Pasoł Polščy ŭ Biełarusi Hienryk Litvin choć i dypłamat, ale pa pieršaj svajoj śpiecyjalnaści historyk. Tamu, choć žurnalist «NN» skiravaŭsia da pasła, kab pahavaryć ab majučym adbycca 600‑hodździ Hrunvalda, razmova pajšła i pra inšyja pavarotnyja momanty historyi Polščy i Biełarusi.
«Naša Niva»: Sioleta spaŭniajecca 600 hadoŭ z dnia Hrunvaldskaj bitvy. Jak płanujecca adznačyć hety vialiki jubilej? Ci płanuje polski bok zaprasić da ŭdziełu ŭ śviatkavańni aficyjnych asob ź Biełarusi?
Hienryk Litvin: Tak, naturalna. U Polščy zapłanavana šmat uračystaściaŭ, źviazanych sa śviatkavańniem hetaj daty. Siarod ich i arhanizavanyja polskim uradam. Za apošnija adkazvaje Ministerstva kultury. Jano naviazała kantakty ź ministerstvami zacikaŭlenych krain i padrychtavała supolnyja mierapryjemstvy.
Supolnyja ŭračystaści adbuducca ŭ dzień Hrunvaldskaj bitvy albo vielmi blizka pa časie ad hetaj daty. Praŭdapadobna, adbudziecca rekanstrukcyja bitvy ŭ palavych umovach. Zapłanavany ŭdzieł aficyjnych pradstaŭnikoŭ čatyroch krain: Litvy, Polščy, Biełarusi i Ukrainy. Ab hetym razmaŭlali ministry kultury — B.Zdrajeŭski i P.Łatuška. Płanujecca, što mierapryjemstva naviedajuć čatyry ministry kultury nazvanych krain. Zapłanavanaja i vialikaja kanfierencyja ŭ Krakavie z udziełam biełaruskich historykaŭ. Polski bok taksama raźličvaje na ŭdzieł va ŭsich imprezach, padrychtavanych biełarusami, litoŭcaŭ i ŭkraincaŭ. Padrabiaznaści ŭdakładniajucca, adnak sama formuła čatyrochbakovaha śviatkavańnia pryniataja na ŭsich uzroŭniach.
«NN»: Dla biełarusaŭ i palakaŭ siaredniaviečnaja historyja šmat u čym supolnaja. Ci zdolnyja padziei tych časoŭ paŭpłyvać na našyja adnosiny siońnia?
HŁ: Heta nie sprava budučyni. Heta ŭžo adbyvajecca. Viartańnie da historyi, supolnaj dla abie¬dźviuch nacyj, stanovicca pryčynaj, pa jakoj siońnia my stanovimsia ŭsio bolš blizkimi. I ŭsio lepš razumiejem adzin adnaho. Nam praściej dachodzić da praŭdy, kali robim heta supolna. Viadoma, časam paŭstajuć roznahałośsi. Bo palaki, biełarusy, ukraincy, źviartajučysia da padziej epochi siaredniaviečča, užyvajuć nacyjanalny punkt hledžańnia. Apisvajuć tyja padziei sučasnymi katehoryjami.
Historyja Rečy Paspalitaj — heta historyja adrazu niekalkich narodaŭ. Heta važnaja źjava z punktu hledžańnia jeŭrapiejskaj historyi ŭvohule. Isnuje schilnaść razhladać naš rehijon jak pieryfieryju. Ale kali zirniem na jaho z sučasnaj pierśpiektyvy — pierśpiektyvy adnosinaŭ pamiž dziaržavaj i hramadstvam, — to vyjavicca, što naš rehijon byŭ u avanhardzie toj spravy. Varta hołasna razam ab hetym havaryć.
«NN»: Jak usprymajuć VKŁ u sučasnaj Polščy? Ci źviazvajuć sučasnych biełarusaŭ z toj tradycyjaj?
HŁ: Isnuje mierkavańnie, što VKŁ źjaŭlajecca supolnym nie tolki dla biełarusaŭ i litoŭcaŭ, ale i dla palakaŭ. Treba pamiatać, kolki polskich palityčnych i kulturnych dziejačaŭ pachodziła adtul.
