Niepaŭtornaja raźblonaja architektura horada ŭsio słabiej vidać z‑pad sajdynhu i PVCH. Homiel hublaje mahčymaść prasłavicca i zarabić. Piša Siamion Piečanko.
 |
Na dumku homielskaha historyka Jaŭhiena Malikava, horad maje vializarny turystyčny patencyjał. Što kidajecca ŭ vočy, kali traplaješ na staryja homielskija vulicy? Kožny dom upryhožany admietnaj draŭlanaj raźboj.
«U nas u horadzie ŭsie pryzvyčailisia da raźblonaha dekoru. Pozirk tubylca pryciahnie chutčej dom, abšyty sajdynham z voknami PVCH.
Zatoje zamiežnych haściej nie adciahnuć ad draŭlanych damkoŭ z raźboj — u ich ža takoha niama!
Fatahrafujuć azdobu na voknach, dźviarach, pytajucca ŭ haspadaroŭ, ci možna zajści ŭsiaredzinu», — kaža daśledčyk. Zamiežniki dziviacca, što horad ničoha nie maje sa svajoj unikalnaj draŭlanaj architektury i nie sprabuje raźvivać śpiecyjalny turystyčny maršrut.
Supadaje z arnamientami ručnikoŭ
Raźblony dekor Homielščyny jak asobnuju źjavu ŭ narodnym mastactvie nichto da Ja.Malikava nie daśledavaŭ. Historyk sabraŭ unikalnuju fotabazu. Jana naličvaje kala 8000 fotazdymkaŭ, ź infarmacyjaj pra amal 3000 damoŭ kanca XIX — XX stst. Ź ich kala 700 damoŭ — z samoha Homiela.Homielski draŭlany dekor, jaki zvyčajna ličyŭsia vynikam upłyvu Rasii, hruntujecca na staražytnych miascovych tradycyjach, ličyć Ja.Malikaŭ. Raźblonyja karunki akanic i ščytoŭ paŭtarajuć tkanyja arnamienty ručnikoŭ. U ich traplajucca staražytnyja matyvy. Čym dalej na paŭdniovy ŭschod Biełarusi — tym jaskraviejšyja vyšyŭki, tym bahaciejšaja raźba. Rehijon z samymi jaskravymi tradycyjami raźbiarstva mieścicca na sutyku Homielščyny, Čarnihaŭščyny i Branščyny.
Ja.Malikaŭ tłumačyć heta tym, što tam sychodzicca «viejer» asnoŭnych rek (jakija ŭ staražytnaści vykonvali rolu daroh) vierchniaha Padniaproŭja, što źviazvajuć hetuju terytoryju z tradycyjami zachadu (praz Prypiać), poŭnačy (viarchoŭi Dniapra i Biareziny), uschodu (Sož i Dzisna), i ŭschodniejeŭrapiejskaha poŭdnia (pa nižnim Dniapry). Tut ad staražytnaści sychodzilisia mastackija tradycyi.
Prajekt «Stary horad»
Jak ža skarystać Homielu svoj unikalny turystyčny «džokier»? Najpierš, na dumku historykaŭ, treba vyłučyć u horadzie achoŭnuju zonu z draŭlanaj zabudovaj, nakštałt stakholmskaha Skansena.
Taki muziej pad adkrytym niebam staŭ by turystyčnaj vizitoŭkaj Homiela. Najlepšaje miesca dla jaho —terytoryja vakoł parku Rumiancavych‑Paskievičaŭ. Heta realny histaryčny centr miesta, bolšaja častka jakoha znachodzicca ŭ miežach achoŭnaj archieałahičnaj zony. Tut abmiežavanaja budaŭničaja dziejnaść, tak što hrošaj, vydzieliŭšy ŭčastak pad muziej, horad nie stracić. Dyj transpartam da jaje zručna dajechać turystu ź luboha punkta Homiela.
Historyki ličać, što heta nie musić być sucelny muziejafikavany rajon. Kab damy nie byli miortvymi ekspanatami.
U ich musiać mieścicca mastackija halerei, majsterni, piakarni, kaviarni.
«U bolšaści damkoŭ biezumoŭna majuć žyć ludzi, kab pa viečarach śviacilisia vokny», — kaža Ja.Malikaŭ. Abaviazkam žycharoŭ pavinna być zachavańnie aŭtentyčnaha vyhladu damoŭ. Ciapier z hetym vialikaja prablema: časta haspadary robiać ramont, zabivajučy sajdynham niepaŭtornaść svajho žytła. Zaachvocić ich da zachavańnia možna budzie, naprykład, ilhotami na kamunalnyja pasłuhi.
«Što tut hladzieć!»
Daśledavańnie draŭlanaj architektury Homiela jaskrava vyjaviła adzin z hramadskich kompleksaŭ — niavierje ŭ moc, pryvabnaść, kaštoŭnaść svajoj kultury. «Raz‑poraz čuješ: oj, znajšli krasatu. U nas tut na ŭsioj vulicy takaja raźba! Voś u Kijevie pryhažość — čystata, damy vysokija!» — kaža Ja.Malikaŭ.
Hety kompleks prasočvajecca navat u miascovaha načalstva. Chacia ŭ adnosinach z čynoŭnikami historyk adznačaje paciapleńnie. Staić zadača zarablać hrošy na turyźmie.
