Alena Šarepa-Łapickaja, fota Julii Daraškievič.
Alona Šarepa‑Łapickaja z tych žančyn, jakija ŭ lubym uzroście i ŭ lubych žyćciovych abstavinach vyklikajuć zachapleńnie svajoj siłaj, žanockaściu, šlachietnaściu.
Joj skora budzie 92 hady. Jana žyvie sama ŭ minskaj kvatery. Niaprosta ŭ takim vieku. Uvohule, los nie pieściŭ jaje: u 9 hadoŭ jana straciła słych, pierachvareŭšy na najmacniejšy atyt, ciapier amal nie bačyć… Ale nas sustreła nie biezdapamožnaja staraja, a vykštałconaja kabieta.
Spadarynia Šarepa‑Łapickaja ŭspaminała dziacinstva, baćkoŭ, bratoŭ, rodnyja miaściny Vilejščyny — i vyraznaja karcina žyćcia paŭstavała ź jaje słovaŭ. Stanaviłasia zrazumiełym, adkul, ź jakich vyprabavańniaŭ vyrastajuć u biełaruskim nacyjanalnym ruchu takija niazłomnyja asoby, jak jaje brat Raścisłaŭ, jak jana sama…
Jana naradziłasia ŭ Razani: siamja musiła vyjechać u evakuacyju padčas Pieršaj suśvietnaj. Maci chacieła nazvać dačku Alonaj, ale baćka zapisaŭ jaje jak Volhu — jon usich svaich dziaciej nazyvaŭ imionami Kijeŭskich kniazioŭ. Tak i zastałasia dziaŭčynka z dvuma imionami. Nieŭzabavie siamja viarnułasia na radzimu, u viosku Kasuta, što na Vilejščynie.
U siamji było piaciora dziaciej: Vadzim, Volha (Alena), Aleh, Ihar, Raścisłaŭ. Baćka, Alaksandr, byŭ dziakom, a maci, Nastaśsia, zajmałasia haspadarkaj. Tolki voś ładu, razumieńnia, kachańnia nie było ŭ siamji…
«Braty — moj sum», — tak havoryć spadarynia Alona.
Jana pakazvaje daŭni fotazdymak brata Ihara: na vyšyvanaj padušcy pryhožy, by aniołak, chłopčyk hadoŭ šaści.
«Niejak letam baćka ŭsich nas, dziaciej, vyvieŭ ściahvać lon. I Ihar taksama nasiŭ snapy. Heta ž ciažka šaścihadovamu, dy byŭ jon bosy — i prakałoŭ aściom nahu. Ja zaliła ranu jodam, ale baćka prymusiŭ Ihara znoŭ vyjści na pole. Rana zahnaiłasia, pačałosia zapaleńnie. Maci dumała, što ŭ Vilni lačyć buduć lepš, paviezła chłopčyka tudy. Ale doktar nie pabačyŭ, što pačałosia zapaleńnie kryvi. I chłopčyk pamior… Baćkava žorstkaść dy tupahałovaść doktara Janoŭskaha ź Vilni zahubili jaho…»
Nieŭzabavie paśla śmierci Ihara naradziŭsia Raścisłaŭ. Alena ŭspaminaje, jak dahladała jaho, jak jany razam hulali…
«Raścisłaŭ byŭ vielmi spraviadlivy. Jon havaryŭ pra kamunistaŭ: «Ja ź imi nie ŭžyvusia».
Jany ŭviali nievynosnyja padatki. Adzin čałaviek u nas u siale nie moh spłacić, to paviesiŭsia… Dy my sami kuplali masła na apošnija hrošy dy zdavali jak padatak…
Ale ja ničoha nie viedała pra hrupu, jakuju stvaryŭ Raścisłaŭ. Tolki niešta tak mianie ŭ Kabylnik ciahnuła, choć biehma biažy… A heta ŭ toj čas Raścisłaŭ tam chavaŭsia pierad aryštam, musić, pra mianie dumaŭ. Ja žyła sama ŭ Vilejcy, pracavała pa ludziach, kapała bulbu, toj bulbaj mnie i płacili. Kali niesła miech, apłatu svaju, padviarnuła nahu, chadzić nie mahła. Nu, dumaju, ciapier maja dumka mianie nikudy nie pahonić, bo chadzić nie mahu. I tut pryjazdžaje matka i kaža: «Prapaŭ naš Słavik, aryštavali jaho!»
Raścisłava Łapickaha rasstralali ŭ 1950 h., a ŭ 2009 h. niechta, musić, z naščadkaŭ tych, chto rasstrelvaŭ, źniščyŭ pomnik Raścisłavu, pastaŭleny vilejskimi aktyvistami na miescy rasstrełu, va ŭročyščy Krasny Bieražok. Ja doŭha vahałasia, ci paviedamlać pra heta jahonaj siastry. Usio ž rašyłasia.
