Duniłavičy—Łučaj—Pastavy—Kamai. Piša Siarhiej Chareŭski.
Pastaŭščyna, što ciapier lažyć na ŭskrajku ziamli biełaruskaj, koliś lažała na hałoŭnaj darozie krainy — z Połacka ŭ Vilniu. Pa asnoŭnym šlachu, što nituje ciapierašniuju Litvu, kolišniuju Prusiju, Biełaruś i Rasiju.
Kaviarnia ŭ Navasiołkach
Pad Navasiołkami pry darozie jościeka kaviarnia. Redkaść pakul u aziornym krai. Tamaka ž słavutaja na ŭsiu krainu straŭsavaja fierma. Chto prydumaje lepšy sposab pryciahnuć uvahu da prydarožnaj karčmy? U haspadarcy «Navasiołki—Łučaj» straŭsy dobra adaptavalisia da našaha klimatu. Jość tam taksama plamistyja aleni, parsiučki, byčki, kozy, trusy, koni… Da ŭsiaho, tut vyrablajuć muku i chleb, kaŭbasy i pialmieni, masła i syr, pitnuju vadu i kvas. I navat majuć nievialiki asfaltavy zavodzik. Łahična, kali haspadaryš pry vialikaj šašy.
Unikalny aŭtar
Kali ž zbočyć z mahistrali, na kryžoŭcy starych daroh ubačycie Duniłavičy. Nievialikaje miastečka z kałarytnymi habrejskimi kamianičkami, tuzinam staraśvieckich kramak i šykoŭnym Trajeckim kaściołam daminikancaŭ. U kaściole zachoŭvajecca cudatvorny abraz Maci Božaj Łaretanskaj, što trapiŭ da nas u XVII st. z Fłarencyi. Taksama ŭ kaściole varta źviarnuć uvahu na ŭnikalny dvuchjarusny stupieńčaty ałtar. Takich bolej u krainie niama. Dyj sam hety vieličny chram — adzin z najcikaviejšych pomnikaŭ architektury baroka ŭ Biełarusi. A adrazu za staraśvieckimi jaŭrejskimi mohiłkami pačynajecca daroha na Łučaj… Roŭnaja, niby strała, u zasieni vysokich starych drevaŭ.
Sceny z žyćcia XVII st.
Miastečka nad malaŭničym vozieram Łučajskim pierachavała krychu staraśvieckaha kałarytu ŭ starych muravankach, ruinach panskaha dvara, plabanii, dzie mieścicca bazavaja škołka.
Užo zdalok nad Łučajom vidać kaściolnyja viežy. Jašče adzin šedeŭr architektury, varty ździŭleńnia. Svaimi pamierami kaścioł Śviatoha Judy Tadevuša pieraŭzychodzić chramy ŭ stalicach. Zajdzicie ŭsiaredzinu, jak budziecie mieć čas. Ścieny i sklapieńni vieličnaj baziliki raśpisanyja freskami ŭ technicy «hryzajl», što imituje architekturu i skulpturnuju lepku. Siarod śviatych i aniołaŭ tut možna hadzinu razhladać sceny z žyćcia Łučaja XVIII stahodździa: šlachta i sialanie, ksiandzy i panienki, damy i kavalery… Mnohija vobrazy, bačna, pisanyja z kankretnych sučaśnikaŭ mastaka…
A pierad kaściołam staić pieršy ŭ śviecie pomnik Papu Bieniedyktu XVI. Sa zvanicy nad aziornymi razłohami daloka čuvać huki kłasičnaje muzyki…
Budučy Łas‑Viehas
Ad Pastavaŭ 165 kiłamietraŭ da Minska i stolki ž — da Vilni. Mašyny z litoŭskimi, łatvijskimi i polskimi numarami, fury — adusiul. Tut pracuje vialiki lnozavod, małakazavod, miasakabinat. Być u Pastavach i nie zajści ŭ ich firmovyja kramy, nie zakupicca syrami, kiłbasami i lnianymi rečami — niasłušna. Bo tut heta ŭsio jakasnaje.
Na płoščy ž varta zajści ŭ bahata azdoblenuju Śviata‑Mikałajeŭskuju carkvu. Da carkvy prystavili błakitnyja staličnyja jełki, a da ich — Lenina. Heta najmaładziejšy ŭ Biełarusi (a mo i va ŭsim śviecie) pomnik Leninu — jon byŭ uźviedzieny ŭ 1992(!) hodzie. Niadaŭna vakoł bronzavaje fihury raźmiaścili palmy. Takoha bolej nidzie nie ŭbačyš. Bietonnaja plitka, škłopakiety, palmy, załatyja kupały i bronzavy Iljič. Na malinava‑pamarančavym zachodzie sonca, u zichotkim liłovym śviatle azior i stavoŭ adbivajucca kupały i štučnyja palmy… Stalica Zachodniaha Paazierja moža pretendavać u budučym na zvańnie biełaruskaha Łas‑Viehasa. Prynamsi, hulniovyja aŭtamaty tut užo stajać i kazino pracuje.
