Pareštki zharełych staražytnych skulpturaŭ.
Fota svaboda.org
za maŭčańnie ksiandzoŭ padčas vandalnaj rekanstrukcyi Horadni? Versii pažaru ŭ Farnym kaściole razhladaje Iryna Čarniaŭka.
Najkaštoŭniejšy pomnik eŭrapiejskaha baroka, unikalny 300-hadovy aŭtar Farnaha kaściołu śv. Franciška Ksaverja ŭ Horadni hareŭ u noč na 13 lipienia. Imaviernaja pryčyna pažaru – zamykańnie elektrapravodki, kažuć specyjalisty MNS. Haradziency havorać, što heta – božaja kara za vandalnuju «rekanstrukcyju» Savieckaj płoščy.
Pažar zaŭvažyŭ načny vartaŭnik kaściołu. Kala 3-j nočy jon pačuŭ tresk u chramie – uvajšoŭšy, ubačyŭ, što ahoń źjadaje draŭlanyja skulptury hałoŭnaha aŭtara. Pažarniki pryjechali praź piać chvilinaŭ, ale pravuju častku aŭtara vyratavać nie ŭdałosia. Źniščanyja kalony i čatyry skulptury: try ź dziesiaci apostałaŭ u nižnim jarusie i śviaty ŭ druhim jarusie. Niekatoryja inšyja elementy abhareli albo rastreskalisia.
«Nia viedaju jak acanić toje, što my stracili, acanić heta niemahčyma! – kamentuje krajaznaŭca Aleś Hościeŭ. – Viedajecie, jak kažuć: vor kradzie, ale pakidaje ścieny, pažar nie pakidaje i ścienaŭ. Žudasnaja strata! Dobra, što nia ŭvieś aŭtar zhareŭ».
Hałoŭny aŭtar zahareŭsia z pravaha kraju, prykładna la druhoj skulptury. Ludzi kažuć, što vyhladała tak, niby połymia imkniecca ad aŭtara ŭ hałoŭnuju častku chramu. Vidavočna, što taki dziŭny efekt stvaryła sama duhavaja forma aŭtara, dy i toje, što zvod centralnaj absydy byŭ nižejšy za centralny kupał – i stvarałasia svojeasablivaja ciaha, jakaja nie dała ahniu achapić uvieś aŭtar. «Boh ratavaŭ, – havorać prychadžanie i dadajuć: – Śpiarša pakaraŭ – a zatym ratavaŭ». Za try stahodździ pažar – pieršy ŭ haradzienskaj Fary, dahetul nijakija katastrofy dy vojny nie pryčyniali jamu takoj škody.
Adnosna pryčynaŭ zaharańnia jasnaści pakul niama. «Mahu vas zapeŭnić, što heta nie padpał i nie terakt», – zajaviŭ padčas pres-kanferencyi kiraŭnik abłasnoha ŭpraŭleńnia MNS Anatol Babij. Ratavalniki ličać, što zaharełasia elektrapravodka, jakaja prachodziła i kala aŭtara. Śviatary kaściołu i biskupskaja kuryja ad kamentaroŭ admaŭlajucca. 80 hadoŭ kaścioł siłkavaŭsia praz elektrapravodku, praviedzienuju jašče za polskim časam. Ale čatyry hady tamu pravodka była źmieniena. Praŭda, nieviadoma, ci całkam.
«Kali pažar adbyvajecca ŭnočy – nikoli nia viercie ŭ versiju zamykańnia pravadoŭ», – va ŭmovach ananimnaści zaznačyŭ specyjalist, što abśledavaŭ kaścioł paśla pažaru. – Takija vypadki – heta albo padpał, albo niadbajnaść».
Razam z aŭtarom zhareŭ słajdavy prajektar, ź jaho padčas słužbaŭ demanstravalisia teksty pieśniaŭ i malitvaŭ. Znachodziŭsia jon jakraz kala aŭtara, z pravaha boku. MNS nie vyklučaje, što prajektar mahli pakinuć uklučanym, a ŭ tyja dni stajała mocnaja haračynia, i pierahretaja technika mahła zaharecca.
