Pieršyja prezientacyi aŭtar pravioŭ u rajonnych centrach na Hrodzienščynie. Na Źjeździe biełarusaŭ śvietu pa prodažach heta była adna z najbolš papularnych knih.
«Naša Niva»: Spadar Aleh, pra što Vašaja novaja kniha?
Aleh Łatyšonak: U knizie sabranaje toje, što ja raniej pisaŭ pra daŭniejšuju historyju Biełarusi. Faktyčna heta maja doktarskaja dysiertacyja, pryśviečanaja pačatkam biełaruskaj nacyjanalnaj idei, historyja ad rusinaŭ da biełarusaŭ.
«NN»: Kolki Vy pracavali nad hetaj knihaj?
 |
AŁ: Ja pačaŭ źbirać materyjały niedzie ŭ 1999 hodzie, a skončyŭ u 2006. Kali pačynaŭ pieršy raździeł knižki, jaki raskazvaje pra stvareńnie nacyi i farmavańnie nacyjanalnaj idei, to dumaŭ, što prosta pierapišu niekalkich svaich kalehaŭ adnosna nazvy «Biełaja Ruś» i biełarusaŭ i potym chutka pierajdu da madernaj historyi. Adnak akazałasia, što nie nadta jość ad koha pierapisać. Praŭda, praź niejki čas źjaviłasia praca Alesia Biełaha «Chronika Biełaj Rusi». Ja joj karystaŭsia, ale ŭsio adno daviałosia pravieści bolš šyrokaje daśledavańnie vytokaŭ nazvy «Biełaruś».
«NN»: A što admietnaha, novaha čakaje čytača knihi «Nacyjanalnaść — biełarus»?
AŁ: Ja b nie skazaŭ, što mnie ŭdałosia zrabić niejkija adkryćci. Chiba što ja rasstaŭlaju kryšku inakš akcenty našaj historyi. Vyvodžu na pieršyja roli tych ludziej, pra jakich raniej havaryłasia niamnoha.
«NN»: Kaho Vy majecie na ŭvazie?
AŁ: Samaj hałoŭnaj asobaj ja liču šlachcica Sałamona Rysinskaha — heta pieršy čałaviek, jaki nazvaŭ siabie biełarusam, ale jon viadomy tolki ŭ vuzkim kole navukoŭcaŭ i litaraturaznaŭcaŭ. A druhi — Kanstancin Pakłonski. Jon pieršym vystupiŭ jak palityk‑biełarusin. Jon pazicyjanavaŭ siabie mienavita jak biełaruski pałkavodziec. Rabiŭ niešta na ŭzor vojska Zaparožskaha, tolki na Mahiloŭščynie.
«NN»: A adkul takaja cikavaść da historyi ŭźniknieńnia nazvy krainy i nacyi?
AŁ: Mnie heta cikava i jak historyku, i jak hramadzianinu. Cikava, čamu ja biełarus, a nie kryvič ci dryhavič. Miž inšaha, ja pryjšoŭ da vysnovy, što ŭ XVII stahodździ Biełaruś była šmatludnaj krainaj, jakaja mieła ŭsie šancy pieratvarycca ŭ nacyju, kali b nie Maskoŭskaja vajna 1654—1667 hadoŭ. Ja ŭ hetym pierakanany.
«NN»: Apošnim časam źjaŭlajucca niejkija hrupoŭki ludziej, jakija kažuć, što jany nie biełarusy, a lićviny ci kryvičy. Jak Vy da hetaha staviciesia?
AŁ: Prosta siarod pradstaŭnikoŭ nacyi zaŭsiody jość ludzi, jakim nie padabajecca aficyjnaja ideałohija. U nas taksama šmat takich, jakija dumajuć, što źmianiŭšy nazvu biełarus na kryvič, nacyja stanie macniejšaj. Faktyčna ž heta siekty, jakija majuć svaich viernikaŭ, raspracavanyja ideałohii. Ale jany vielmi pamylajucca, što prostaj źmienaj nazvy možna vyrašyć usie prablemy.
«NN»: A nad čym ciapier pracujecie?
AŁ: Nad vydańniem zboru tvoraŭ. Heta nialohkaja praca, treba pieračytać usio napisanaje. Dumaju, što ŭ budučyni zajmusia daśledavańniem biełaruska‑łatyšskich dačynieńniaŭ. Heta majo nakanavańnie (śmiajecca). Maja žonka łatyška, majo proźvišča taksama śviedčyć pra najaŭnaść łatyšskich karanioŭ.
Biełaruski intelektuał — niebiaśpiečnaja prafiesija
U lutym Aleh Łatyšonak prezientavaŭ u Biełarusi svaju knihu «Žaŭniery BNR». Tady prafiesar dvojčy za adzin dzień trapiŭ u aŭtamabilnuju avaryju. Praha sustrecca ź biełaruskimi čytačami mahła kaštavać navukoŭcu žyćcia. Razam z Valeram Bułhakavym Łatyšonak jechaŭ z sustrečy z Połacka na prezientacyju ŭ Horadniu. Śpiašalisia. Praz hałalod mašyna palacieła pad adchon. Na ščaście, nichto nie paciarpieŭ. Tamu pajechali dalej. U Miadzielskim rajonie pry abhonie mašynu, u jakoj jechaŭ historyk, znoŭ zaniesła. Praz paškodžańnie aŭtamabila daviałosia viarnucca ŭ Minsk. Ale hetaje zdareńnie nie spyniła navukoŭca. Na hetym tydni jon pravioŭ čatyry prezientacyi novaj knihi «Nacyjanalnaść — biełarus» na Haradzienščynie.
***
Aleh Łatyšonak
Naradziŭsia ŭ 1957 u Elblonhu (Polšča) u siamji biełarusaŭ. Ad 1965 siamja žyvie ŭ Biełastoku, dzie Aleh skončyŭ škołu i licej. U 1980 skončyŭ histaryčna‑fiłasofski fakultet Jahiełonskaha univiersitetu ŭ Krakavie. Pracavaŭ nastaŭnikam historyi. U 1982 aryštoŭvaŭsia za dziejnaść u ruchu «Salidarnaść». Z 1997 — prafiesar Biełastockaha univiersitetu. Apošnija knihi — «Žaŭniery BNR», «Nacyjanalnaść — biełarus».
