Voŭpa. Fota radzima.org
Pieršaje, što dzivić čałavieka, jaki ŭpieršyniu pryjazdžaje ŭ Vaŭkavysk ź Minsku — pamiery. Vialikuju častku horadu zajmaje pryvatny siektar, a za im pačynajucca pramysłovyja zony.
Vaŭkavysk staŭ čyhunačnym vuzłom jašče ŭ 1885 h., kali paŭz jaho prajšła čyhunka Baranavičy—Biełastok. Da siońnia čyhunka ź jaje zaŭsiodnym badziorym pierazovam kołaŭ vyznačaje šmat u čym tutejšy vobraz.
Nad horadam vysicca Šviedskaja hara, pa‑tutejšamu Muravielnik — słavianskaje haradzišča Ch stahodździa. U Vaŭkavysku, darečy, zachavałasia archaičnaja struktura horadu: jon rezka vyras tolki ŭ XX st., pierachoŭvajučy vialikuju kolkaść siadzibnaj zabudovy. Nakirunki vulic, byłych Słonimskaj, Šyrokaj, Vilenskaj, całkam supadajuć z najstarejšym ź viadomych nam płanaŭ horadu 1778 h.! Na žal, takich starych budynkaŭ u horadzie nie źbierahłosia. Chiba ciapierašni muziej imia Bahracijona. Ličycca, što ŭ hetym impazantnym siadzibnym domie rasijski hienierał, hruzinski kniaź Piotr Bahracijon, kvataravaŭ u 1812 h. U muziej, darečy, varta zajści.
U Vaŭkavysku niamała pomnikaŭ XIX st.: manumientalny kaścioł Śviatoha Vacłava, jaki panuje siarod małapaviarchovaj zabudovy, zhrabnaja carkva Śviatoha Mikałaja. Źbierahlisia kvartały «polskaha času» ź cikavymi detalami, kavankami, starymi dźviaryma… U takim Vaŭkavysku naradzilisia i vučylisia vybitny pieciarburski dojlid Marjan Lalevič i polski hieafizik Stanisłaŭ Pleva, słynnyja šachmatysty Davyd Janoŭski i Biendžamin Blumienfield, lehiendarnaja savieckaja «Papiałuška» Janina Žejmo, polski aktor Ludvik Bianojt i biełaruska‑rasijski Alaksandr Dziadziuška.
Niejki jość vitamin na Vaŭkavyščynie, što rodziacca tut talenty.
I ciapier tut dzieić zasłužany teatr dramy i kamiedyi «Słavucič».
Darečy, z Vaŭkavysku ž rodam i administratyŭny talent, Barys Batura, kolišni staršynia Mahiloŭskaha abłvykankamu, ciapierašni staršynia savietu respubliki.
Tut jość hatel «Biarozka» (za carskim časam było piać). Da burnych «Dažynak‑2004» jaho pryviali da ładu. Ciapier «Biarozka» — adzin z najlepšych u našych rajcentrach. Da tych ža Dažynak tut raskinuli vializarny, rychtyk staličny, plac, abstavili jaho kaviarniami, kramami. Usio viečarovaje žyćcio prachodzić tut. Viruje moładź.
Darečy, a jak zavucca žychary Vaŭkavysku? Tak, słušna — vaŭkavyčanie i vaŭkavyčanki.
Rečka Roś i jaje pratok Vaŭkavyja dzielać horad na častki. Nazva Vaŭkavysku pachodzić ad Vaŭkavyi, što ciače ŭ starym horadzie, akurat la muzieju. Na rečkach nastavili bietonnych kanstrukcyj, narabili stavoŭ, rasčyścili miescy dla parkaŭ. Ale rečki zamałyja dla takich čynavienskich zabavak. Jak i horad zamały dla centralnaj płoščy, dzie zamiest stajačaha Lenina — lažačy voŭk. Drapiežny źvier — simvał Vaŭkavysku, što syšoŭ ź siaredniaviečnaha hierbu.
Žyvyja vaŭki ŭ vakolicach redkaść. Vaŭkavyščyna — kraj nie dziki. Lasy zajmajuć mienš za čverć rajonu… Ale pad samym Vaŭkavyskam zastaŭsia čaroŭny abšar Zamkavaha lesu — huščar z suničnymi palanami. U nietrach vas sustrenie słavuty car‑dub, jakomu paŭtysiačy hadoŭ. Tutsama možna natrapić i na redki z redkich čyrvony pyłkahałoŭnik — reliktavuju paŭdniovuju kvietku. Jaje vysokija stromyja cybuki viančajuć bujnyja liłova‑čyrvanavata‑ružovyja sukviećci. Tut bahata dziŭnych raślinaŭ. Suničny vodar mianiajecca malinavym, zatym chvajovym, žyvičnym, hajučym….
Naša Hniezna
Staražytnaje Hniezna pobač z Vaŭkavyskam, jak vyjechać ź jaho na Zachad. Tut acaleŭ šedeŭr hatyčnaje architektury — farny Michajłaŭski kaścioł ChVI st. Treci pa staršynstvie muravany kaścioł u Biełarusi, paśla kaściołaŭ va Usielubie i Iškałdzi. Jość padańni, što jon zasnavany ŭ 1121 h. Lehiendarnaja data navat krasavałasia na fasadzie budynku. Ale heta pryhožy mif, prosta Hniezna pad Vaŭkavyskam błytajuć z adnajmiennym staražytnym miestam u Polščy.
