Zvarot 203‑ch ludziej navuki, kultury i biznesu, padtrymanych studentami, da Alaksandra Łukašenki.
Sprečny — źviartajucca da čałavieka, jaki da moŭnaha zavału prykłaŭsia; i dramatyčny — idzie ad serca — zvarot Alaksandru Łukašenku, Barysu Baturu, Uładzimiru Andrejčanku i Siarhieju Sidorskamu nakiravała inicyjatyŭnaja hrupa hramadzianaŭ.
«Na pačatku 2009 hodu JUNIESKA adniesła movu biełarusaŭ da moŭ, jakija apynulisia pad pahrozaj poŭnaha źniknieńnia, — tak začynajecca zvarot. — Tamu my z tryvohaj u sercy źviartajemsia da kožnaha biełarusa: «Šanoŭny, što ty možaš zrabić, kab žyła i raźvivałasia ŭ kožnaj siamji i ŭ rodnaj krainie dziaržaŭnaja biełaruskaja mova?» Najpierš my źviartajemsia da haranta Kanstytucyi Respubliki Biełaruś; dazvolcie, Alaksandr Ryhoravič, pastavić pierad Vami pytańni».
Ton zvarotu prasicielny: «My spadziajemsia na Vaša razumieńnie i zacikaŭlenaść pradmietam razmovy. My spadziajemsia, što Vy nie dapuścicie źniknieńnia Biełarusi z palityčnaj karty śvietu, i adsiul pytańnie:
ci nie pastavili b Vy pierad dziaržaŭnymi słužbami zadaču raspracavać bolš hodnuju nacyjanalnuju palityku?
Ci nie mahli b Vy padać asabisty prykład — viarnucca da praktyki ŭžyvańnia rodnaj movy ŭ dni ŭsienarodnych uračystaściaŭ i ŭ dakładach pa najbolš važnych prablemach nacyjanalnaha žyćcia?
Naša rodnaja mova jašče nie zhublena, bo zachoŭvajucca jaje karani ŭ narodzie, jašče žyvaja, tak by mović, hrybnica, hatovaja pryniać ščyry kłopat i łasku ad dziaržavy, kab adradzicca, ačyścicca i pajści ŭ rost. Ale ž, nie sakret, šmat chto baicca razmaŭlać na rodnaj movie, asabliva ŭ dziaržaŭnych strukturach, tamu:
ci nie źniali b Vy haniebnaje taŭro nienadziejnaha čałavieka, albo jašče horš «apazicyjaniera» z tych hramadzian, jakija viedajuć biełaruskuju movu i z zadavalnieńniem karystalisia b joju, kali b nie bajalisia, što ich zaličać u vorahi aficyjnaha kursu?
U hetaj ža suviazi:
ci nie pastavili b Vy pierad dypłamatyčnym korpusam i supracoŭnikami aficyjnych srodkaŭ masavaj infarmacyi zadaču: vyhladać bolš karektna i vieści razmovu pa‑biełarusku … ?
ŭtary zvarotu prosiać pałaty nacyjanalnaha schodu vieści zakanatvorčuju dziejnaść na biełaruskaj movie. «I jašče, kali pojdzie na dobry ład: ci nie paličyli b Vy za svoj honar pryniać dapaŭnieńnie da Zakona ab dziaržaŭnaj słužbie, uniosšy ŭ jaho patrabavańnie, kab usie dziaržaŭnyja słužačyja viedali abiedźvie dziaržaŭnyja movy, jak heta maje miesca va ŭsich krainach».
