Sierbski piśmieńnik-postmadernist byŭ adnym z najbolš viadomych aŭtaraŭ Centralnaj Jeŭropy.
Sierbski piśmieńnik, pierakładčyk i historyk sierbskaj litaratury Miłarad Pavič pamior va ŭzroście 80 hadoŭ, paviedamiła ŭ paniadziełak radyjo i telebačańnie Sierbii.
Śpiecyjalist pa sierbskim baroka i paezii simvalizmu Miłarad Pavič naradziŭsia 15 kastryčnika 1929 hoda ŭ Białhradzie ŭ siamji skulptara i vykładčycy fiłasofii. U 1949‑1953 hadach vučyŭsia na fiłasofskim fakultecie univiersiteta Białhrada, paźniej atrymaŭ stupień doktara fiłasofskich navuk u halinie historyi litaratury ŭ Zahrabskim univiersitecie.
Pierad tym jak całkam pryśviacić siabie litaraturnaj tvorčaści, Pavič niejki čas vykładaŭ va univiersitetach (u paryžskaj Sarbonie, u Vienie, Frajburhu, Rehiensburhu i Białhradzie). Jaho pieršy paetyčny zbornik «Palimpsest» byŭ vydadzieny ŭ 1967 h. U 1971 hodzie byŭ apublikavany nastupny vieršavany zbornik «Miesiacovy kamień».
Suśvietnuju viadomaść Paviču prynios raman «Chazarski słoŭnik» (1984), jaki staŭ biestseleram.
Pavič pracavaŭ u hazietach, pisaŭ krytyčnyja natatki, manahrafii pa historyi staražytnaj sierbskaj litaratury i paezii simvalizmu, pierakładaŭ vieršy ź jeŭrapiejskich moŭ.
U 1991 hodzie uvajšoŭ u skład Sierbskaj akademii navuki i mastactva. U 2004 hodzie byŭ naminavany na Nobieleŭskuju premiju pa litaratury.
U 1993 h., №13, uryvak z «Chazarskaha słoŭnika» drukavaŭsia ŭ «Našaj Nivie»
Z Čyrvonaje Knihi
ATECH (IX stahodździe) — chazarskaja pryncesa, čyj udzieł u palemicy vakoł chazarskaha chrostu byŭ vyrašalny. Imia jaje tłumačycca jak skarot čatyroch stanaŭ śviadomaści ŭ Chazaraŭ. Unočy na kožnym pavieku ŭ jaje było napisana pa litary, nakštałt tych, što pišuć na paviekach koniam pierad spabornictvam. Litary byli z zabaronienaha chazarskaha alfabetu, u jakim kožny znak zabivaŭ, jak tolki byŭ pračytany. Litary pisali ślapyja, a ranicaj, pierad umyvańniem, prysłužnicy prybirali pryncesu zažmuryŭšysia. Tak jana była abaronienaja ad vorahaŭ pakul spała. A heta ŭ Chazaraŭ ličyłasia časam, kali čałaviek najbolš biezabaronny. Atech była vielmi pryhožaja j pabožnaja, litary całkam joj pasavali, a na stale ŭ jaje stajała zaŭsiody siem hatunkaŭ soli, i pierš čym uziać kavałak ryby, jana kožny raz mačała palcy ŭ inšuju sol. Tak jana maliłasia. Pra jaje kažuć, što jana mieła j siem tvaraŭ, jak siem solaŭ. Pavodle adnaho padańnia, kožnaje ranicy jana brała lusterka j siadała malavać: adzin rab abo rabynia, zaŭsiody novy abo novaja, prychodzili paziravać. A jana kožnaje ranicy z svajho tvaru stvarała novy tvar, niabačany dahetul. Pavodle inšych apaviadańniaŭ, Atech uvohule nie była pryhožaja, ale pierad lusterkam praktykavała svoj tvar, kab nadać jamu taki vyraz i tak ukłaści jaho rysy, kab jon zrabiŭsia pryhožy. Hetaja praktykavanaja pryhažość patrabavała ad jaje vialikich fizyčnych namahańniaŭ, i jak tolki pryncesa zastavałasia adna j dazvalała sabie adpružycca, jaje pryhažość rassypałasia, jak jaje sol. Va ŭsialakim razie adzin ramiejski (vizantyjski) car nazyvaŭ «chazarskim tvaram» słavutaha filozafa j patryjarcha Fotyja, što mahło značyć abo patryjarchava svajactva z Chazarami abo kryvadušnaść.
