Nazva horadu pachodzić, vierajemna, ad słavianskaha «usłona» — zasłanić, abaranić. Choć niekatoryja daścipniki vyvodziać jaje ad słanoŭ, što tut niby vadzilisia. U kožnym žarcie jość kaliva racyi. Tak, u vakolicach Słonima znachodziać pareštki dahistaryčnych słanoŭ. Ale voś ludziej tady tut nie było…
Dabracca da Słonima možna i ciahnikom, praz Baranavičy. Zaadno budzie nahoda razhledzieć słonimski vakzał — pomnik dojlidstva mižvajennaha času ŭ duchu nieabaroka. Kali ž jechać u Słonim mašynaju — heta blizu 200 km na paŭdniovy zachad ad Minsku pa Bresckaj šašy.
Mała chto viedaje, što Słonim byŭ kaliści stalicaj biełaruskich ziemlaŭ. Dakładniej, centram najvialikšaj biełaruskaj hubierni. Mienavita staražytny Słonim rasijskaja impieratryca Kaciaryna II zrabiła ŭ 1795 h. centram vializarnaha abšaru, u jaki ŭvachodziła amal usia zachodniaja Biełaruś.
I sapraŭdy, niešta staličnaje adčuvajecca tut, u horadzie nad Ščaraju. Nu, u jakim jašče rajcentry jość vulicy Studenckaja, Opiernaja? Tut źbierahłosia niešta bolšaje, čym prosta damy ci śviatyni. Acaleŭ tradycyjny rasparadak žyćcia.
Prajścisia pahodnym dniom pa słonimskich mastach, padzivicca chutkapłynnaj Ščary — adna asałoda. Hałoŭnaja častka staroha horadu mieścicca na vysokim levym bierazie raki. Harysty krajavid, ščylnaja staražytnaja zabudova, kupały i zvanicy nadajuć Słonimu vilenski vyhlad.
Idučy pa moście vulicaju Janki Kupały, možna paciešycca i staraśvieckimi kamianičkami, i hustymi sadami, i dalinaju raki, i paŭmiesiacam minaretu, što ŭźniośsia nad Ščaraju na vulicy Kirava, byłoj Tatarskaj. Musulmanie žyvuć tut spradvieku. Kolišni słonimski džuma‑miačet z tryma minaretami byŭ spaleny ŭ pracesie vyzvaleńnia Zachodniaj Biełarusi. Ad isłamskaje staraśvieččyny ŭ Słonimie zachavaŭsia staradaŭni mizar — musulmanskija mohiłki u pradmieści Łabzoŭka, za haradskimi ahulnymi mohiłkami. Za zialonaj bramaj z paŭmiesiacami — staryja‑staryja kłady… Naohuł, słonimskija mohiłki — habrejskija, katalickija, pravasłaŭnyja, niamieckija — cikavaja častka tutejšaje spadčyny. Najstarejšyja — Ružanskija, mohiłki na Łabazoŭcy i mohiłki ŭ Albiarcinie. Kali chopić času, ahle¬dzieć ich varta. Bo časam staradaŭnija mohiłki, i toje, jak ich i chto ich dahladaje, mohuć raspavieści nam pra dzień siońniašni bolš, čym jakaja hazieta…
Horad čatyroch Leninaŭ
Z mosta nad Ščaraju vidać vysačezny kupał tolki adbudavanaha Spasaŭskaha saboru, što prysieŭ akurat na krai stromaje hary. Hety fundavany jašče Sapiehami kaścioł paśla paŭstańnia 1863 h. pierarabili na pravasłaŭnuju carkvu, a ŭ chruščoŭskija časy ŭzarvali. Na tym placy pastavili pomnik Leninu, što pakazvaŭ rukoju na dalokija razłohi nad Ščaraju, na słonimskaje Zamoście. Ale na miažy tysiačahodździaŭ sabor adnavili. I Lenin ciapier pakazvaje rukoju akurat na jaho. Maŭlaŭ, słušnaj darohaj idziacie, tavaryšy.
