Heta nie kirunak dla zvyčajnaha turyzmu, ale adtul viartaješsia ź vieraj.
Kab patrapić u Naroŭlu ź Minsku, treba rušyć praz Mazyr, praz słavutyja daŭžeznyja masty nad Prypiaćciu, praz zakaźnik «Mazyrskija jary», praz tramvajnuju liniju miž paloŭ, praz hory, lasy i reki… Varta ŭjechać u Naraŭlanski rajon, jak sustrakaje znak radyjacyjnaje niebiaśpieki z papiaredžańniem, što tut zabaroniena palić vohniščy i kasić travu. Ale jak vy pryjechali nie pa drovy i nie pa siena, vas hroznyja znaki nie tyčacca. Darohi tut dahledžanyja. Zrešty, jak i ŭsio inšaje. Status abaviazvaje: nastupstvy vialikaje katastrofy na AES u Čarnobyli, da jakoje adsiul — šeść‑siem dziasiatkaŭ kiłamietraŭ.
Naroŭla sustrakaje zialonymi šatami drevaŭ i viežami z čyrvonaje cehły, rychtyk hatyčnym zamkam z zubcami, vystupami, arkami. Heta słynnaja kandytarskaja fabryka «Čyrvony mazyranin».Niekali tut byŭ cukrovy zavod i brovar panoŭ Horvataŭ. Hetaje najstarejšaje našaje pradpryjemstva pa vyrabie słodyčaŭ na adnym z pałotnaŭ uviekaviečyŭ Adam Hłobus. Tut vyrablajuć 70 hatunkaŭ cukierak, a pieradusim słavuty ziefir.
Pradmieściaŭ z prysadami, ź jakich pačynajucca inšyja harady, u Naroŭli niama. Dzikaja pryroda isnuje sama saboj, a ludzi žyvuć pobač, za bardziurami i płatami, asfaltam i bietonam.
Pavodle adnaho z padańniaŭ, Naroŭla atrymała nazvu ad raki Naraŭlanki. Inšyja historyki źviazvajuć nazvu ź lehiendarnymi nieŭrami, jakich zhadvaŭ Hieradot. U Biełarusi bahata jašče taponimaŭ i hidronimaŭ z koraniem «nur», «nor»: Naŭry, Naraŭka, Narva, Nurec.
Hałoŭnaja admietnaść Naroŭli — pałacavy kompleks Horvataŭ z šykoŭnym parkam. Siońnia tam žyvuć adno zdani… Dvuchpaviarchovaja kamianica ŭ duchu vysokaha kłasicyzmu stajała ŭ parku na stromym bierazie Prypiaci. U budynak z čatyroch bakoŭ viali leśvicy, pierad pałacam raśli staražytnyja vialikija lipy i pastryžany šarami piersidski bez…
Tuzin hadoŭ tamu ź jaho prybrali škołu. I nichto nie daŭ zadańnia tamtejšamu načalstvu pałac źbierahčy. Jaho razrabavali daščentu. Čynoŭniki kivajuć na chulihanaŭ i pjantosaŭ, ale… ciažka pavieryć, što pjanyja chulihany pazdymali padłohi, razabrali kachlanyja piečy i lityja čyhunnyja bałkončyki…
Načalniki chvalacca prajektam restaŭracyi na 56 miljonaŭ rubloŭ. Ale ŭratavać pałac — zrabić nadziejny dach, patynkavać, pafarbavać i zamknuć dźviery — kaštavała b mieniej.
Bolej pašancavała staražytnamu parku, što raźlohsia na vosiem hiektaraŭ. Jaho viekaviečnyja duby i kałmatyja listoŭnicy pamiatajuć jašče časy Rečy Paspalitaje… Nie dziva, što ŭ Naroŭli naradziŭsia słynny batanik Mikałaj Smolski.
Za pałacam, na stromie nad rakoju, acaleli askabałki fantanu z muravanymi ampirnymi łavami. Zachavałasia parkavaja altanka‑majak na vysokim bierazie, la ŭtoku Naraŭlanki ŭ Prypiać. Vykštałconaja i zhrabnaja, jana i jość najlepšym simvałam i talismanam horadu.