U častcy zvarotu, skiravanaj nie da Łukašenki, a da jahonych padnačalenych, ton stanovicca vastrejšy: «Siarhiej Siarhiejevič [Sidorski], pahadziciesia, što acenka ekśpiertami JUNIESKA stanu našaj movy źjaŭlajecca prysudam uradu i kirujučym ŭładam krainy na roznych uzroŭniach. To ci nie naśpieŭ čas pryniać stratehična važnyja dla krainy i nacyi rašeńni ab sistemnaj biełaruskamoŭnaj adukacyi i pieraŭtvareńni ŭ bližejšy čas pakul choć adnaho z univiersitetaŭ u nacyjanalny pa duchu i movie navučańnia albo adkryćci novaha paŭnavartasnaha biełaruskaha univiersitetu? Vam, napeŭna, viadoma, što kiraŭniki Minadukacyi nie bačać nieabchodnaści ŭ sistemnaj biełaruskamoŭnaj aśviecie. … Taki chod padziej zadavalniaje ministerskich kasmapalitaŭ i rusifikataraŭ, pry jakich, darečy, mocna ŭpaŭ prestyž zapałochanaha, zahnanaha bieźličču spravazdačnych papier nastaŭnika; ale ž biełaruskamu ŭradu ŭ padobnym vypadku zrobić honar inšaja, pa‑sapraŭdnamu nacyjanalnaja palityka.
Jak na našu dumku, naśpieŭ čas viarnuć značna skaročanyja hadziny na vykładańnie biełaruskaj historyi, movy i litaratury, adnavić praktyku bolšaha materyjalnaha zaachvočvańnia nastaŭnikaŭ rodnaj movy i litaratury».
U zvarocie nazyvajecca «trahikamičnym» «stanovišča, kali adzin z vysokich čynoŭnikaŭ supakojvaje hramadzian takim čynam: «Nie bojciesia, biełaruskaja mova nie źniknie, bo my zaŭvažyli tendencyju. Čym bolš pryciskajem, tym bolš žadajučych vučycca pa‑biełarusku!»
Šmat u zvarocie i pustych kliše: «I jość niamała prykładaŭ, kali razam z movaj źnikaje nacyja i dziaržava». Adnak ža, aŭtary naŭrad ci daduć choć adzin prykład, kali spačatku źnikła mova, a paśla — dziaržava i tym bolš — nacyja. Abo: «Biełaruś źjaŭlajecca adzinaj u śviecie krainaj, jakaja nie maje vyšejšaj adukacyi na movie tytulnaj nacyi», — aŭtary zvarotu nie viedajuć prykładaŭ za miežami Centralnaj Jeŭropy. Tak, u našaj častcy Jeŭropy — niama, a voś na ziemlach amierykanskich indziejcaŭ — spres.
Jość i dvuchsensoŭnyja rasšarkvańni: «Pryniaty ŭ 2008 hodzie Zakon «Ab praviłach biełaruskaj arfahrafii i punktuacyi» zaśviedčyŭ pra kłopat niekatorych uładnych ustanoŭ ab funkcyjanavańni rodnaj movy, ale jon budzie ničoha nie varty, kali dziaržava i ŭsie hramadzianie nie spyniać praces śviadomaj debiełarusizacyi žyćcia».
Aŭtary zvarotu miarkujuć: «Ad rašeńnia paznačanych tut pytańniaŭ … vyjhrali b usie … i vyjhraŭ by kiraŭnik niezaležnaj krainy, z prychodam jakoha da ŭłady pa niejkim dziŭnym nieparazumieńni pačaŭsia novy etap dyskryminacyi biełaruskaj movy, bahaty skład jakoj, hodnaść i pryhažość pryznany daloka ŭ śviecie.
Na našaj … ziamli advykli ad kłopatu pra svaje nacyjanalnyja kaštoŭnaści … — na toje byli peŭnyja i zusim niaprostyja histaryčnyja pryčyny, — narod sam sabie nie naležaŭ. Ale ž ciapier dazvolcie spadziavacca, što naš Zvarot znojdzie vodhuk u vašych sercach i dušach».
Jak by ni sprečny nam byŭ tekst zvarotu, ale pisaŭsia i padpisvaŭsia jon jaŭna ad serca. Źviarnuła ŭvahu, jak mnoha padpisała jaho ludziej z akademičnych kołaŭ i dziaržaŭnych vydańniaŭ, nijak nie źviazanych ź niezaležnym hramadstvam. Mova źjadnała. Masavaść ža zvarotu nadali šmatlikija podpisy studentaŭ. Heta pry tym što tekst pierad apublikavańniem cyrkulavaŭ tolki ŭ vuzkich staličnych asiarodkach. U Redakcyi «NN» jaho da publikacyi nie bačyli.