Pavodle Daŭbmanusa, abodva prypuščeńni nievypadkovyja. Chazarskim tvaram nazyvajecca svomaść usich Chazaraŭ, a ŭ tym liku j pryncesy Atech, pračynacca štodnia niekim inšym, z zusim novym i nieznajomym tvaram, tak što časam i najbližejšyja rodzičy ź ciažkaściu paznajuć adny adnych. Padarožniki, znoŭ ža, adznačajuć, što chazarskija tvary ŭsie adnolkavyja j nikoli nie mianiajucca, i adhetul usie ciažkaści j błytanina. Adnak, jak by tam ni było, sutnaść rečy nie mianiajecca: chazarski tvar — značyć tvar, jaki ciažka zapaminajecca. Hetym moža być vytłumačanaja lehienda, u jakoj havaryłasia, što pryncesa Atech mieła asobny tvar dla , kožnaha ŭdzielnika chazarskaje palemiki ŭ kahanavym dvary, abo navat što jsnavała try pryncesy Atech — adna dla isłamskaha, druhaja dla chryścijanskaha j treciaja dla hebrajskaha misyjanera j tłumača snoŭ. Faktam, adnak, zastajecca toje, što jaje prysutnaść u chazarskim dvary nie była zaŭvažanaja tahačasnaju chryścijanskaju krynicaj, napisanaj pa‑hrecku j pierakładzienaj na słavianskuju movu (Žyćcio Kanstancina Sałunskaha — Śv. Kiryła), adnak, pavodle Chazarskaha słoŭnika, adnaho času ŭ hreckich i słavianskich manaskich kołach isnavała niešta nakštałt kultu pryncesy Atech. Hety kult uźnik u suviazi ź vieraju ŭ toje, što Atech u palemicy pieramahła hebrajskaha teolaha j pryniała chryścijanstva razam z kahanam, jaki joj, znoŭ ža, nieviadoma kim davodziŭsia — baćkam, mužam ci bratam. Zachavalisia ŭ pierakładzie na hreckuju movu j dźvie malitvy pryncey Atech, jakija nikoli nie byli kananizavanyja, ale Daŭbmanus padaje ich jak Ojča naš i Radujsia, Maryja! chazarskaj pryncesy. Pieršaja z hetych malitvaŭ hučyć tak:
Na karabli našym, moj ojča, matrosy poŭzajuć, jak murašy, ja vymyła jaho ŭrańni vałasami i jany paŭzuć pa čystych mantach i ciahnuć u svoj murašnik zialonyja vietrazi, jak sałodkaje liście; styrnik sprabuje zavalić styrno j zakinuć jaho sabie na śpinu, jak zdabyču, jakoju jon maje žyvicca ceły tydzień; tyja, chto najsłabiejšy, ciahnuć sałonuju asnadu j źnikajuć ź jeju ŭ vantrobie našaha płyvučaha domu. Tolki ty, moj ojča, nia maješ prava na hoład, padobny da ichnaha. U hetym pahłynańni chutkaści tabie, majo serca, moj adziny baćka, prypadaje najchutčejšaja dola. Ty žyviśsia razłomlenym vietram.