A poruč — račny vakzał, dahledžany i śviežapafarbavany. Hatovy sustreć pasažyraŭ. Ale nichto siudy nie prypłyvaje. Šturvał ad račnoha karabla, jakar — tužlivyja simvały vinavataści bieź viny, zakinutaści niekali kvitniejučaha kraju.
Usia Naroŭla padobnaja na vialiki pijanierłahier. Tak tut usio vymieciena, pafarbavana i padhrebiena.Zvonkija farby, bliskučaja mietaładachoŭka, novyja škłopakiety, mora zielaniny ŭ kviecieni nijak nie asacyjujucca ź niebiaśpiekaj, što toić niabačny źvier radyjacyi. Navat manumient u pamiać Čarnobylu ź pieralikam vysielenych viosak zastaŭleny karablikam z punsovymi vietraziami, viadomym sa škoły, — vobrazam nadziei i maraŭ.
I paŭsiul, rychtyk u łahiery, — dzieci. Łoviać rybu i hulajuć ŭ futboł, iduć u kino i pa maroziva, u škołu i sa škoły mastactvaŭ, fantan pierad jakoj upryhožyŭ staraśviecki vazon z panskaha pałacu… Vola da žyćcia, žarsny aptymizm tutejšych ludziej zachaplaje. Pačynaješ sam vieryć, što ŭsio možna adoleć.
Kazackija katły, skifskija amfary i reśpiratar
U horadzie mała zachavałasia pomnikaŭ staraśvieččyny. Staić admietny draŭlany budynak byłoje balnicy pačatku XX st. z tradycyjnym dla paleskaha dojlidstva raźbianym dekoram. U im cudoŭny Etnahrafičny muziej. Tut i interjery, i artefakty, i vializarnaja kalekcyja tkactva, i ekzatyčnyja pryłady tutejšych rabakoŭ dy palaŭničych. Užo dziela hetaha muzieju siudy varta jechać.
Historyka‑krajaznaŭčymi muziejami ŭ škołach rupicca Vasil Čajka, apantany krajaznaŭca. Sam błukaje pa adsielenych zonach, źbiraje toje, što dapamoža źbierahčy dla budučych pakaleńniaŭ pamiać…
Školnym muziejam Naroŭli pazajzdrościć luby rajonny centr.Tut i kazackija katły, i skifskija amfary, ulotki časoŭ UNR, zbroja i abrazy, staryja radyjoprymačy i kamiennyja siakiery. A kali daviadziecca pasłuchać Vasila Čajku — prosta mocna pašancuje. Jon raspaviadzie i pra kazaččynu, i pra žyćcio ŭ rejchskamisaryjacie «Ukraina», i pra čarnobylski chaos… Adzin z samych dramatyčnych ekspanataŭ u školnym muziei — samatužny reśpiratar, što pašyła babka sa staroje parkalovaje naŭlečki ŭ kvieciki.
Siadziby Horvataŭ i Askierkaŭ
Zamiest starych chramaŭ u Naroŭli paŭstali novyja. Samy cikavy ź ich — kaścioł Śviatoha Kryža, pierarobleny z kolišniaha RUUSu. Ciapier heta vieličny chram ź vitražami, dychtoŭnaj meblaju, prastornaj, ale pa‑chatniamu ŭtulnaj plabańniu.
Novy pravasłaŭny Śviata‑Jana‑Bahasłoŭski chram uładkavany taksama ŭ byłym śvieckim budynku, ale jak jon choraša, ź luboŭju, uładkavany!
Niedaloka šumić piaresty paleski kirmaš. Adny kabiety havorać čysta pa‑biełarusku, inšyja — amal čysta pa‑ŭkrainsku. Usia Naraŭlanščyna tut, jak na vystavie…
U staražytnaje miastečka, a ciapier ahraharadok Hałoŭčycy varta zajechać, kab pabačyć jašče adzin pałac mažnaŭładcaŭ Horvataŭ. Jak i ŭ Naroŭli, zachavaŭsia šykoŭny park. Tolki pałac ceły, bo ŭ im abstalavali ambułatoryju.