Chram u Hniezna šmatkroć razburali, ale jon uvaskrasaŭ, by Fieniks. Jašče pry kancy 1980‑ch chram byŭ biez dachu, zakidany śmiećciem…
Tutejšy ksiondz, ajciec Ludvik Kazimir Stanišeŭski, čałaviek haścinny, žvavy i daścipny, havoryć na dziŭnaj polska‑biełaruska‑rasijskaj, ułasnaj, havorcy. Jon pryjechaŭ siudy z Polščy jašče ŭ 1989 h. na pachavańnie znajomaha śviatara, a tahačasny biskup hrodzienski Tadevuš Kandrusievič uhavaryŭ jaho zastacca na niejki čas. Časovaje pryznačeńnie raściahnułasia na dvaccać hadoŭ. Jaho rupnaściu kaścioł byŭ adnoŭleny i aśviečany. Imša tut viadziecca pa‑polsku, ale šluby i chreśbiny čaściej prosiać pa‑biełarusku. «Jak kali», — uśmichajecca ksiondz. Jon moža prynahodna pracytavać i Janku Kupału.
A jašče ksiondz Ludvik raspavioŭ, što adnaho razu pryjšoŭ da jaho horki pjanica. Addaŭ miech, skazaŭšy, što heta musić naležać kaściołu… U miachu było staraśvieckaje raśpiaćcie, što ciapier sustrakaje viernikaŭ u prytvory. Tam znajšłasia i skulptura Śviatoha Antonija Paduanskaha XVI st., što ličyłasia stračanaj… Hety vydatny tvor pravincyjnaje hotyki pierachoŭvajecca ŭ plabani.
U Hnieźnie ž zachavaŭsia dahledžany park pry staraśvieckaj siadzibie Tarasovičaŭ. I sam staradaŭni pałacyk, niby z knižki, choć jamu chutka budzie 200 hadoŭ. Ciapier tut kłub.
Zacišny park, kanały i stavy, dobryja darohi — na ŭsio heta varta pahladzieć z šykoŭnaj halerei pad kałonami na druhim paviersie pałacu. Adčuć siabie na dośvitku XIX stahodździa… Hatovaja dekaracyja.
Jemialjanava i Šyłavičy
Jašče adzin hatyčny chram, carkva Alaksandra Nieŭskaha, staić u Jemialjanavie, što miž Dziaviatkaŭcami i Kuźmičami. Hetaja śviatynia była katalickaj kaplicaju, a paśla paŭstańnia Kalinoŭskaha jaje pierarabili na pravasłaŭnuju carkvu.
Miastečka Šyłavičy maje ŭłasny cud — vializarny kaścioł Trojcy. Vializarny pryhažezny chram vidać zdalok. Abaviazkova padymiciesia na chory, na viežu, ź jakoj adkryvajecca vieličny krajavid.
Repla
Tut naradziŭsia i vyras Jazep Najdziuk — vybitny redaktar i historyk. Na ŭskrajku Repli jość staryja mohiłki ź dziŭnaj architektury kaplicaju‑pachavalniaj. Niby niejkaje astranamičnaje zbudavańnie staić pasiarod kryžoŭ. Adsiul adkryvajecca šykoŭny vid na ŭsiu Replu i jaje cudoŭny chram.
Voŭpa
Staražytnaje miastečka Voŭpa viadomaje z XVI st. Tut jość cikavy draŭlany kaścioł, staraja carkoŭka pry mohiłkach i tuzin staraśvieckich kamianicaŭ. Niekali była i vializarnaja pryhožaja sinahoha. Eliza Ažeška znajšła ŭ Voŭpie temu dla znakamitaj naveły «Hiedali» i tym prasłaviła jaho. Siońnia hałoŭnaj relikvijaj Voŭpy jość kaścioł Śviatoha Jana Chryściciela, pabudavany ŭ 1773 h. Nielha zastacca abyjakavym, hledziačy na šykoŭnuju azdobu śviatyni, «marmurovyja» kałony, załatyja i siarebranyja vinahradnyja hronki, skulptury śviatych i aniołaŭ… I ŭsio hetaje charastvo całkam zroblenaje z dreva. Takoha vy nidzie bolej nie pabačycie. Siońnia heta samy vialiki draŭlany chram na terytoryi Biełarusi. Vyklučnuju kaštoŭnaść jamu nadaje raźblony ałtar, pieraniesieny siudy z staražytnaha kaścioła‑papiarednika. Ałtar zrobleny ŭ čornych tanach z załačonymi i pasiarebranymi detalami.
Adsiul, z Voŭpy, karani Łarysy Hienijuš.
…Tutsama, u Voŭpie, jość čyściutkija biełyja plažy, sasnovy bor na bierazie pryhožaha Voŭpinskaha vadaschovišča. Možna vydatna adpačyć, pakarmić lebiedziaŭ ci pahulacca ŭ rybaka, pałaviŭšy ładnych padleščykaŭ. Na bierazie vialikaje vady, u malaŭničaj dalinie, jość i sanatoryj, dzie zusim niadoraha možna i zanačavać na paru dzion, i pastałavacca. Adno varta papiarednie zamaŭlać ciopłaje miesca.
***
Vaŭkavysk
Rajonny centr, žyvie 47 tys. čałaviek. Pieršaja zhadka — 1005. U 1052 zhadvajecca jak pamiežnaja ćvierdź. Atrymaŭ Mahdeburhskaje prava ŭ 1503. Hierb — u błakitnym poli vyjava hałavy vaŭka.
Voŭpa
Miastečka. Pieršaja zhadka — 1449, kali vialiki kniaź Kazimir Jahajłavič padaravaŭ Voŭpu Alechnu Sudymontaviču. Apošni ŭ 1478 fundavaŭ tam kaścioł.
Mahdeburhskaje prava atrymała ŭ 1792, hierb — babior u błakitnym poli.