Darečy, Leninaŭ u Słonimie čatyry. Samy stary, u naturalnuju vieličyniu, prysieŭ la Ščary, u parku, dzie samotna bavić viečary.
Ad staroha‑novaha saboru ciahniecca simpatyčny bulvar u bok płoščy Lenina, vulica Pieršamajskaja, na jakoj taksama niamała pomnikaŭ roznych epoch, a taksama kaviarniaŭ.
Spynicca tut možna ŭ haścinicy «Ščara» — niatanna, ci ŭ sanatoryi «Soniečny» — tańniej.
U śviecie Słonim viedamy jak radzima Marksa. Michaił Marks — adzin z suzasnavalnikaŭ kampanii «Marks & Spencer», što vałodaje sietkaju supiermarkietaŭ. Marks vynajšaŭ ideju kramy‑składu. Pieršaja krama‑skład była adčynienaja im u Mančestery ŭ 1897 h. U Marksavaj impieryi pracuje 70 000 čałaviek, jaje abarot vymiarajecca miljardami funtaŭ. A handlavać Marks, peŭna, vučyŭsia na słavutych słonimskich kirmašach.
Słonim Ahinskaha
U Słonimie zastałosia kudy bolš pomnikaŭ dojlidstva, čym u inšych našych haradach. Staić budynak mahistratu. Pry klaštary biernardynak adnaŭlajuć raskošnuju manumientalnuju bramu. Sam kaścioł taksama varty samaje pilnaje ŭvahi, bo tut pierachavałasia aŭtentyčnaja baročnaja płastyka.
I ŭ tych kaściołach, u Trajeckaj carkvie i navat u abłuplenaj i zakinutaj Vialikaj sinahozie, zastalisia staryja azdoby, lapnina i rośpisy časoŭ roskvitu Słonimu!
A roskvit tut byŭ u siaredzinie XVIII st., kali ŭ Słonimie haspadaryŭ vialiki hietman Michał Kazimir Ahinski, dziadźka słavutaha kampazitara. Pry Ahinskim tut byli pabudavanyja pradpryjemstvy pa vytvorčaści jadvabovych tkanin, dyvanoŭ i habielenaŭ. Heta jon arhanizavaŭ budaŭnictva pieršaha Bałtyjska‑Čarnamorskaha kalektaru — kanału, što ciapier nosić jaho imia. U horadzie Ahinski pabudavaŭ pałac, škołu, teatr, drukarniu, park i konny maniež. Finansavaŭ dva opiernyja kalektyvy i arkiestr. Słonimskaja opiera hastralavała ŭ Varšavie! Zrešty, i ciapier tut jość ułasny Słonimski dramatyčny teatr. Mo i univiersitet nieŭzabavie paŭstanie…
Albiarcin
Jak budziecie ŭ Słonimie, nie abminicie Albiarcin. Heta adno z najcikaviejšych słonimskich pradmieściaŭ, što nielha ŭjavić biez znakamitaj papierni. Zavod «Albiarcin» — adno z najstarejšych adobnych pradpryjemstvaŭ Biełarusi. Ad jaje praz raku Isu — siadziba Pusłoŭskich z manumientalnaj bramaj. Tut usio vydatna zachavałasia: možna ŭjavić sabie, jak žyli pany 150 hadoŭ tamu. Pałac, stajnia, flihieli. A navokał — vialiki stary park z malaŭničym štučnym vozieram. Tut pry žadańni možna i pakupacca.
U pałacavaj kalekcyi koliś byli karciny Rubiensa i Brejhiela, navat eskizy da Vinčy. U časie pieršaje suśvietnaje vajny skarby byli vyviezienyja ŭ Maskvu. Na hetym ich ślady hublajucca.
U lesie pobač zachvaŭsia lehiendarny vałun, u jaki na vačach pana Pusłoŭskaha šuhanuła małanka, abminuŭšy panski vazok. Kamień raskołaty, sapraŭdy, napałam, niby siakieraju. Tutsama ŭ lesie, pry Biełaj krynicy, lažyć jašče adzin kamień, z kavanym kryžam… Miesca hetaje ličycca śviatym.