«Haradskija ŭłady stanoŭča adhukalisia nakont idei stvareńnia ŭ Homieli muziejnaha kvartała draŭlanaj zabudovy. Adnak… nichto ź ich nie vieryć u jaje realnaść!»
— z sumam raspaviadaje historyk.
Dzie ŭziać hrošy
Samaja vialikaja prablema — hrošy. Ciapier, zamiest daśledčaj pracy, Jaŭhien Malikaŭ vymušany asnoŭny čas addavać pošuku chacia b tearetyčnych krynic finansavańnia svajho prajekta. Jon upeŭnieny, što, akramia biudžetnych srodkaŭ i respublikanskich prahramaŭ raźvićcia turyzmu, varta stvaryć pryvabny inviestycyjny klimat dla miascovych pradprymalnikaŭ. Heta moža być źnižeńnie albo admiena častki padatkaŭ na niejki termin dla tych, chto pieranios albo adramantavaŭ budynak, stvaryŭ tam vystaŭnuju zału ci majsterniu.
Z vonkavych krynic finansavańnia možna raźličvać na prahramy Jeŭrasajuza pa zachavańni draŭlanaha dojlidstva jak častki raznastajnaści jeŭrapiejskaj architekturnaj spadčyny — praz «Uschodniaje partniorstva». Da taho ž, stvareńnie muzieja pavialičyć šancy na toje, što tradycyi draŭlanaha architekturnaha dekoru trapiać u śpis suśvietnaj spadčyny JUNIESKA. A heta daje nadzieju na ščodraje finansavańnie…
Pakul daśledčyk chodzić pa zamknionym kole.
Niejkija realnyja pracy pa stvareńni muzieja mohuć być raspačatyja tolki pry najaŭnaści jasnych krynic finansavańnia. Tym časam damy parachniejuć, pierabudoŭvajucca haspadarami i znosiacca. A Homiel hublaje turystaŭ.
Składziem naš fotabank narodny
«Ciapier našy harady chutka mianiajuć svajo abličča. Jašče 5—10 hadoŭ — i źniknie šarahovaja zabudova, što skłałasia ŭ kancy XIX — 1‑j pałovie XX stst. Niedaśledavanaja, jana sydzie ŭ niabyt, jak bolšaść architektury ChVII—XVIII stst. i amal usio siaredniaviečča. My zhubim častku svajoj niepaŭtornaści», — kaža Jaŭhien Malikaŭ.I prapanuje ideju: kožny z nas moža sfatahrafavać samabytnuju architekturu svajho rodnaha horada, miastečka ci vioski — i draŭlanuju, i muravanuju. «Heta nie tak składana — naprykład, na Mazyr — horad z 110 tys. nasielnictva — u mianie pajšło dzion piać.
A sučasnyja ličbavyja fotaaparaty dazvalajuć rabić jakasnyja zdymki. Sfatahrafavać, zapisać na dysk i pieradać u miascovy muziej ci škołu — ničoha nie kaštuje.
A vynik budzie vializny
— fotazdymki možna vykarystać i na krajaznaŭčym sajcie, i ŭ studenckaj pracy, i ŭ krajaznaŭčym artykule. Daty pabudovy možna daviedacca ŭ žycharoŭ ci ŭ rajonnym biuro techničnaj invientaryzacyi. U vyniku moh by paŭstać sapraŭdny narodny fotabank architekturnaj spadčyny Biełarusi», — kaža historyk.
Zamiežniki ŭ zachapleńni ad takich damkoŭ. Vuł. Paryžskaj Kamuny. Fota Jaŭhiena Malikava.
Horad nastupaje, razam ź im — vokny PVCH. Homiel, vulica Vałatoŭskaja. Fota Jaŭhiena Malikava.
Tak možna zrabić u Homieli. Na vulicach stakholmskaha Skansenu. venividi.ru
Muziej u Stročycy — pieršy biełaruski skansen. Fota Julii Daraškievič.
***
Jaŭhien Malikaŭ naradziŭsia ŭ Homieli. Historyk, kandydat mastactvaznaŭstva. Vyvučeńniem draŭlanoha raźbianoha architekturnaha dekoru zajmajecca 14 hadoŭ, abaraniŭ dysiertacyju «Dekaratyŭnaja draŭlanaja raźba ŭ narodnym dojlidstvie paŭdniova-ŭschodnich rajonaŭ Biełarusi (kaniec XIX - 1-ja pałova XX stst.)»
Fatahrafavać budynak treba tak, kab pa zdymku možna było ŭznavić pabudovu z usimi drabnicami. U kadr musiać trapić ahulny vyhlad, fasad, bakavyja častki, vyhlad z kutoŭ, usie elemienty — vokny, dźviery, ščyty, raźba, zaviesy, klamki… Zdymać treba jak unikalnyja damy, tak i samyja zvyčajnyja, navat u vielmi drennym stanie — bo tolki ŭsie jany razam pieradajuć abličča i tradycyi staroha horada. Kožny fajł abaviazkova pašpartyzavać — nazva pasielišča, vulica, numar doma.
Virtualnaja videaekskursija pa draŭlanym Homieli:
Videa Łarysy Ščyrakovaj, pavodle magdalena_jo_jo.
