Hetaha čałavieka sa ździŭlenymi dziciačymi vačyma zvyčajna nie paznajuć na vulicach. Płakataŭ ź jahonaj vyjavaj niama. Havarkaja śvieckaja chronika pra jaho maŭčyć. Ale mnohija i mnohija viedajuć na pamiać, i da apošniaha kadru, jahonyja kazki – “Pryhody Buracina” i “Pradadzieny śmiech”, “Pra Čyrvonuju Šapačku” i “Rudy, sumlenny, zakachany”, “Nie pakidaj” i “Kazku pra zornaha chłopčyka”.
Leanid Niačajeŭ, pieršy kinakazačnik Biełarusi, 3 traŭnia adznačaje siamidziesiacihadovy jubilej. 21 krasavika jon viarnuŭsia z Maskvy ŭ Miensk – pakazać svaju novuju kinastužku.
“Chrystos uvaskros!” – źviarnuŭsia Niačajeŭ sa sceny kinateatra “Centralny” da maleńkich hledačoŭ. Majstar pryviez da dzietak “Dziujmovačku”. Režysior łaskava zhadziŭsia adkazać na pytańni našaha karespandenta.
Naša Niva: Što niezvyčajnaha ŭ Vašaj novaj karcinie?
Leanid Niačajeŭ: A niezvyčajna adno: usie svaje karciny, dvuchsieryjnyja, muzyčnyja, ja zdymaŭ maksimum 9 miesiacaŭ.
Chacia zahadzia treba zapisać teksty, muzyku, zaćvierdzić vykanaŭcaŭ, jakija buduć pieć. Darečy, byvali dzivosy: chto viedaŭ, što na “Buracina” zaśpiavaje Etuš. “Ja nikoli nie pieŭ,” – kazaŭ Etuš. “Budzieš pieć.” – havaryŭ ja jamu. – Ja na śpiektakl zaprašaju, niaŭžo heta nie praśpiavajecie?” Byli pakuty da kolikaŭ, ale jon śpieŭ. Basam. Śpieła i Ryna Zialonaja.
A “Dziujmovačkaj” my zajmalisia doŭha. Ad momantu zaklučeńnia kantraktu da zdačy karciny prajšło roŭna čatyry hady.
NN: Čamu tak?
Leanid Niačajeŭ: Usio heta było abumoŭlena adnym… – niepastupleńnie hrošaj u kinavytvorčaść pryvodzić da sama trahičnych nastupstvaŭ.
Ja zaćviardžaju dziaŭčynku – kolki my jaje šukali! I, narešcie, znachodzicca ideał – ja nikoli nie zabudu, što ź joju było, i što było z mamaj, kali ja skazaŭ: “Prabačcie, ale jana ŭžo vyrasła.” A joj tak chaciełasia syhrać. U jaje zuby źmianilisia za hety čas. Karaciej, byŭ žach.
Raspadaŭsia kalektyŭ, studyja, što musiła rabić kamputarnuju hrafiku taksama syšła, kažuć: “Što my budziem čakać, nam praca patrebna”.
Adzinyja dva čałavieka, jakija ź pieršaha momanta – ja pamiataju na feście ŭ Anapie – siadzić Śvieta Kručkova z synam. A ja: “O, Žaba!” “Čaho heta ty, Lońka?” A ŭ mianie scenar na rukach – ja joj kładu. “A voś heta Žabik, jejny syn.” Rudy. Pryhožy, cudoŭny, puchły tvaryk – prosta cud.
Usio zaćvierdzili, zdymajemsia. A kali my pačali zdymać – Žabik užo staŭ vyšejšy za matulu. Možacie sabie ŭjavić. A jana: “Kaniešnie, ja budu zdymacca” Ale – Žabika užo niama.
Lonia Mazhavy – aktor fantastyčny. I jamu skazaŭ: “Syhraješ u mianie krata?”
“Jakoha krata? Dyj što tam, uvohule? Krot – skvapny, zierniejki ličyć …”
“Ty što zvarjacieŭ? Nie hladzieŭ maje karciny?”
“Što – druhi krot?”
“Druhi nie druhi, a krot – jak źjava fiłasofskaja, mahutnaja – heta ž Krot”.
NN: Čyim mastakom Vy siabie ličycie – ruskim, biełaruskim, a, mo', navat, dackim – voś pastavili “Dziujmovačku”?
Leand Niačajeŭ: Dvojka vam! Jak, adna kraina – možna havaryć: ruski, biełaruski.
Jaki ruski, biełaruski? Ja – heta ja. Ja, mabyć, užo dzieści tam (pakazvajučy ŭvierch). Mianie niejak zapytvali: “Słuchaj, Lonia, a čamu atrymałasia, što ŭ ciabie ŭ “Pryhodach Buracina” 90% habrejaŭ? Amal usie vykanaŭcy, aŭtary – jaŭrei.” A mnie navat u hałavu heta j nie prychodziła.
