«Naša Niva»: Dyk što nas usio ž čakaje – reforma pravapisu ci niešta inšaje?
Alaksandar Łukašaniec:Ja z usimi žurnalistami pačynaju razmovu tym, što havaru – heta nie reforma pravapisu, a peŭnyja ŭdakładnieńni ŭ isnujučy ŭžo pravapis, nakiravanyja na źmianšeńnie kolkaści vyklučeńniaŭ, na padparadkavańnie ahulnym pryncypam i fanetyčnaha ładu, i žyvoha biełaruskaha maŭleńnia. Hetyja źmieny nia buduć zakranać asnoŭnych pryncypaŭ biełaruskaha pravapisu. Padrychtavany prajekt, na moj pohlad, najbolš aktualny ŭ moŭnaj sytuacyi, što isnuje ŭ Biełarusi, tamu što jon dapamoža zachavać stabilnaść biełaruskaj piśmovaj movy, zabiaśpiečyć pierajemnaść u školnym navučańni, kali budzie zachavana stabilnaść normaŭ, to heta budzie spryjać prestyžu biełaruskaj movy, a heta značyć i pašyreńniu jaje ŭžyvańnia ŭ hramadztvie. Źmianšajecca vielizarnaja kolkaść vyklučeńniaŭ.
«NN»: Biełaruś užo piatnaccać hadoŭ niezaležnaja dziaržava, źmieny ŭ pravapisie adbyvajucca tolki ciapier. Čamu?
AŁ: Pierš za ŭsio tamu, što lubyja źmieny ŭ pravapisie sprava składanaja i dalikatnaja i nośbity movy adnosiacca da hetaj prablemy pa roznamu. Navat u krainach, dzie funkcyjanuje tolki adna mova da lubych źmienaŭ staviacca vielmi aściarožna. Tamu rabota pavinna być vielmi karpatlivaja, usio pavinna być daskanała vyvierana. Tre było ŭličyć usie pohlady pry pracy nad prajektam. Ja taksama liču, što prajšło dastatkova šmat času, ale moža heta i nia tak drenna, bo emacyjny padychod źmianiŭsia ćviarozym navukovym i heta dazvalaje bolš ab»iektyŭna vyrašać prablemy i prapanavać aptymalnyja varyjanty. Tolki treba, jak maha chutčej pastavić u hetaj spravie kropku i karystacca ahulnapryniataj normaj pravapisu. Nichto nie abaviazvaje čałavieka, jak havaryć, ale abaviazak dziaržavy zapiaśpiečyć ahulnaje napisańnie. U inšym vypadku my nia zmožam zachavać adinstva movy, a dla nas adzinstva movy – heta abaviazkovaja ŭmova jaje zachavańnia.
«NN»: Čamu padrychtoŭkaj źmienaŭ zajmajecca Ministerstva adukacyi, a nie instytut movaznaŭstva?
AŁ: Heta nie zusim dakładnaja infarmacyja. Dziaržkamisija ŭ 2003 hodzie daručyła i Akademii navuk i Ministerstvu adukacyi padrychtavać novuju redakcyju źmienaŭ pravapisu. Nad hetym varyjantam pracavali i našyja specyjalisty, i movaznaŭcy biełaruskich universytetaŭ, heta značyć prajekt padrychtavany sumiesnymi namahańniami.
«NN»: Ci buduć źmieny ŭ pravapisie vyniesienyja na abmierkavańnie šyrokaj hramadzkaści?
AŁ: Ich užo nieadnarazova abmiarkoŭvali. Jašče abmierkavańni mohuć tolki pahoršyć varyjant, jaki ŭžo isnuje, abmiarkoŭvać možna biaskonca. My dasyłali varyjanty na abmierkavańnie va ŭsie ustanovy adukacyi.
«NN»: Ci budzie jaki-niebudź padručnik z usimi źmienami pravapisu?