Razam z tym Pastavy — adzin z haradoŭ Biełarusi, u jakim niekazionny kulturny asiarodak stvaraje ŭnikalnyja duchoŭnyja kaštoŭnaści. Tut pišucca vieršy i stvarajucca tvory mastactva. Tut vydajecca niezaležny časopis, ładziacca krajaznaŭčyja čytańni. Tut pracuje krajaznaŭčy muziej, dva damy kultury, čatyry biblijateki, kinateatr, ła¬dzicca štohod fest narodnaj muzyki «Źviniać cymbały i harmonik».
Niekali ŭłaśnik Pastavaŭ Antoni Tyzienhaŭz pabudavaŭ tut sapraŭdny jeŭrapiejski horad. Paŭtuzina tyzienhaŭzaŭskich muravanak XVIII st. dastajała da našych dzion. Navat apteka zastałasia, što nie začyniałasia na praciahu dvuch stahodździaŭ! Adnavili staraśvieckija kanały i sparadkavali park, padnavili i pałacavy kompleks Tyzienhaŭzaŭ. Park z pałacam, dzie ciapier balnica, adkryty dla ŭsich.
Honar Pastavaŭ — nieahatyčny kaścioł Śviatoha Antonija Paduanskaha. Kaściolny hadzińnik ź viežy zvonam nahadvaje viernikam, što praz paŭhadziny pačniecca imša. Miełodyju hadzińnika možna pačuć ź luboha kutka Pastavaŭ.
Pry kaściole, darečy, jość muziej historyi relihii, u kalekcyi jakoha jość redkija pradmiety. Siarod ich — daranosica, vyrablenaja ŭ 1663 hodzie, ksiandzoŭski arnat, pašyty ŭ 1860 hodzie. A na płoščy Lenina varta zajści i ŭ Pastaŭski rajonny krajaznaŭčy muziej. Čaho tut tolki niama — možna pabačyć tvory tutejšych narodnych majstroŭ ad niealitu da našych dzion.
Adpačyć, pakupacca ŭ aziorach ci parybalić, padjeści i pabavić čas u Pastavach nie prablema. Spynicca možna ŭ vielmi prystojnaj haścinicy albo skarystacca servisam Doma palaŭničaha.
Kaścioł‑«absiervatoryja»
A za Pastavami ŭžo niedaloka i Kamai. Niekali słynnaje miastečka nad ułasnymi, jak tut paŭsiul, aziorami — Kamajskimi. U dzivosnym kamajskim kaściole Jana Chryściciela dziejničaje adzin z najstarejšych arhanaŭ u Biełarusi.
Kaścioł, što bolej padobny da niejkaj absiervatoryi, staić pasiarod miastečka na vysokim uzhorku. U taŭščeznych, dvuchmietrovych murach zachraśli kamiennyja jadry. Jany zastalisia jak napamin pra abstreł kaścioła šviedami ŭ časie Paŭnočnaj vajny. Kaścioł raśpisvaŭ vydatny tutejšy mastak z majontka Karalinova Alfred Romier. Tut ža, u chramie, znachodzicca i jaho pałatno «Chrystos i sirata».
Pierad kaściołam na byłoj miestačkovaj płoščy ŭkapany staražytny kamienny kryž, nieviadoma kim i kali pastaŭleny… Viartacca ŭ Minsk z Kamajoŭ možna praz Naračanski kraj. A heta ŭžo inšaja historyja…
Kaścioł Jana Chryściciela
pabudavany ŭ Kamajach u 1603—1606 na srodki Jana Rudaminy‑Dusiackaha. Pomnik abaronča‑kultavaha dojlidstva z rysami i hotyki, i reniesansu, i baroka. Z zachadu chram maje dźvie vialikija mahutnyja cylindryčnyja viežy ź jarusami paŭkruhłych bajnic, što abaraniali ŭvachod u kaścioł. Źbierahlisia arhany XVII—XVIII stst., azdoblenyja raźboj i skulpturaj, a taksama čatyry draŭlanyja ałtary. U centry znachodzicca ałtarny cudadziejny abraz Maci Božaj. U sutareńniach jość šmatlikija staraśvieckija pachavańni.
Kamai
ŭ piśmovych krynicach zhadvajucca ad pačatku ChVI st. U 1915 tut pačaŭ svoj śviatarski šlach Kazimir Svajak. U Kamajach naradziŭsia i arhanist‑virtuoz, zasnavalnik suśvietnych festaŭ arhannaje muzyki Branisłaŭ Rudkoŭski.
Kaścioł Śviatoha Judy Tadevuša
Budavaŭsia ŭ 1766—1777 na hrošy Ahinskich, jakim i naležaŭ majontak Łučaj. Maje rysy i baroka, i kłasicyzmu. Zała pierakrytaja cylindryčnym sklapieńniem. Ścieny i sklapieńni pakrytyja freskami ŭ technicy «hryzajl», što imituje architekturu i skulpturnuju lepku.
