Litaraturnyja premii Fundacyi Łennena prysudžajucca jak viadomym, tak i maładym «aŭtaram nadzvyčajnych litaraturnych jakaściaŭ, jakija zrabili značny ŭniosak u anhielskamoŭnuju litaraturu i vyjaŭlajuć patencyjał dla dalejšaj jaskravaj pracy».
Valžyna Mort, jakaja ŭžo niekalki hadoŭ žyvie za miažoj, była ŭhanaravanaja prestyžnaj amierykanskaj litaraturnaj stypiendyjaj Fundacyi Łennena (2009 Lannan Literary Fellowship), paviedamlaje aficyjny sajt fundacyi.
 |
Litaraturnyja premii Fundacyi Łennena (Lannan Literary Awards) — sieryja ŭznaharod i stypiendyj, zasnavanaja ŭ 1989 hodzie, jakoj štohod uhanaroŭvajucca jak viadomyja, hetak i maładyja «aŭtary nadzvyčajnych litaraturnych jakaściaŭ, jakija zrabili značny ŭniosak u anhielskamoŭnuju litaraturu i vyjaŭlajuć patencyjał dla dalejšaj jaskravaj pracy».
Premija ličacca adnoj z samych finansava pryvabnych u śviecie. Hetak, za apošnija 20 hod uznaharody Fundacyi Łennena atrymali 173 čałavieki, a ahulnaja suma premij skłała 13 młn dalaraŭ. Naprykład, u 2006 hodzie pamier premij ŭ halinie paezii, mastackaj i dakumientalnaj litaratury skłaŭ pa $150 tysiač kožnaja.
Charakterna, što fond nie prymaje zajavaŭ na ŭznaharody abo stypiendyi. Kandydaty vułučajucca ananimna «sietkaj piśmieńnikaŭ, litaraturaznaŭcaŭ, vydaŭcoŭ i redaktaraŭ «, paśla čaho litaraturny kamitet fundacyi prymaje kančatkovaje rašeńnie.
Aproč Mort łaŭreatkaj litaraturnaj stypiendyi Fundacyi Łennana za 2009 hod stała 50-hadovaja amierykanskaja paetka Sara Lindsej.
Valžyna Mort (Martynava) naradziłasia ŭ 1981 ŭ Minsku, dzie skončyła linhvistyčny univiersitet. Finalistka litaraturnaha konkursu imia Natalli Arsieńnievaj (2003), łaŭreat mižnarodnaj litaraturnaj ŭznaharody «Kryštal Vilenicy» Mižnarodnaha litaraturnaha fiestyvala «Vilenica-2004» (Słavienija, 2005). U 2005 hodzie ŭ minskim vydaviectvie «Łohvinaŭ» vyjšaŭ jaje debiutny zbornik vieršaŭ «Ja tonieńkaja, jak tvaje viejki».
Z 2006 hoda — žyvie i pracuje ŭ ZŠA, dzie ŭ 2008-m u vydaviectvie Copper Canyon Press vyjšaŭ zbornik biełaruskamoŭnych vieršaŭ ź ich pierakładami na anhielskuju movu «Factory of Tears» («Fabryka śloz»), nazvany amierykanskim drukam «pieršym u historyi biełaruska-anhielskim paetyčnym zbornikam, vydadzienym na terytoryi Złučanych Štataŭ». Pierakład vykanali pulitceraŭski łaŭreat, paet Franc Rajt i jahonaja žonka, Elizabiet Olkiers Rajt. Kniha taksama vyjšła ŭ pierakładach u Šviecyi i Niamieččynie.
«Valžyna Mort — maładaja biełaruskaja paetka, jakaja žyvie ŭ Amierycy, imknučysia stać pasłancam Biełarusi pa-za jaje miežami. Jaje tvory — kryk dušy aŭtara, jaki piša pra zmahańnie rodnaj Biełarusi za ŭłasnuju movu i identyčnaść. Usie, aproč adnaho vierša, raźmieščanyja ŭ knizie pobač ź biełaruskamoŭnym aryhinałami. Vieršy prasiaknuty tonkaj linijaj baraćby pamiž cynizmam i patryjatyzmam: Biełaruś dla Mort — rubiec na jaje sercy», — napisaŭ u recenzii da «Fabryka śloz» samy aŭtarytetny litčasopis Amieryki New Yorker.
Užo paśla adjezdu za akijan Valžyna Mort stała łaŭreatkaj litaraturnaj premii Chubierta Burdy (Niamieččyna, 2008) i stypiendyjalnaj prahramy Ministerstva kultury i nacyjanalnaj spadčyny Polščy Gaude Polonia, vyjhravała stypiendyi dy mahčymaść pracavać u Litaraturnym kałokvijumie ŭ Bierlinie i Mižnarodnym domie piśmieńnikaŭ u Hracy (Aŭstryja). Jaje anhielskamoŭnyja pierakłady ŭschodniejeŭrapiejskich paetaŭ drukavalisia ŭ antałohii New European Poets (Graywolf Press, 2008). Aŭtarytetnaje amierykanskaje litaraturnaje ahienctva Blue Flower Arts nazyvaje biełarusku siarod najbolš viadomych i samych talenavitych maładych litarataraŭ sučasnaj Amieryki.
Apošnim časam Valžyna Mort vykładaje va ŭniviersitecie Bałtymaru (ZŠA). Jaje muž, amierykniec Jozef Skarseze — uładalnik niezaležnaj studyi hukazapisu.
«Jašče da 2005 hoda, kali ŭ Biełarusi vyjšła jaje pieršaja kniha «Ja tonieńkaja, jak tvaje viejki», Mort stała siensacyjaj u jakaści vykanalnicy svaich vieršaŭ. Pavodle charaktaru jana pra kamunikavańni ź ludźmi strymanaja, ale na scenie jana daminuje, a jaje postać, zdajecca, raście z kožnym radkom: stupni niby ŭrastajuć u scenu, vočy prosta zamarožvajuć słuchačoŭ, hołas nasyčany, ekspresiŭny, hučny jak truba. Daloka raźnieślisia čutki pra jaje majsterstva, i chutka ŭžo jana była zapatrabavanaja na litaraturnych viečarynach va ŭsioj Jeŭropie», — napisaŭ pra jaje ŭ vialikim materyjale amierykanski časopis Poets & Writers, pierakład jakoha nadrukavaŭ Arche.
U śniežni 2009-ha Mort stała pieršaj paetkaj, zaprošanaj dla tvorčaj pracy i prezientacyjaŭ ŭ kulturnym centry Alice House ŭ stalicy Trynidada i Tabaha Port-of-Spejn.
«Nienavidžu, kali mianie nazyvajuć biełaruskaj paetkaj, — raspaviadaje Valžyna Mort u intervju trynidadskaj haziecie Newsday. — Ja zaŭsiody dumała, što paet — sama pa sabie nacyjanalnaść, jakaja nie maje patreby ŭ dadatkovych aznačeńniach. Niama takoha paniaćcia jak biełaruski paet, jamajski paet... Jość dobry paet albo drenny, i inšaj alternatyvy nie isnuje».
Pry hetym jana padkreślivaje, što, niahledziačy na toje, što vychoŭvałasia ŭ rasiejskamoŭnaj siamji, zaŭsiody pisała tolki pa-biełarusku i dla jaje žyćciova važna.