Druhaja malitva pryncesy Atech nibyta tłumačyć historyju jaje chazarskaha tvaru:
Ja vyvučyła na pamiać žyćcio svajej maci i jak niejkuju teatralnuju rolu štoranicy adnu hadzinu adyhryvaju matčyna žyćcio pierad lusterkami Heta tryvaje dzień pry dni, hadami. Ja rablu heta, ubraŭšysia ŭ matčyna adzieńnie, trymajučy jaje viejer, pryčasaŭšysia, jak jana, bo zrabiła sabie ŭčasańnie na vyhlad vaŭnianaje šapki Adyhryvaju jaje j pierad inšymi, i ŭ paścieli majho lubaha. U chviliny žarści ja j nia jsnuju zusim, ja — nia ja, a jana. I tady ja hraju tak dobra, što maja žarść źnikaje, zastajecca tolki jaje. Inšymi słovami, jana ŭ mianie ŭpierad pakrała ŭsie piaščoty kachańnia. Ale ja jaje nie paprakaju, bo viedaju, što j jaje svajho času hetak ža sama abakrała jaje maci. Kali ŭ mianie ciapier spytajucca, čamu ja stolki hraju, ja adkažu: ja sprabuju jašče raz naradzić siabie, ale jašče lepšuju…
Pra pryncesu Atech viedama, što jana tak nikoli j nia zdoleła pamierci. Adnak, isnuje adzin zapis, vyrazany na nažy, azdoblenym miarežystym uzoram, jaki raspaviadaje pra jaje śmierć. Hetaje niepaćvierdžanaje j małavierahodnaje padańnie źmiaściŭ i Daŭbmanus, ale nie jak apovied pra toje, jak pryncesa Atech realna pamierła, ale jak mahło stacca, što jana ŭvohule mahła pamierci. Jak ad vina vałasy nie siviejuć, tak i ad pierakazu hetaha padańnia nia budzie nijakaje škody. Voś jano:
Chutkaje j pavolnaje lusterka
Adnojčy ŭviesnu skazała pryncesa Atech:
— Ja pryzvyčaiłasia da svaich dumak, jak da svaich uboraŭ. Jany majuć zaŭsiody toj samy abjom talii, i ja baču ich paŭsiul, navat na skryžavańniach. I što najhoraj — praź ich bolej nie vidny sami skryžavańni.
Dziela zabavy słuhi adnojčy prynieśli pryncesie dva lusterki. Jany niašmat roźnilisia ad astatnich chazarskich lusterak. Abodva byli zroblenyja z šlifavanaje soli, ale adno ź ich było chutkaje, a druhoje — pavolnaje lusterka. Usio, što toje chutkaje brało, adlustroŭvajučy śviet, pazyčany ŭ budučyni, druhoje, pavolnaje, viartała, spłočvajučy doŭh pieršaha, adnak u dačynieńni da sučasnaści jano paźniłasia roŭna nastolki, nakolki pieršaje śpiašałasia. Kali da pryncesy Atech prynieśli lusterki, jana jašče była ŭ łožku j ź jaje paviekaŭ jašče nie byli zmytyja litary. U lusterkach jana ŭbačyła siabie z apuščanymi paviekami j adrazu pamierła. Jana zahinuła pamiž dvuma mirhnieńniami vačej abo, dakładniej kažučy, jana pieršy raz pračytała na svaich paviekach zabojčyja litary, bo mirhnuła ŭ papiaredniaje j nastupnaje imhnhnieńnie, a lusterki heta pakazali. Jana pamierła, zabitaja adnačasna litarami ź minułaha j budučyni.