«Na dziva, za apošni hod Harodnia hublaje svaje važnyja symbali», – kaža kandydat histaryčnych navuk, supracoŭnik Haradzienskaha ŭniversytetu Andrej Čarniakievič.
Pažar u haradzienskaj Fary staŭ mocnym udaram paśla kradziažu ŭ minułym hodzie šachmatnaj ładździ XII st., što zachoŭvałasia ŭ muzei Staroha zamku. A hety hod prynios cełuju seryju stra-taŭ razam ź inicyjavanaj haradzkimi ŭładami rekanstrukcyjaj Savieckaj płoščy. Ekskavatary źniali kulturny słoj XVII–XVIII st., parušyli pałacavyja mury i sklapieńni, staražytnyja chodniki, što dahetul zachoŭvalisia pad asfaltam i parkami Savieckaj.
«Jość adno słušnaje tłumačeńnie, – havoryć Aleś Hościeŭ. – Padčas rekanstrukcyi Savieckaj płoščy ja, prachodziačy kala Farnaha kaściołu, adčuvaŭ, jakaja idzie pa ziamli vibracyja ad toj ciažkoj techniki. Peŭna, i pa kaściole pajšli treščyny. Miarkuju, hetyja pracy adabrali ŭ kaściołu jaho 300 hod žyćcia».
«Heta božaje pakarańnie za toje, što my maŭčali, kali razburalisia padmurki na Savieckaj», – havorać prychadžanie.
Specyjalisty ŭ drevie, što daśledavali vyniki pažaru, pryjšli da vysnovy, što skulptury hałoŭnaha aŭtara byli vyrazanyja ź lipy. Kab z časam nie patreskalisia, majstar zrabiŭ ich pustymi ŭnutry. Kalony i dekaratyŭnyja elementy aŭtara – z sasny. Znajści kvalifikavanych majstroŭ, kab adnavić ich – ciažka.
«Ja nia viedaju, jak kaścioł budzie vychodzić z sytuacyi, – prakamentavaŭ restaŭratar Uładzimier Kisły. – Kab heta ŭsio adnavić – patrebny čas i srodki».
❏
Haradzienskaja Fara dla Biełarusi – heta jak Isakijeŭski sabor Pieciarburhu. Hałoŭny aŭtar kaściołu pavodle kaštoŭnaści paraŭnoŭvajuć z aŭtarom Maryjackaha kaściołu ŭ Krakavie.
Chram Franciška Ksaveryja – adziny jezuicki pryklaštarny kaścioł u Biełarusi, jaki zachavaŭsia ŭ pieršapačatkovym vyhladzie. Jaho budaŭnictva stała vykanańniem zapavietu karala Ściapana Batury, što zaprasiŭ jezuitaŭ u Horadniu, a sam kazaŭ – «kab ja nia byŭ karalom, staŭ by jezuitam». Chram byŭ aśviačony ŭ 1705 h. u prysutnaści karala Rečy Paspalitaj Aŭhusta Mocnaha i Piatra I.
U sabory mieścicca vialikaja kolkaść abjektaŭ, da jakich całkam słušna prymianić słova «ŭnikalny»: heta i cudadziejny abraz Maci Božaj Kanhrehackaj XVII st., karanavanaja kolki hadoŭ tamu sa zhody Jana Paŭła II. I 14 fresak z žyćcia Franciška Ksaverja.
Hałoŭny aŭtar zrabiŭ u 1737 h. słynny polski majstar Jan Šmit u 1737 h. 26 skulptur na troch jarusach – śviaty Francišak Ksavery, Chrystos Vaładar suśvietu, dziesiać apostałaŭ, čaćviora evanhielistaŭ, čaćviora śviatych, fihury žančyn, što ŭvasablajuć čatyry kantynenty śvietu. Kožnaja skulptura – anatamična pravilnaja, adroźnivajecca pozaj i žestam, maje asobny vyraz tvaru, na jakim adbivajucca nadadzienyja majstram hłybokaj raźboj mocnyja pačućci.