Tekst padpisali:
Piatro Nikicienka, ekanamist, akademik NAN Biełarusi, Ivan Hajšun, matematyk, akademik NAN Biełarusi, Jaŭhien Babosaŭ, fiłosaf, akademik NAN Biełarusi, Radzim Harecki, hieołah, akademik NAN Biełarusi, Hienadź Łyč, ekanamist, akademik NAN Biełarusi, Alaksandr Vajtovič, fizik, akademik, eks‑prezident NAN, eks‑staršynia savietu respubliki, Michaił Kaściuk, akademik NAN Biełarusi, Michaił Drynieŭski, Narodny artyst Biełarusi, kiraŭnik Nacyjanalnaha akademičnaha Narodnaha choru imia I.Citoviča, prafiesar, Leanid Jaŭmienaŭ, doktar fiłasofskich navuk, člen‑karespandent NAN Biełarusi, Michaił Kaziniec, Narodny artyst Biełarusi, prafiesar, Valancina Hajavaja, Narodnaja artystka Biełarusi, Alaksandr Bułyka, člen‑karespandent NAN Biełarusi, prafiesar u halinie movaznaŭstva, Michaś Mušynski, člen‑karespandent NAN Biełarusi, prafiesar, Uładzimir Šakucin, staršynia praŭleńnia Biełaruskaha hramadskaha abjadnańnia byłych viaźniaŭ fašyzmu «Los», Hieorhij Štychaŭ, doktar histaryčnych navuk, prafiesar, Mikałaj Krukoŭski, doktar fiłasofskich navuk, prafiesar, Zachar Šybieka, doktar histaryčnych navuk, Vasil Biernik, doktar fizika‑matematyčnych navuk, prafiesar, Ściapan Łaŭšuk, doktar fiłałahičnych navuk, člen‑karespandent NAN, prafiesar, Uładzimir Hniłamiodaŭ, piśmieńnik, doktar fiłałahičnych navuk, akademik, Leŭ Humileŭski, Narodny mastak Biełarusi, skulptar, Vasil Šaranhovič, Narodny mastak Biełarusi, prafiesar, Viktar Skorabahataŭ, mastacki kiraŭnik tvorčaha kalektyvu «Biełaruskaja Kapeła», Uładzimir Konan, doktar fiłasofskich navuk, Arlen Kaškurevič, Narodny mastak Biełarusi, Uładzimir Stalmašonak,Narodny mastak Biełarusi, Leanid Ščamialoŭ, Narodny mastak Biełarusi, Zinaida Bandarenka, Narodnaja artystka Biełarusi, Ryhor Baradulin, Narodny paet Biełarusi, Jadviha Hryharovič, doktarka piedahahičnych navuk, prafiesarka, Michaś Mickievič, doktar techničnych navuk, Eduard Zbaroŭski, doktar miedycynskich navuk, prafiesar, Arsień Lis, doktar fiłałahičnych navuk, Uładzimir Hilep, były namieśnik ministra kultury, Vasil Koŭšar, ahranom, kandydat sielskahaspadarčych navuk, Hienadź Buraŭkin, paet, dypłamat, Valery Mazynski, teatralny dziejač, režysior, Vasil Jakavienka, piśmieńnik, Anatol Kazłoŭ, piśmieńnik, Raisa Baravikova, piśmieńnica, Aleh Trusaŭ, staršynia Tavarystva biełaruskaj movy, Taćciana Kim, inžynier, Vital Mikłašeŭski, inžynier, Mikoła Bambiza, ekanamist, Michaił Malko, fizik, Mikałaj Savicki, prafiesar infarmatyki, Alaksiej Rahula, prafiesar kulturałohii, Jaŭhien Sachuta, doktar mastactvaznaŭstva, prafiesar, Stanisłaŭ Lisoŭski, inžynier, Nadzieja Małakovič, nastaŭnica, Uładzimir