Ź Zialonaje Knihi
ATECH (pačatak IX stahodździa) — pavodle isłamskaha padańnia, na dvary chazarskaha kahana žyła niejkaja ŭładarovaja svajačka, viedamaja z svaje pryhažości. Pierad jaje pakojami stajali vializnyja vartaŭničyja sabaki z srebnaju poŭściu j bili chvastom sami sabie pa vačoch. Jany byli navučanyja stajać nieruchoma, i možna było bačyć jak jany, nie kranajučysia ź miesca, mačylisia sabie na piarednija nohi. Niby hrudu kamianioŭ pierakočvali jany ŭ hłotcy pahroźlivyja zyčnyja huki, a pierad snom skručvali za saboj svaje daŭhija chvasty, jak karabielnuju asnadu. Atech mieła srebnyja vočy j nasiła zamiest huzikaŭ zvanočki, kab ludzi na vulicy mahli viedać, ci pryncesa ŭ dvary adziavajecca abo raździavajecca pierad adpačynkam. Adnak hetych jaje zvanočkaŭ nichto nikoli nia čuŭ. Jak pamiatajuć, pryncesa była nadzielenaja j niezvyčajnaj pavolnaściu. Dychała jana radziej, čym inšyja čychajuć, i ŭ svajoj mlavaści piestavała strašnuju nianaviść da ŭsiaho i ŭsich, chto chacieŭ by zmusić jaje da chutčejšaha dziejańnia, navat kali reč, jakuju jaje prymušali rabić, jana j sama źbirałasia zrabić jak najchutčej. Jak padkładka ŭ hetaj adziežynie pavolnaści, u jaje havorcy vyjaŭlałasia j druhaja schilnaść — jana nikoli doŭha nie zatrymlivałasia na adnoj temie i havoračy ź ludźmi, pieraskokvała, jak ptuška z halinki na halinku. Ale zatoje praź niekalki dzion jana znoŭ niečakana viartałasia da raspačataje razmovy j praciahvała tuju temu, na jakuju niekali admoviłasia havaryć, zabłukaŭšy ŭ svaich dryhotkich dumkach. Hetaje nieadroźnivańnie važnaha ad pabočnaha ŭ razmovie j poŭnaja abyjakavaść da ŭsich temaŭ tłumačacca tym niaščaściem, jakoje nadaryłasia pryncesie padčas chazarskaj palemiki. Reč u tym, što Atech była piaśniarka, i adzinaje, što zachavałasia ad jaje aŭtentyčnych słovaŭ, hučyć: «Roźnica pamiž dvuma tak moža być bolšaja, čym pamiž tak i nie». Astatniaje tolki prypisvajecca joj.
Ličycca, što ŭ arabskim pierakładzie zachavałasia peŭnaja kolkaść jaje pieśniaŭ abo tekstaŭ, što ŭźnikli jaje starańniami. Asabliva pryciahnuli ŭvahu daślednikaŭ chazarskaha pobytu časoŭ naviernieńnia hetaha narodu pieśni, pryśviečanyja chazarskaj palemicy. Pavodle adnaho mierkavańnia, heta byli pieśni kachańnia j tolki dadatkova byli ŭžytyja jak arhumenty ŭ pryhadanaj palemicy, kali letapiscy taje palemiki pačali zananatoŭvać padziei. Jak by tam ni było, u palemicy Atech udzielničała ź vialikim zapałam i paśpiachova pieramahła i hebrajskaha i chryścijanskaha ŭdzielnika palemiki, tak što ŭrešcie dapamahła isłamskamu pradstaŭniku, Farabi Ibn Kory, i razam z chazarskim kahanam, svaim haspadarom, pierajšła ŭ isłam. Hrek, jaki braŭ udzieł u palemicy, adčuŭšy, što prajhraje, abjadnaŭsia z hebrajskim pasłańnikam i jany supolna asudzili pryncesu Atech na addańnie padziemnym siłam dvuch piekłaŭ — hebrajskamu Belijału i chryścijanskamu Satanie. Kab nia skončyć hetak, Atech pastanaviła z svaje voli ŭciačy ŭ treciaje piekła, da isłamskaha Iblisa. Nia mohučy całkam admianić mocy dvuch piekłaŭ, Iblis zabraŭ u jaje płoć, asudziŭ jaje na zabyćcio ŭsich svaich pieśniaŭ i svaje movy, aproč adnaho słova «ku», ale daravaŭ joj