Tak skłałasia, što častka elity VKŁ stała palakami. Nie ŭsie stali biełarusami i litoŭcami. Tamu heta i naša tradycyja. Tak skłaŭsia histaryčny los. Tut niama ničoha drennaha. I mienavita tamu ŭ Polščy hatovyja zrazumieć šmatetničnaść terytoryj, na jakich isnavała Vialikaje Kniastva.
«NN»: Ci isnuje ŭ sučasnaj Polščy ideja palityčnaha adradžeńnia Rečy Paspalitaj?
HŁ: U Polščy takoj palityčnaj idei niama. Zaraz nichto ŭ Polščy padobnych palityčnych prajektaŭ i idej nie prapahanduje. Nie sutykaŭsia z tym.
Hramadzianskija i kulturnyja inicyjatyvy, što sycho¬dziać z Polščy, časam pamyłkova ŭsprymajucca zvonku jak palityčnyja. Usie takija prajekty datyčać vyklučna historyi i supolnaj tradycyi, ale nie palityki. Jany skiravanyja na zbližeńnie susiednich narodaŭ. Na zbližeńnie ŭ jakaści samastojnych subjektaŭ. My susiedzi i pavinny być blizkija adzin adnamu nie tolki hieahrafična.Ź Litvoj toje praściej, bo isnuje ES. Heta šmat daje i likviduje farmalnyja miežy.
«NN»: Mižvajenny pieryjad u Biełarusi i Polščy traktujecca pa‑roznamu. Ci isnuje mahčymaść znajści parazumieńnie pa hetym pytańni?
HŁ: Heta jak hrečaskaja trahiedyja. Narody paśla niekalkich stahodździaŭ źniavoleńnia byli vymušanyja skarystacca z adnaho momantu, kab atrymać niezaležnaść. Hetyja narody znachodzilisia na roznych etapach histaryčnaha raźvićcia. Na toj momant palaki, u siłu roznych pryčyn, apiaredžvali svaich susiedziaŭ. Nacyjanalnaja śviadomaść była značna macniejšaj.
Heta stała asnoŭnaj pryčynaj taho, što palaki pieraniali tradycyi Rečy Paspalitaj. Biełarusy, ukraincy i litoŭcy stali ŭ apazicyju da RP. Heta było naturalnym žadańniem narodaŭ vyjści z kanfliktnaj situacyi. I adnačasova prynosiła škodu dla nacyjanalnaha raźvićcia. Usie narody daŭniaj RP mieli prava na jaje spadčynu. Tut, akurat, biełarusy adroźnivajucca ad litoŭcaŭ i ŭkraincaŭ.
Jany kanfliktavali ź idejaj Rečy Paspalitaj najmienš. Sprečka pamiž biełarusami i palakami pryniesła najmienš kryvi.
Razam z tym, znajści na toj momant kancepcyju, jakaja b zadavalniała ŭsich, było niemahčyma.
Ja ŭdzielničaŭ u supolnych biełaruska‑polskich sustrečach historykaŭ. Nasamreč vialikaj roźnicy pamiž nami niama. Roźnica źjaŭlajecca na ŭzroŭni palityčnaha traktavańnia histaryčnych daśledavańniaŭ. Palityki ŭžyvajuć historyju tak, jak im toje patrebna. Historyki na toje nie mohuć paŭpłyvać. Polskija daśledujuć imknieńnie palakaŭ da svabody, biełaruskija — tyja ž imknieńni biełarusaŭ. Ale heta nie kanflikt. Heta naturalnaja śfiera zacikaŭleńniaŭ, pamiž jakimi niama sprečnaści.
Dla Polščy 1939 hod — trahiedyja. Inačaj nie moža być.
Byli pamyłki i niedachopy ŭ mižvajennaj Polščy, ale heta była dziaržava, jakaja pryznavała ideju słužeńnia svajmu hramadstvu. Na žal, jana była źniščanaja susiedziami, jakija prapaviedvali ŭsiemahutnaść dziaržavy.