«Źniščyli… Aaaa… Aaaa… — intanacyju hetaha tonkaha, niejkaha dziciačaha stohnu mnie pieradać składana. Ale žančyna spraviłasia ź pieršymi emocyjami. — I paśla śmierci pieraśledujuć. Tam, u Krasnym Bieražku, treba pasiejać kvietki, vałoški i ramonki… Chaj budzie kvietkavy pomnik».
Spadarynia Alena ŭmieje trymać udar — u hetym, peŭna, i sakret jaje doŭhažycharstva… Naša razmova pieraciakaje na inšyja temy, haspadynia raskazvaje, jak hod ad hodu jeździła ŭ Jałtu, paradkavała tam mahiłu Bahdanoviča… Pakazvaje vierš «Muchamor», jaki napisała praz hod paśla śmierci brata, pad muchamoram majučy na ŭvazie kamunistyčnuju ŭładu:
- …I les hudzieŭ niesamavita,
Uźnimaŭ pahroznaj siły skryp:
Našto ludskoj kryvioj zality
U nas taki razrośsia hryb?
…Adzinokuju žančynu, zdavałasia b, lohka pakryŭdzić. Ale jana nie daje siabie ŭ kryŭdu. Niekalki hadoŭ tamu spadarynia Alona pieraniesła insult.
Joj stała drenna, i jana paprasiła žančynu, jakaja tady dapamahała joj, vyklikać doktara. «Napišycie darčuju na kvateru, tady vykliču», — adkazała taja. Spadarynia Alona admoviłasia, i «pamočnica» lasnuła dźviaryma.Sutki chvoraja prabyła biez dapamohi…
Spadarynia Šarepa‑Łapickaja maryć vydać novuju knihu svaich vieršaŭ. Maryć nadrukavać uspaminy pra brata. Pytajecca, kudy pieradać relikvii, jakija ŭ jaje zachoŭvajucca: listy Zośki Vieras, fatahrafii, vierš i malunak aŭtarstva Raściłava. Maryć znoŭ pabyvać u Kasucie, Kabylniku, Krasnym Bieražku… Ja dumaju, što jaje mary musiać zbycca.
Jak musić niechta i adkazać za hety tonki stohn, što vyrvaŭsia ŭ jaje — za rasstreł Raścisłava i za apahańvańnie pomniku jamu.
* * *
Raścisłaŭ Łapicki zahinuŭ, zmahajučysia za niezaležnaść Biełarusi
Raścisłaŭ Łapicki naradziŭsia ŭ 1928 hodzie. U 1944 hodzie dałučyŭsia da antysavieckaha supracivu, centr jakoha byŭ u Vilenskaj duchoŭnaj sieminaryi, dzie ŭ toj čas vučyŭsia jahony brat Aleh Łapicki. MHB raskryła hetuju arhanizacyju, Aleh Łapicki atrymaŭ tady 10 hadoŭ źniavoleńnia, a Raścisłaŭ, jak małaletni — try hady. U 1945 ho¬dzie pa amnistyi junak vyjšaŭ na volu.
U miadzielskaj, a potym u smarhonskaj siarednich škołach, dzie jon vučyŭsia u 1946—1949 hadach, Raścisłaŭ abjadnaŭ vakoł siabie junakoŭ i dziaŭčat, jakija nie žadali mirycca ź niespraviadlivaściu i niečałaviečnaściu savieckaha stroju, u padpolnyja hrupy. Asnoŭnym sposabam dziejnaści byŭ raspaŭsiud antysavieckich ulotak.
U 1950 hodzie hrupa była raskrytaja. Dopyty, katavańni — i prysud. Hrupa staviła svajoj zadačaj dabicca niezaležnaści Biełarusi, što razhladałasia savieckim režymam jak asablivaje złačynstva. Bolšaść atrymała pa 25 hadoŭ łahieraŭ, a kiraŭniki — Raścisłaŭ Łapicki dy Fakunda Nieściarovič — byli asudžanyja na rasstreł. Nieściarovič napisaŭ prašeńnie ab pamiłavańni, i rasstreł jamu zamianili źniavoleńniem, a Raścisłaŭ pisać takoje prašeńnie kateharyčna admoviŭsia… Jaho rasstralali va ŭročyščy Krasny Bieražok la Vilejki. Było jamu tady 22 hady…
Jahonaja siastra Alona pieražyła brata na 70 hadoŭ.
Bolš pra Raścisłava Łapickaha ŭ knizie: Michaś Čarniaŭski. Jak pošuh małanki. — Minsk: Technałohija, 2006