viečnaje žyćcio. Jon pasłaŭ joj złoha ducha na jmia Ibn Chadraš, jaki źjaviŭsia joj u abliččy stravusa, i jon vykanaŭ hety prysud, Tak pryncesa Atech zastałasia žyć viečna j mahła da svajoj kožnaj dumki j da kožnaha svajho słova źviarnucca znoŭ nieźličonuju kolkaść razoŭ i nie śpiašajučysia, bo viečnaść prytupiła ŭ jaje adčuvańnie taho, što ŭ časie nastaje pierad i što paśla. Adnak kachacca jana mahła tolki ŭ śnie. Tak pryncesa Atech całkam pryśviaciła siabie svajoj sekcie łaŭcoŭ snoŭ, chazarskich śviataroŭ, jakija zajmalisia stvareńniem niejkaha vidu ziamnoje versii taho niabiesnaha rehistru, jaki zhadvaje Śviataja kniha. Jejnaje j ichnaje ŭmieńnie dazvalali joj u čužyja sny pasyłać zahady, svaje abo čužyja dumki j navat rečy. Pryncesa Atech mahła źjavicca ŭ śnie čałavieku na tysiaču hadoŭ za jaje maładziejšamu i mahła pasłać reč asobie jakaja jaje śnić, hetaksama biaśpiečna, jak z hancom na kani, napojenym vinom. Tolki šmat, šmat chutčej… Apisany adzin taki ŭčynak pryncesy Atech. Adnojčy jana pakłała ŭ rot kluč ad svajoj spalni i čakała, pakul nie pačujecca muźjika i tonki hałasok maładoj čaladnicy, jaki vymaŭlaŭ hetkija słovy:
— Učynki ŭ čałaviečym žyćci — jak stravy, a dumki j adčuvańni — jak prysmaki. Nia budzie ŭdačy tamu, chto pasolić čarešni abo zalije voctam piroh…
Kali hetyja słovy byli pramoŭlenyja, kluč źnik z vusnaŭ pryncesy, i jana, jak kažuć, viedała, što hetak adbyłasia zamiena. Kluč apynuŭsia ŭ taho, kamu byli pryznačanyja słovy, a słovy ŭ zamienu za kluč dajšli da pryncesy Atech.
Daŭbmanus ćvierdzić, što pryncesa usio jašče była žyvaja za jahonyja časy, i adzin łeŭtar XVII stahodździa, niejki anatalijski turak na jmia Masud, sustreŭ jaje j havaryŭ ź joju. Hety čałaviek vučyŭsia navucy łaŭcoŭ snoŭ i mieŭ u siabie niejkuju arabskuju versiju chazarskaj encyklapedyi ci słoŭnika, ale ŭ tym časie, kali jon sustreŭ pryncesu, jon jašče nia vyvučyŭ usie jaho artykuły, a tamu nie paznaŭ słova «ku», kali pryncesa jaho nazvała. Heta słova z chazarskaha słoŭnika j aznačaje vid sadaviny, kali b Masud jaho zrazumieŭ, jon by zdahadaŭsia, chto pierad im staić, i moh by zaaščadzić usie svaje paźniejšyja namahańni ŭ zasvajeńni navuki; ad niaščasnaj pryncesy jon moh by daviedacca pra łovy snoŭ bolš, čym ź luboha słoŭnika. Ale jon jaje nie paznaŭ i prapilnavaŭ svoj najbolšy ŭłoŭ, dumajučy, što jon nia maje nijakaje vartaści. Za heta, pavodle adnaho padańnia, jahony viarblud plunuŭ jamu ŭ vočy.
Z Žoŭtaje Knihi
ATECH (VIII stahodździe) — imia chazarskaj pryncesy, jakaja žyła ŭ časy judaizacyi chazaraŭ. Daŭbmanus padaje hebrajskuju versiju jaje jmia z značeńniami paasobnych litaraŭ imia At'ch:
הטא
Pavodle litaraŭ vyvodziacca j vysnovy ab svomaściach chazarskaje pryncesy.
Alef, pieršaja litara jaje jmia, aznačaje Najvyšejšuju karonu, mudraść, pozirk uhoru j pozirk nadoł, jak u maci, jakaja hladzić na dzicia. Tamu Atech nia musiła kaštavać siemia svajho kachanka, kab viedać, kaho jana narodzić — chłopčyka abo dziaŭčynku. Bo ŭ tajamnicy mudraści ŭdzielničaje ŭsio, što ŭhary j nadole, jana niepradkazalnaja. Alef heta pačatak, jon achaplaje ŭsie inšyja litary j pačatak vyjaŭleńnia siamioch dzien tydnia.