Aŭtaram prajektu jaho hałoŭnaj bramy byŭ słavuty varšaŭski dojlid Tadevuš Rastavaroŭski. Atvor u vyhladzie dvuch paŭkołam vypnutych u bok parku biełych muroŭ niby abiacaje niešta nievierahodnaje ŭ charastvie i vieličy… Vysakarodnaść prostych formaŭ i hracyjoznaść kałonaŭ stvarajuć uračystuju atmaśfieru.
Z Hałoŭčyc daroha viadzie naŭprost na Dziamidaŭ, kolišnija Dziamidavičy, viosku, viadomuju ŭ historyi raniej za Naroŭlu. Tam naradziŭsia Jury Žyhamont, viadoŭca pamiatnaj telepieradačy «Padarožža dyletanta».
Miž Dziamidavym i Antonavym daroha hruntavaja. Vioska Antonaŭ nad rakoj Słaviečnaju — tut hidronimy ŭžo nie bałckija, jak u bolšaj častcy Biełarusi, a słavianskija — słynnaja biełaruskimi pieśniami, jakich niamała pazapisvali falkłarysty. Na druhim bierazie zachavalisia pareštki zamku Askierkaŭ, dzie znachodziać siaredniaviečnuju kachlu dy inšyja cikavostki.
Za Słaviečnaj u svoj čas pačynałasia Kijeŭskaje vajavodstva Karaleŭstva Polskaha, zatym Kijeŭskaja hubiernia. Havorki tut užo ŭkrainskija. Ale ciapier bolšaść viosak, da samaje ŭkrainskaje miažy, adsielenyja.
Kryž italjanki
Uražvaje i sakavitaja ŭkrainska‑polskaja trasianka ŭ Hrušaŭcy, centry tutejšych katalikoŭ. Ryma‑kataliki ŭ Alaksandraŭcy, Malcach, Habryeleŭcy, Čechach, Łubieni, Śviačy žyli ad časoŭ, jak hety zakutok u XVII st. trapiŭ u skład Karony Polskaj. Hrušaŭka naležała hałoŭčyckim Horvatam. U 1916 h. žonkaju Stanisłava Horvata stała italjanskaja hrafinia Franciška Anela Paŭlens de ła Rochie. Pabožnaja hrafinia zahadała pastavić u Hrušaŭcy kryž, zaprasiła biskupa aśviacić miesca budučaj kaplicy… Pabudavać da 1917‑ha nie paśpieli. Ale zaciatyja hrušaŭcy malilisia pa chatach.
Staryja nie mohuć strymać śloz, apaviadajučy, što im vypała pieražyć za vieru. Sorak mužčyn byli rasstralanyja za Stalinam.Usie savieckija hady hrušaŭcy jeździli da kaściołu ŭ Žytomir, paśla siudy tajemna najazdžali ksiandzy. Acaleŭ da našych dzion i stary kryž z kaścianym Ukryžavańniem, što staviła jašče pani Franciška Horvat! Jon staić u poli 94‑hadovaj Antaniny Žuraŭskaj. Pad hetym kryžam pačalisia adkrytyja maleńni ŭ 1988‑m. Ciapier vieličny kaścioł Božaje Miłasernaści zdalok bialeje na vysokim pahorku pasiarod vioski. Mara ludziej i pani Horvatavaj ździejśniłasia praz 82 hady.
Pierad viartańniem u Naroŭlu varta zajechać u Vierbavičy, kab ubačyć baročnuju Paraskieva‑Piatnickuju carkvu XVIII st. Za savieckim časam tut byŭ muziej. Ciapier iznoŭ dzivosny chram staŭ chramam. Daj Boh zbavieńnia hetamu pryhožamu kraju nad Prypiaćciu.
