo valniej havaryŭ, čym pa‑biełarusku (ci nie toje samaje adbyvajecca siońnia ŭ Biełarusi, na žal!). Choć ja vyvučaŭ ruskuju movu i litaraturu, mnie ŭžo było kudy lahčej havaryć pa‑anhlijsku, bo amal što z usimi vakoł siabie razmaŭlaŭ na joj. Mnie kazali, što, da prykładu, kali ja pišu pa‑biełarusku, dyk zaŭvažna, što ja pad jaŭnym upłyvam anhlijskaj. Moža heta tak, ale ja nie chaču zabyvać svaju rodnuju movu. U sercy ja zastajusia biełarusam! Maja siamja kanadskaja, ale ŭ sercy ja nie mianiajusia.
— Vy napisali dysiertacyju pa ruskaj litaratury. A hety pradmiet paśla vykładali dzie‑niebudź?
Nie, nikoli. Kali zakančvaŭ univiersiteckuju aśvietu ŭ Edmantanie, siamiejny siabra Huk, jon słužyŭ pastaram Słavianskaj Carkvy jevanhielskich chryścijanaŭ u Taronta, u liście paviedamiŭ, što pracuje ź misijaj, jakuju padtrymlivaje amierykanskaja hrupa jevanhielskich cerkvaŭ. Jon rychtavaŭ ruskuju jevanhielskuju radyjopieradaču, jakuju vysyłaŭ da roznych radyjostancyj, što tranślavali na Saviecki Sajuz. Spadar Huk z toj misijaj taksama vydavaŭ relihijny časopis «Christianin» i maleńkija ruskamoŭnyja Novyja Zapaviety, jakija ludzi brali z saboj padčas naviedvańnia Savieckaha Sajuza. Prapanavaŭ mnie dałučycca da toj misii. My z žonkaj zhadzilisia. I ŭletku 1971 hoda pierajechali ŭ Taronta. Ja pačaŭ pracavać z Tarontaŭskaj chryścijanskaj misijaj, a žonka znajšła pracu vykładčyka ŭ miascovym instytucie dla miedsiaścior. Paźniej ja pačaŭ svaju ruskamoŭnuju prahramu «Na kryljach razmyšlenij», jakaja tranślavałasia z Monte‑Karła. U 1976 h. častka pracaŭnikoŭ tarontaŭskaj misii vyjšli ź jaje (ja ŭ tym liku) i stvaryli misiju Hłabalnaha misijnaha słužeńnia. Voś z hetaj misijaj supracoŭničaŭ da 27 lutaha hetaha hoda. A zaraz znachodžusia na piensii.
— A kali pačali rychtavać biełaruskamoŭnyja prahramy?
U siaredzinie 1980‑ch moj tata źviarnuŭsia z prapanovaj da dyrektara misii, u jakoj ja pracavaŭ, padtrymać naš namier rychtavać biełaruskamoŭnuju jevanhielskuju radyjoprahramu. Atrymaŭ stanoŭčy adkaz. My razam pačali zapisvać relihijnyja kazańni i vysyłać ich u Monte‑Karła dla tranślacyi na Biełaruś. Hetaja štotydniovaja pieradača «Dobraja viestka» vychodziła ŭ śviet kala 10 hadoŭ.
— Pierad stvareńniem «Dobraj viestki» vam pryjšłosia ŭdaskanalvać svaju biełaruskuju movu…
Adnaho razu prafiesar Jan Sadoŭski, jaki vykładaŭ ruskuju movu i litaraturu ŭ Kvins-univiersitecie (Kinhstan, Antaryjo), pryjechaŭ, kab paznajomicca sa mnoj. Jon źbiraŭ materyjał dla knihi «Historyja biełarusaŭ Kanady». Ja zapytaŭsia, ci viedaje jon pra mahčymaść vyvučać biełaruskuju hramatyku, na što ja pačuŭ: «Vy nie viedajecie spadaryni Valanciny Paškievič, jakaja napisała padručnik biełaruskaj movy?» Ja ščyra adkazaŭ, što nie. Prafiesar paviedamiŭ, što spadarynia Paškievič žyvie niedaloka ad majho doma. Nieŭzabavie da nas u hości pryjechaŭ moj tata i my razam pajšli znajomicca ź siamjoj Paškievičaŭ — Valancinaj, Michałam i ichnimi dziećmi — Paŭłam i Evaj. Spadarynia Valancina achvotna zhadziłasia zajmacca sa mnoj. Heta praciahvałasia pryblizna dva hady. Ja prosta ciešyŭsia z taho, što narešcie znajšoŭ čałavieka, jaki moža dapamahčy mnie ŭdaskalić viedy pa rodnaj movie. Tyja dva hady razam ź joju byli vielmi pryjemnymi, cudoŭnymi i pavučalnymi. Ja pačaŭ pa‑biełarusku pisać kazańni.