Tet — dziaviataja litara hebrajskaha alfabetu j maje ličbavaje značeńnie «zvyčajnaje 9». U knizie Tmuna Tet aznačaje Šabat, a heta značyć, što heta litara ŭ znaku planety Saturn i božaha adpačynku; adpaviedna z hetym, jana značyć i niaviestu, bo Subota — heta niaviesta, jak vyciakaje z skazanaha ŭ Ješ. XIV, 23; jana źviazanaja z pryborkaj miatłoju, što maje značeńnie razbureńnia j pakarańnia biazbožnaści, aznačaje jana j siłu. Pryncesa Atech dapamahła hebrajskamu pradstaŭniku ŭ słavutaj chazarskaj palemicy, jana nasiła padviešany na pojasie čerap svajho kachanka Mokadasy el Safera, jana karmiła jaho j paiła syroj ziamloj i sałonaju vadoju i ŭstaŭlała jamu ŭ vačnicy vałoški, kab jon moh bačyć sini koler na tym śviecie.
Hie — čaćviertaja litara Božaha jmia. Symbalizuje ruku, siłu, mahutny razmach, suvoraść (levaja ruka) i miłasernaść (pravaja), vinahradnuju łazu, jakaja padnimajecca ź ziamli j dakranajecca da nieba.
Pryncesa Atech za časy chazarskaje palemiki była vielmi krasamoŭnaja. Jana kazała:
— Dumki ź nieba zaviejali mianie, jak śnieh. Ja paśla ledźvie sahrełasia j viarnułasia da žyćcia…
Pryncesa Atech dapamahła Isaku Sanharyju, hebrajskamu ŭdzielniku chazarskaje palemiki tym, što svaimi dovadami źbiantežyła arabskaha ŭdzielnika, i chazarski kahan vybraŭ judejskuju vieru. Pavodle niekatorych mierkavańniaŭ, Atech pisała pieśni, i jany zachavalisia ŭ «chazarskich knihach», jakimi karystaŭsia Jehuda Halevi, hebrajski letapisiec chazarskaje palemiki. Pavodle inšych krynicaŭ, Atech pieršaja j skłała słoŭnik ci encyklapedyju Chazaraŭ z padrabiaznymi źviestkami pra ich historyju, vieru, pra čytačoŭ snoŭ. Usio heta było ŭkładziena ŭ cykł pieśniaŭ, raźmieščanych pavodle alfabetu, tamu j palemika pry dvary chazarskaha ŭładara była zapisanaja ŭ paetyčnaj formie. Kali ŭ pryncesy Atech spytalisia, chto pieramoža ŭ palemicy, jana adkazała: «Kali sustrakajucca ŭ bitvie dva vajary, pieramahaje toj, jaki daŭžej budzie lačyć svaje rany». Jak ciesta na roščynie pačaŭ raści Chazarski słoŭnik vakoł pryncesinaha zbornika, jaki, pavodle adnoj krynicy, nazyvaŭsia «Ab straści słovaŭ». Kali b spraŭdziłasia dakładnaść hetych faktaŭ, pryncesa Atech była b pieršym aŭtaram hetaje knihi, jaje pieršatvorcam. Tolki što ŭ tym pieršasnym słoŭniku ŭ chazarskaj movie jašče nie jsnavała ciapierašnich troch, heta byŭ jašče adzin słoŭnik i adna mova. Ad taho pieršapačatkovaha słoŭnika na siońniašni dzień zachavałasia vielmi mała, jak ad tuhi adnaho sabaki, jakuju dzieci pieradajuć druhomu, pierajmajučy sabačy brech.