Mienia nie chvaluje, chto hety chłopčyk Roma Stołkarc. Nu, naturalna, jon jaŭrej. Jon – idealnaja istota. Ci Hryša Śvietłarusaŭ. I heta niešta! Toj ža Dzimka Iosifaŭ. Nu, što my budziem havaryć…
NN: Ciapier inšyja sprabujuć paŭtaryć Vaš dośvied, źniać takija ž muzyčnyja kazki – na “Biełaruśfilmie”. Ale – nie atrymlivajecca. Čamu? U čym Vaš sakret?
Leanid Niačajeŭ: A heta niemahčyma. Jość sychodny pramień. Fju! Sfakusavać pramień. Jak jon tut, čamu ja tut apynuŭsia – ja nie viedaju. Ale heta adbyłosia. Jak? Čamu pryjšła ideja? Mnie dali scenar piacisieryjnaha pryhodnickaha multfilma “Pryhody Buracina”. A ja ŭziaŭ i napisaŭ: “dvuchsieryjny muzyčny film”. U scenary byŭ dziciačy teatr – i Buracina byŭ taki chłopčyk šalaj-valaj. A Malvina była ŭsia takaja-rastakaja. A pačynajecca karcina, što jon spaźniajecca na pradstaŭleńnie.
Ja kažu: “Usio heta fjuć! Kazka!” Jość razumieńnie – daviaraješ kazcy? – i ŭsio. Davier da kazki, mahčymaść stvaryć fantastyčnuju realnaść – heta vielmi važny momant – stvaryć fantastyčnuju realnaść. Kali ty na hetaje spadziaješsia i viedaješ, što heta zrobiš – usio napieradzie. A tak – nie.
Kazki Roŭ – vielmi ŭpadabaju hetaha mastaka – ale nie mahli raniej źjavicca “Čyrvonaja Šapačka” ci “Buracina” voś takija. Chacia ja liču, što hienijalnaja karcina “Załaty klučyk” 1939 hodu. Mnie kazali: “Jak? Na takoje zamachnuŭsia?” Nie, užo čas druhi, užo druhi padtekst.
NN: A ci patrebnyja, uvohule, kazki? Vam čatyry hady nie davali hrošaj na film…
Leanid Niačajeŭ: A pierad hetym ja za 17 hadoŭ na “Biełaruśfilmie”źniaŭ 13 filmaŭ (adzin u Kijevie). Za 20 hadoŭ u Maskvie – ja źniaŭ try. Ničoha sabie. Dziesiać hadoŭ prastoju ŭ režysiora – najvialikšaje hłupstva. Heta niemahčyma. Mnie kažuć: “My nie robim dziciačaha kino.”
Adnojčy ŭ Domie kino była niejkaja sustreča, i kažuć: “Voś byŭ Niačajeŭ, byŭ Niačajeŭ! voś byli režysiory!” “Chto byŭ?” – “Nu, Niačajeŭ byŭ, vy što nie viedajecie, byŭ taki režysior?” – “A ja chto?!!” A jany mianie nie bačyli. Ja nidzie nikoli nie tusavaŭsia, ja nie śviačusia na televizii, dla mianie heta…
NN: Dyk ci nie lepiej pad vyhladam dziciačaha kino zdymać hłamurnyja klipy z zubadrabilnymi efiektami, z panapchanaj rekłamaj? Heta karystajecca papularnaściu.
Leanid Niačajeŭ: My vychavanyja pry sacyjaliźmie. I fiłasofija naša była ŭ tym, što my pavinny rabić vysokamastackaje idejnaje kino. I “ideja” ž – nie abaviazkova sacyjalistyčnaja, kamunistyčnaja. Jość dumka – “dziela čaho”. Navošta? Jość fiłasofija rečy. Mnie kažuć: “Ludzi prucca hladzieć “Hary Potera””. Nu, kali łaska, rastłumačcie, mnie, durniu, u čym taja vialikaja ideja. Heta – nabor trukaŭ, jak kažuć, ekšn.
NN: A ŭ čym Vašaja ideja? Ideja Leanida Niačajeva?
Leanid Niačajeŭ: A maja ideja… – jak heta pavaročvajecca jazyk zapytacca, u čym ideja “Buracina”? A ŭ čym ideja “Šapki”? A “Pradadzienaha śmiechu”?... (Niačajeŭ chvalujecca i pje validoł. Jon havoryć vielmi cicha, ale možna razabrać słovy pieśni):
“Kto by čto nie hovorił tam, vychod jesť u nas poka iz luboho łabirinta, iz luboho tupika. Jesť nieviedomaja siła, čtoby nam, biedie nazło, vsio proŝałoś i schodiło, udavałoś i viezło…”