Tamu heta była trahiedyja nie tolki dla Polščy, ale i dla ŭsioj Jeŭropy. Ahresary chacieli davieści ŭsim, što z narodami, jakija nasialili našuju častku Jeŭropy, tolki tak i možna pastupić.
Ni ŭ jakim razie my nie možam, adnak, zabyć achviar tych časoŭ. Nielha zabyć u tym liku achviar katynskaha śpisu, u jakim znachodziacca nie tolki palaki, a i pradstaŭniki inšych narodaŭ RP. Pakul sprava nie budzie raskrytaja da kanca, jana budzie aktualnaj.
Emocyi palakaŭ, źviazanyja z 1939 hodam, majuć histaryčnaje vymiareńnie i vyklikany ŭ značnaj stupieni achviarami, paniesienymi ŭ toj pieryjad. Jany nie pieranosiacca na pytańni hieapalityki. Palaki pryznajuć siońniašnija miežy dziaržaŭ Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy i ličać ich fundamientam spakoju i dabrabytu dla Polščy i ŭsioj Jeŭropy. My pryznajom ich jak spraviadlivyja.
U Biełarusi 1939 hod časta nazyvajecca hodam abjadnańnia.
Ja dumaju, što hetaha bolš zasłuhoŭvajuć 1944—1945.
Bo sučasnyja miežy Biełarusi nie adpaviadajuć miežam 1939 hoda i, nazyvajučy jaho abjadnaŭčym, možna vyklikać revizijanistyčnyja idei. Ci nam heta patrebna?
«NN»: Jak bačać biełarusaŭ palaki zaraz, praz dvaccać hadoŭ niezaležnaści?
HŁ: Staŭleńnie da biełarusaŭ u Polščy dobrazyčlivaje. Ale bolš instynktyŭnaje, čym abhruntavanaje niejkimi viedami. Hetych viedaŭ brakuje. Biełarusaŭ časta ŭsprymajuć praz pryzmu roźnicy ŭ palityčnaj sistemie, i heta naturalna. Roźnica isnuje i nie moža nie ŭpłyvać na ŭsprymańnie.
«NN»: A jak biełarusy palakaŭ usprymajuć? Jakija Vašyja ŭražańni?
HŁ: Nieadnaznačna. Heta zaležyć ad kankretnaj asoby. Ale ŭ cełym taksama dobrazyčliva. Naturalna, u roznych situacyjach možna sustrecca z roznym staŭleńniem, časam navat z ahresiŭnym. Jak i z advarotnaha boku. Nie byvaje tak, kab zamiežnik sustrakaŭsia vyklučna z dobrazyčlivym staŭleńniem. Ale ŭ cełym Biełaruś vielmi dobrazyčlivaja dla zamiežnikaŭ kraina.
Prahrama jubileju Hrunvalda
15 lipienia — pradstaŭleńnie «Hrunvaldskaja pieramoha» z pryvitańniem karala Jahajły, kniazia Vitaŭta i rycaraŭ. Pramovy centralnajeŭrapiejskich prezidentaŭ.
16 lipienia — rycarski fiestyval. Płanujecca, što jaho naviedajuć 100 tys. hledačoŭ.
17 lipienia — kulminacyja śviatkavańnia — insceniroŭka bitvy. U joj majuć brać udzieł až 5 tysiač rycaraŭ z Polščy, Biełarusi, Hiermanii, Čechii, Litvy, Rasii i inšych krain.
U arhanizacyju ŭračystaściaŭ uklučylisia samyja roznyja rehijony Polščy. U pryvatnaści, z Krakava pad Hrunvald vypraviacca dziesiać padvodaŭ z 40 tys. precelaŭ (tradycyjnych halickich abarankaŭ) dla vajaroŭ.
Miarkujecca, što śviatkavańnie budzie kaštavać polskim cenralnym i łakalnym uładam bolš za 100 tys. dalaraŭ. 85% hetaj sumy prafinansuje ES.
Prahrama fiestyvalu, a taksama apošnija naviny ad arhanizataraŭ dastupnyja pa adrasie grunwald2010
