U mienskim Pałacy mastactvaŭ adkryłasia vystava, pryśviečanaja 65‑hodździu vyzvaleńnia Biełarusi ad niamieckaha fašyzmu. Jana nazyvajecca «Pamiać serca» i jaje admietnaść u tym, što mastak Michaił Savicki pradstaviŭ naviednikam partret Iosifa Stalina.
Arhanizatary imprezy «Pamiać serca» kažuć: «heta bolš čym vystava — heta śviata».
U adkryćci ekspazycyi ŭziali ŭdzieł ažno dva ministry: kultury — Pavał Łatuška i zamiežnych spraŭ — Siarhiej Martynaŭ. Jany pavinšavali ŭdzielnikaŭ, siarod jakich byli i mastaki‑veterany, z 65‑hodździem vyzvaleńnia Biełarusi ad hitleraŭskich zachopnikaŭ.
Potym uvazie hledačoŭ prapanavali sapraŭdny mastacki syntez: možna było nia tolki pabačyć tvory vyjaŭlenčaha mastactva, ale i pasłuchać pieśni, pahladzieć roznyja videakadry i navat panazirać za tancavalna — cyrkavym pradstaŭleńniem.
Art‑krytyk Taćciana Ciuryna pasprabavała patłumačyć sutnaść kancepcyi:
«Usio pa temie. U tym liku, tanha, znojnaja muzyka, roznyja cyrkavyja truki. Usio heta pracuje na temu 65‑j hadaviny.To bok usio heta možna traktavać nadzvyčaj šyroka: my radujemsia, sumujem, skačam, my lubim žyćcio. I ŭsio heta dziakujučy vyzvaleńniu i vyzvalicielam».
Na ekspazycyi pradstaŭlenyja tvory mastakoŭ roznych pakaleńniaŭ. Heta ŭdzielniki vajny, jakija pisali svaje pracy 30‑40 hadoŭ tamu. Na toj saviecki čas karciny na hieraičnuju vajennuju temu vielmi zapatrabavanyja, najpierš idealahična. Siarod hetych mastakoŭ i Michaił Savicki, aŭtar vystaŭlenaha siońnia ŭ Pałacy mastactvaŭ partretu Stalina. Pałatno, darečy, napisanaje ŭ 2002 hodzie.
Pobač možna ŭbačyć i tvory maładych mastakoŭ, jakija vyraśli ŭ inšy čas i byli vychavanyja na inšych kaštoŭnaściach. Pa sutnaści, heta novaje mastackaje pakaleńnie musiła mieć zusim inšaje ŭsprymańnie vajny. Adnak čamuści takoha adčuvańnia niama.
Ciuryna: «Nielha skazać, što ŭsie karciny na adzin kapył. Tut jość vielmi cikavyja raboty. Naprykład, junackaja rabota Sieleščuka. Taksama raboty Saviča, Toŭścika, Sitnicy, niekatorych inšych, čyje imiony siońnia siarod pieršych u biełaruskim vyjaŭlenčym mastactvie. Adnak kidajecca ŭ vočy nia toje, čym adroźnivajucca hetyja mastaki, a toje, što ich abjadnoŭvaje. Ja maju na ŭvazie pohlad na vajnu nie praz ułaścivaje ŭsprymańnie prablemy, a praź niejkaje kimści daŭno adpracavanaje i zastyłaje bačańnie hetaj padziei jak mita. Svojeasablivy post‑madernizm u takim prymityŭnym vyhladzie».
Adzin z arhanizataraŭ imprezy — namieśnik staršyni Sajuzu mastakoŭ Siaržuk Cimochaŭ — prymaŭ udzieł u padbory karcinaŭ dla ekspazycyi. Pytajusia ŭ jaho, ci jość na vystavie tvory, jakija jon jak mastak chacieŭ by nabyć asabista sabie, u pryvatnuju kalekcyju.
Cimochaŭ: «Nie zadavaŭ sabie takoha pytańnia, ale, dumaju, mahu znajści paru tvoraŭ, jakija padalisia b mnie cikavymi dla asabistaj kalekcyi. Adnak nie nazavu (śmiajecca)».
-- «Na vystavie možna pabačyć karcinu Michaiła Savickaha «Stalin». Ja čuła, što ŭ Sajuzie mastakoŭ navat była takaja dyskusija: vystaŭlać ci nie vystaŭlać?»
Cimochaŭ: «Sapraŭdy, u nas napiaredadni kožnaj vystavy pracuje tak zvanaja kamisija pa adbory pracaŭ. Pieršy kryter, heta jakaść karcin, bo nizkaj jakaści tvory demanstravać nielha. Na hetaj vystavie taksama pracavała takaja kamisija, i my jakraz spračalisia pa karcinie Savickaha».
-- «Nazavicie arhumenty «za» i arhumenty «suprać»…
Cimochaŭ: «Arhumenty «suprać»… Pa‑pieršaje, mienavita heta rabota Savickaha niejkaja niezaŭvažnaja. Sutnaść taksama i ŭ inšym. Vyrasła inšaje pakaleńnie, jakoje viedaje nia tolki mity pra vajnu. Viedajuć, što druhaja ŭsiaśvietnaja vajna, mahła pačacca i ŭ vyniku šmatlikich stalinskich represijaŭ. Što da majoj pazycyi, to jana mienavita takaja. Arhumenty «za»: u nas demakratyja, i chaj narod sam raźbirajecca, što było i jak było. Taksama havaryłasia, što ŭsio heta historyja, a tamu asoba Stalina vartaja ŭvahi. Ź dźviuch pazycyjaŭ u adzin ci dva hałasy pieramahła taja, što Stalina varta vystaŭlać».
«A čamu tady nia vystavili stalinskija skulptury taho ž Azhura?»
Cimochaŭ: «Bačycie, skulptury Azhura, jak niabožčyka, naležać fondu. Pracy pamierłych mastakoŭ vybiraje dla vystavy Sajuz mastakoŭ. A voś karcina Savickaha «Stalin» — heta praca mastaka, jaki žyvie. Heta jaho vybar, jaho vola, jaho pazycyja . Jon asabista chacieŭ, kab była vystaŭlenaja mienavita hetaja karcina. My vykanali žadańnie aŭtara, jaki, darečy prysutničaje na vystavie».
Narešcie padychodžu da prysutnaha na imprezie mastaka Michaiła Savickaha, laŭreata ŭsich mahčymych u Biełarusi mastackich premijaŭ. Chaču pacikavicca, čamu jon nastajaŭ na ekspazycyi mienavita hetaj karciny. Hledziačy na stalinski partret adčuvaješ, što tvorca lubić svajho hieroja. Heta sapraŭdy tak?
Adnak mastak admaŭlajecca ad interviju.
Savicki: «Ja nia viedaju, čyjo heta radyjo. Usie medyi habrejskija. Jany skupili ŭsie ŚMI ŭ Biełarusi. Nie chaču im słužyć».
Niekalki hadoŭ tamu Michaił Savicki ŭ interviju dziaržaŭnym medyjam nazyvaŭ siabie mastakom samaj praŭdzivaj mastackaj škoły — «škoły sacyjalistyčnaha realizmu». Mastak taksama zajaŭlaŭ, što «bačyć svaju rolu ŭ farmavańni maralnaj asnovy, abaviazkovaj dla ŭsich pradstaŭnikoŭ biełaruskaha hramadztva».