— Vašyja kazańni na praciahu niekalkich hadoŭ hučali i na Biełaruskim radyjo.
U pačatku 1970‑ch hadoŭ ja try razy adviedaŭ Biełaruś. Paśla daroha tudy zakryłasia dla mianie. I tolki ŭ kancy 1980‑ch takaja mahčymaść znoŭ źjaviłasia. U 1989 hodzie ŭ Minsku ja pazajomiŭsia z redaktaram radyjoprahramy «Dla vierujučych i niavierujučych» Juryjem Jermalukom. Jon zapisaŭ sa mnoju intervju. Paśla mnie pastupiła prapanova ad jaho prysyłać maje relihijnyja kazańni. Spadar Jermaluk uklučaŭ ich u svaje prahramy. Heta doŭžyłasia kala troch hadoŭ. Kali pryjšła novaja administracyja na radyjo, takaja mahčymaść źnikła.
— U 1970‑ch vy trojčy naviedali Biełaruś, u toj čas jak mnohija emihranty mahli pra takoje tolki maryć.
My z žonkaj upieršyniu adviedali Biełaruś letam 1971 h. Praviali tut 10 dzion. Urezaŭsia ŭ pamiać momant, kali my ciahnikom pakinuli Bieraście. Ja hladzieŭ na biełaruskija pali. I dumaŭ sabie: «Choć u Biełarusi nie naradziŭsia, ja ŭsio‑taki jaje syn, jaki ciapier viartajecca da svaich karanioŭ». Praślaziŭsia navat. Ja nikoli nie dumaŭ, što adviedaju ziamlu baćkoŭ, bo ŭ 1950‑60‑ch hadach my žyli pad pahrozaj jadziernaj vajny z Savieckim Sajuzam.
Pieršymi, z kim my sustrelisia ŭ Minsku, było spadarstva Kiecko. Zatym da nas pryjechali svajaki. My časta vychodzili razam hulać pa horadzie. Šmat razmaŭlali. Adno ja zaŭvažyŭ — svajaki ničoha drennaha nie kazali pra svajo žyćcio, tolki dobraje.
— A ci byli tady sustrečy ź vierujučymi?
Tak, my sustrakalisia z subratami i siostrami pa viery, bo ŭ Minsku isnavała adna supołka jevanhielskich chryścijan‑baptystaŭ. Anton Kiecko pryjaždžaŭ na taksi i braŭ nas na nabaženstvy. Adnaho razu trapili na śpieŭku charystaŭ. Razam zaśpiavali i rehient daŭ mnie mahčymaść kiravać choram. Jakija mocnyja hałasy mieli tyja charysty! I pieli z hłybokim pierakanańniem ab praŭdzivaści tych słovaŭ, što jany śpiavali pra Boha i Chrysta.
Kali ja zmoh pryjazdžać u Biełaruś kožny hod, to nie praminaŭ adviedvać cerkvy jevanhielskich chryścijan‑baptystaŭ, jakija naležać da Sajuza JECHB i CHVIE (piacidziasiatnikaŭ), a taksama tyja, što ličać siabie samastojnymi. Staraŭsia zaŭsiody vystupać na biełaruskaj movie i hetym čynam pakazvać, što my, biełarusy, majem svaju ŭnikalnuju movu i pavinny źviartacca da Hospada Boha, karystajučysia joju.
— Na piensii ŭ vas źjaviłasia bolš volnaha času. Čym dumajecie zajmacca?
Dva miesiacy adpačnu. Zatym budu šukać part‑time pracu, kab krychu zarablać. Akramia taho pišu knihu pa‑biełarusku, jakuju spadziajusia vydać u Biełarusi. Jašče nie prydumaŭ nazvy dla knihi, ale hałoŭnaja jaje tema — čamu ŭsialubny i ŭsiadobry Boh dazvalaje pakutavać čałaviectvu. Spadary Vasil Siomucha i Mikoła Iljučyk redahujuć moj rukapis.