AŁ: Budzie nie padručnik. Budzie praca rabočaj hrupy, jakaja pracavała pad kiraŭnictvam akademika Padłužnaha. Taksama pracavali pracavali: prafesar Arnold Michnievič, Pavał Šuba, Michaś Jaŭnievič, Alaksandar Kryvicki. Heta ŭsie vysokakvalifikavanyja specyjalisty ŭ halinie ajčynnaha movaznaŭstva, pryčym z roznych halinaŭ. Padłužny – fanetyst, Kryvicki – dyjalektolah, Jaŭnievič – syntaksist, Šuba – marfolah, Michnievič – hramatyst. Byli achoplenyja ŭsie płasty movy.
«NN»: Ci zaminaje isnavańnie ŭ biełaruskaj movy dvuch pravapisaŭ?
AŁ: Liču, što zaminaje. Patrebnaja stabilnaść pravapisnych normaŭ movy, raznaboj pieraškadžaje pracesu navučańnia biełaruskaj movie ŭ škole i vykarystańniu jaje ŭ roznych sferach kamunikacyi. Tolki strohaje adzinstva pravapisnych normaŭ moža zabiaśpiečyć biełaruskaj movie vykarystańnie ŭ tych ci inšych sferach žyćcia. Kali budzie isnavać taki raznaboj, to heta moža pastavić pad pahrozu vyžyvańnie biełaruskaj movy. Piśmovaja mova pavinna być adzinaj i adnastajnaj.
«NN»: A jak vy adnosiciesia da syntezu dvuch pravapisaŭ, jaki vykarystoŭvaje na svaich staronkach časopis «Dziejasłoŭ»?
AŁ: Heta vielmi drenny varyjant, bo nie prytrymlivajecca nivodzin padychod. Heta jašče horš, čym dva krajnija varyjanty. Viedajecie, vučań pavinien vieryć tamu, što nadrukavana. U nas ža ŭ adnym vydańni napisana tak, u inšym – hetak, to kamu jon pavinien vieryć. Voś i što abituryjentu treba pisać u centralizavanym testavańni, kali jość dva varyjanty napisańnia.
«NN»: Darečy, jak pravilna pisać «narkamaŭkaj» «lider», jak napisana ŭ padručnikach, ci «lidar», jak piša «Źviazda»?
AŁ: Nie ŭžyvajcie, kali łaska, hetaje słova «narkamaŭka», ja nie prymaju jaho, jak i «taraškievica». Na siońniašni dzień pravilna pisać «lider», ale prapanujem u hetym varyjancie pravapisu pisać «lidar». U hetym i prajaŭlajecca raznaboj, jaki my musim likvidavać. Taksama pašyrajecca ŭžyvańnie litary «ŭ» u słovach inšamoŭnaha pachodžańnia. Va ŭłasnych imionach vialikaja litara «Ŭ» užyvacca nia budzie. Buduć vielmi sproščany praviły pieranosu. Słova «prezydent» budzie pisacca ź vialikaj litary.
«NN»: A što rabić, što pisać u takich vypadkach školniku, jaki piša centralizavanaje testavańnie na rodnaj movie?
AŁ: Ja spadziajusia, što pytańniaŭ kštałtu «lider» ci «lidar» na ispytach bližejšyja hady nia budzie, bo patrebien čas, kab zvyknucca z novym napisańniem.
«NN»: Dyk ci zmohuć vychodzić hazety, časopisy ci knihi na klasyčnym pravapisie?
AŁ: Ja nie mahu hetaha znać. Kali b heta zaležała ad mianie, to ja b zabaraniŭ užyvańnie takoha pravapisu, adnak, što budzie, ja nia viedaju.
«NN»: Alaksandar Alaksandravič, kažuć, što ciapier pa-biełarusku treba budzie abaviazkova pisać imia Mikałaj, a nie Mikoła, hetak sama i z astatnimi biełaruskimi imionami.
AŁ: Heta łuchta. Nichto vam nie zabaraniaje być zapisanym u pašparcie Alesiem, ale i pa-rasiejsku tady vašaje imia budzie hučać, jak Aleś, a nie Alaksandar. Adpaviedna i dzieci buduć Alesievičy, a nie Alaksandravičy. Kali vas takoje ŭstrajvaje, to nichto nie zabaraniaje ŭžyvać takija formy imionaŭ.
Fota na pieršaj staroncy Andrusia Špakava
Fota Andreja Lankieviča