Jakimovič, vadziciel, Alaksiej Frałoŭ, muzykant, Alaksandra Ruskaja, vychavacielka dziciačaha sadu, Jarasłaŭ Maldzis, dyzajnier, Ilja Kopył, piensijanier, Leta Justynovič, piensijanierka, Safija Dziemidovič, biblijatekarka, Ivan Makaviecki, kandydat techničnych navuk, Ała Kryckaja, doktarka‑stamatołah, Łarysa Šaŭčenka, inžynier, Uładzimir Džejhałs, inžynier, Siarhiej Zankievič, buchhałtar, Nadzieja Minina, studentka, Uładzimir Azioma, inžynier, Vasil Kasiniec, aficer zapasu, Aleh Šahulin, radyjoinžynier, Jaŭhien Ramianica, student, Jan Kviacinski, student, Hanna Vus, studentka, Maryna Šacinskaja, studentka, Jaŭhien Haniazoŭski, student, Viktar Siańko, rabočy, Pavał Sieviaryniec,sustaršynia arhkamitetu Biełaruskaj Chryścijanskaj Demakratyi, Juryj Karetnikaŭ, lider inicyjatyvy Pravy aljans, Siarhiej Sałaš, hramadski lider z Barysava, Anton Astapovič, staršynia Tavarystva achovy pomnikaŭ, Ludmiła Karetnikava, inžynier NVA «Intehrał», Andrej Parotnikaŭ, juryst, Jahor Kupa, student, Dźmitryj Mickievič, student, Aleś Šarafanovič, inžynier, Ihar Čapiha, student, Kastuś Kraŭčanka, čyhunačnik, Natalla Aparovič, studentka, Siarhiej Marculevič, student, Taćciana Kuźmič, studentka, Alaksandr Kundra, student, Alena Kuźmič, studentka, Juryj Akinčyc, słužboviec, Alena Hajko, studentka, Iryna Furman, studentka, Juryj Makarevič, student, Iryna Ułasaviec, studentka, Volha Dubroŭka, studentka, Natalla Urban, studentka, Volha Ułasaviec, cyrulnica, Andrej Bielič, student, Iryna Łysova, studentka, Śviatłana Kudarenka, studentka, Ina Kazłoŭskaja, studentka, Volha Jasiukievič, studentka, Iryna Hudojć, studentka, Vieranika Navickaja, studentka, Julija Mazaj, studentka, Viktar Kazłoŭ, elektrazvarščyk, Juryj Hubarevič, namieśnik staršyni Ruchu za Svabodu, Łarysa Simakovič, kampazitarka, Valancina Lemciuhova, doktar fiłałahičnych navuk, prafiesarka, Aleh Zalotnieŭ, kampazitar, Aleś Łozka, staršynia Tavarystva biełaruskaj škoły, Alaksandr Tałstyka, pradprymalnik, Alaksandr Makajeŭ, pradprymalnik, Ihar Śvirkoŭ, načalnik cechu, Eduard Saroka, doktar fiłasofskich navuk, Śviatłana Snapkoŭskaja, doktarka histaryčnych navuk, prafiesarka, Hieorhij Łatuška, protaijerej, nastajaciel Śviata‑Piatra‑Paŭłaŭskaha saboru ŭ Minsku, Sierhij Hardun, protaijerej, dacent Minskaj duchoŭnaj akademii, Leanid Levin, architektar, Zasłužany architektar Biełarusi, Iryna Bochan, jurystka, Halina Dziahileva, artystka, Dźmitry Babicki, ekanamist, Aleh Hajeŭski, inžynier‑elektronik, Pavał Bič, kandydat techničnych navuk, Uładzisłaŭ Abuchoŭski, hieadezist dy inšyja — usiaho 203 podpisy.
Kantakty: (029) 776‑77‑13, [email protected] — Vasil Jakavienka