Kali kahan, dziakujučy starańniam pryncesy Atech pryniaŭ malitoŭnuju nakidku i Toru, astatnija ŭdzielniki palemiki vielmi razzłavalisia. Tamu isłamski deman pakaraŭ pryncesu zabyćciom svaje chazarskaje movy i ŭsich svaich pieśniaŭ. Jana navat musiła zabycca na jmia svajho kachanka, adzinaje, što zastałosia ŭ jaje pamiaci, byŭ nazoŭ adnaho płoda, padobnaha da ryby. Pierad tym, jak heta stałasia, pradčuvajučy niebiaśpieku, pryncesa Atech zahadała kupić vialikuju kolkaść papuhajaŭ, zdolnych da čałaviečaje havorki. Dziela kožnaha słova Chazarskaha słoŭnika ŭ dvor prynosili pa adnym papuhai i navučali kožnaha adnamu artykułu, i toj u luby čas viedaŭ na pamiać usie vieršy, što datyčyli hetaha słova. Viedama ž, tyja vieršy byli ŭ chazarskaj movie i ŭ toj movie ich papuhai j pierakazvali. Kali nastaŭ zaniapad chazarskaje viery, chazarskaja mova pačała chutka źnikać, i tady Atech vypuściła na volu ŭsich papuhajaŭ, navučanych chazarskamu słoŭniku. Jana skazała:
— Idziecie j navučajcie inšych ptušak svaim pieśniam, bo chutka ich užo nichto nia budzie viedać… Ptuški raźlacielisia pa lasoch čarnamorskaha ŭźbiarežža. Tam jany vučyli inšych papuhajaŭ svaim pieśniam, tyja druhija vučyli trecich, i tak u niejkim časie tolki papuhai viedali tyja pieśni j havaryli chazarskaju movaju. U XVII stahodździ na bierahoch Čornaha mora byŭ złoŭleny adzin papuhaj, jaki ŭmieŭ pierakazać kolki pieśniaŭ na niezrazumiełaj movie, jakuju jahony ŭładar, niejki carhradzki dyplamat na jmia Aŭram Brankovič, nazyvaŭ chazarskaj. Jon zahadaŭ adnamu pisaru, kab toj uvieś čas zanatoŭvaŭ usio, što pramaŭlaje papuhaj, spadziejučysia tym samym adnavić «papuhajskija pieśni», a papraŭdzie paeziju pryncesy Atech. Ličycca, što takim čynam papuhajskija pieśni trapili ŭ Daŭbmanusava vydańnie Chazarskaha słoŭnika.
Treba skazać, što pryncesa Atech była abaroncaj najmahutniejšaj sekty chazarskich śviataroŭ, hetak zvanych łaŭcoŭ abo čytačoŭ snoŭ. Jaje encyklapedyja była ničym inšym, jak tolki sprobaj sabrać u adnym miescy zapisy, jakija łaŭcy snoŭ nazapašvali stahodździami, zachoŭvajučy svaju navuku. I jaje kachanak byŭ prychilnikam hetaje sekty, adnym z najbolš słavutych siarod ich, jon byŭ vielmi małady j mieŭ najlepšyja vočy. Adna pieśnia pryncesy Atech pryśviečana hetaj sekcie pieršaśviataroŭ:
Kali my ŭviečary śnim, to papraŭdzie my ŭsie pieratvarajemsia ŭ aktoraŭ i adychodzim zaŭsiedy na inšuju scenu adyhrać svaju rolu. A ŭdzień? Udzień na javie my vučymsia toj roli. Časam my nie vyvučvajem jaje jak śled i tady nie navažvajemsia źjavicca na scenie j chavajemsia za inšych aktoraŭ, jakija tym razam lepš za nas viedajuć svaje słovy j ruchi.
A ty, ty toj, chto prychodzić u zalu hladzieć našaje pradstaŭleńnie, a nia hrać u im. Chaj tvaje vočy znojduć mianie, kali ja budu dobra navučanaja, bo nichto nie byvaje mudry j pryhožy ŭsie siem dzion tydnia.
Isnuje taksama adno padańnie, što hebrajskija pradstaŭniki na chazarskim dvary ŭratavali pryncesu Atech ad hnievu arabskaha j hreckaha misijaneraŭ tym, što za ichnym chadajnictvam zamiest jaje byŭ pakarany jaje kachanak i chazarski pieršaśviatar sekty łaŭcoŭ snoŭ. Jana pahadziłasia, i jaho prahnali j zamknuli ŭ kletcy, što visieła nad vadoju. I adnak heta nie ŭratavała jaje ad pakarańnia.
***