Albiarcin — heta taksama miesca adradžeńnia unii ŭš mižvajenny čas i pakutnictva hreka‑katalickaha ekzarcha Antonija Niemanceviča, rasstralanaha nacystami ŭ 1942 hodzie.
Žyrovičy — pravasłaŭnaja śviatynia
Słonimski starasta Leŭ Sapieha spryčyniŭsia i da stvareńnia manastyru ŭ niedalokich adsiul Žyrovičach. Historyja zhadvaje miastečka Žyrovičy ad 1470 h. Tady, pavodle padańnia, u lesie, na dzikaj hrušy, pastuchi ŭhledzili abraz Maci Božaje. Na tym miescy pan Sołtan pabudaŭ draŭlany chram z manastyrom i klaštar. Leŭ Sapieha padaravaŭ manastyru ziamlu, na jakoj paŭstała i miastečka. A z budaŭnictvam muravanaha Uśpienskaha saboru Žyrovičy stali mahutnym centram hreka‑katalickaje carkvy ŭ Rečy Paspalitaj. Pieršym archimandrytam tutejšaha bazyljanskaha manastyru byŭ sam Jazafat Kuncevič.
Cudam, niahledziačy na vojny, najezdy Chmialnickaha, niamieckich i savieckich vojskaŭ, Žyrovičy i ŭsie tutejšyja chramy acaleli… Navat draŭlanaja Hieorhijeŭskaha carkva XVII stahodździa na mohiłkach. Z‑pad jaje, z vysokaj hary, adkryvajecca najlepšaja panarama Žyrovičaŭ.
Pabyvać tam i nie pabačyć cudadziejny abraz, što zachoŭvajecca ŭ manastyry, — marnavańnie času. Heta maleńki kamienny abrazok, uvabrany ŭ darahija šaty. Tutsama bruić krynička, vada jakoj ličycca śviatoju.
Žyrovicki manastyr — centr pravasłaŭnaha žyćcia Biełarusi. Tut vučacca na śviataroŭ. Tut molacca manachi. Kidajecca ŭ vočy kolkaść pilihrymaŭ. Jany rušać siudy biez roźnicy ŭ vieravyznańni… Dla manašak z Žyrovičaŭ u 2002 hodzie ŭtvaryli žanočy pravasłaŭny manastyr u słonimskim pradmieści Łabazoŭka. Pry hetym manastyry jość i ikanapisnaja škoła dla dziaŭčat.
Zavitajcie i ŭ susiednija Staryja Dziaviatkavičy. Tut źbierahłasia draŭlanaja Piatnickaja carkva 1778 h., dziŭna spałučanaja z z čatyrma muravanymi kałonami. U tutejšych vakolicach jašče šmat čaho možna ŭbačyć. Naprykład, ścipły, ale dahledžany draŭlany kaściolik na ŭskrajku dalokaje vioski Sialavičy. U im niejkim cudam udałosia adnavić kolišniaje charastvo, uračysty ałtar. Siońniašni chram Śviatoj Barbary byŭ pabudavany ŭ 1877 h., začynieny ŭ 1950 h., aśviečany nanoŭ u 1989 h. Voś takija śviatyni, vypakutavanyja i vyniesienyja z połymia historyi, kranajuć časam dušu bolej, čym vializarnyja kamiennyja sparudy. Svajoj ščyraściu i niakidkaj biełaruskaj hodnaściu. Jak i ŭvieś tamtejšy kraj.
***
Słonim horad u Hrodzienskaj vobł., na race Ščara pry ŭpadzieńni ŭ jaje r.Isa. Rajonny centr. 50,8 tys. žycharoŭ (2008). 1102 — pieršaja zhadka ŭ letapisach (Usłonim i Vasłonim). U 1531 Žyhimont Stary daravaŭ miestu Mahdeburhskaje prava. U 1655 razburany maskoŭskim vojskam. Z 1795 uvajšoŭ u skład Rasijskaj impieryi, centr Słonimskaj hubierni. U1886 praz Słonim prajšła čyhunka Baranavičy — Biełastok.
