"Ekanomika maje značeńnie". Andrej Dyńko adkazvaje Siarhieju Navumčyku, Zianonu Paźniaku i Vitalu Tarasu.
Sioleta spoŭniłasia piatnaccać hadoŭ z času zdabyćcia Biełaruśsiu dziaržaŭnaha suverenitetu. Krainy, što i jak mnohija inšyja maładyja nacyi, zdabyła niezaležnaść, ale nia stała svabodnaju. Usie svabodnyja krainy svabodnyja adnolkava, kožny tryjumf tyranii maje svaje ŭnikalnyja pryčyny.
U numary biełaruskaha tydniovika «Naša Niva», pryśviečanym 15-hodździu niezaležnaści Biełarusi, źjavilisia dva artykuły, dva pohlady na biahučuju palityčnuju sytuacyju, z retraspekcyjaj na praminułyja piatnaccać hadoŭ niezaležnaści, aŭtary jakich robiać supraćlehłyja vysnovy.
U №30 «Našaj Nivy», pryśviečanym 15-hodździu niezaležnaści Biełarusi, źjavilisia dva artykuły, dva pohlady na biahučuju palityčnuju sytuacyju, aŭtary jakich robiać supraćlehłyja vysnovy.
Siarhiej Navumčyk adkamentavaŭ znojdzienaje im u Internecie fatahrafičnaje śviedčańnie taho, što kamisija pa mižnarodnych spravach pałaty pradstaŭnikoŭ zasiadaje pad rasiejskimi dziaržaŭnymi symbalami: «Źleva – čyrvona-zialony ściah, a sprava – ściah Rasiejskaj Federacyi. A na ściency, razam z łukašenkaŭskim hierbam, prymacavany rasiejski dźviuchhałovy aroł». Aŭtar piša:
«Na pačatku 1990-ch my, tahačasnyja aktyvisty BNF, kazali, što dziaržaŭnyja symbali i mova – hetak ža važnyja, jak i ekanomika.
My pamylalisia.
U paraŭnańni sa ściaham, z hierbam, z movaj, ekanomika (...) nia maje nijakaha značeńnia. Udakładniaju: jana nia prosta mienš istotnaja ci mała istotnaja – jana ŭvohule nia maje značeńnia, kali na kartu prastaŭleny los symbalaŭ i movy. (...)
Historyja maje šmat prykładaŭ, kali ekanomika adradžałasia za niekalki hadoŭ (...) – Niamieččyna na miažy 1940–1950-ch. Ale niama nivodnaha prykładu, kali b nasielnictva, jakoje zhubiła nacyjanalnyja aryjenciry, dasiahnuła b dabrabytu».
Vital Taras u svaim ese «Niezaležnaść za dalahladam», tvory aptymistyčnym praź «nie mahu», zadajecca pytańniem:
«Dyk usio ž tki ci byŭ šaniec na pačatku i ŭ siaredzinie 1990-ch hadoŭ pačać budavać «nia tolki niezaležnuju, ale j svabodnuju» biełaruskuju dziaržavu?» –
i karpatliva pierabiraje stračanyja mahčymaści i nabyty dośvied.
Biez nastojlivaha, pry patrebie – vielmi praciahłaha, biaźlitasnaha analizu pamyłak minułaha peryjadu, historyk nia zmoža napisać jaho historyju, a palityk – adharnuć novuju staronku.
«U biełaruskaha narodu šaniec pabudavać svabodnuju j niezaležnuju dziaržavu nia tolki byŭ, ale zastajecca», – padsumoŭvaje eseist. Publicyst S.Navumčyk, naadvarot, zaviaršaje svoj artykuł tryvožnym:
«Niekalki hadoŭ ja spračajusia z palitolahami, jakija ličać, što «Niezaležnaści Biełarusi ničoha nie pahražaje». Arhumentam jany nia vierać. Mahčyma, ciapier jany pavierać ułasnym vačam?»
Spadziavańnie na «raptam»
15 hadoŭ niezaležnaści – sapraŭdy istotny časavy adrezak, kab prypynicca i ahledziecca.
Kali ja pačaŭ užo zanatoŭvać razvažańni, spravakavanyja tymi artykułami, na sajcie «Biełaruskaja salidarnaść» (www.bielarus.net) źjaviŭsia novy artykuł Zianona Paźniaka.
«Kali b ciapier raptam abvaliŭsia režym Łukašenki, to da ŭłady ŭ Biełarusi (pry dapamozie Maskvy, kalakinych i labiedziek) pryjšli b znoŭ antybiełaruskija siły», –
piša ŭ im lider Kanservatyŭna-chryścijanskaj partyi BNF. Bolš za pahardlivaje staŭleńnie da palityčnych apanentaŭ mianie ŭ im začapiła hetaje «raptam».
Bo režym – jaki b niespraviadlivy jon ni byŭ, navat taki nialudzki, jak Kimaŭ u Karei, nat taki karumpavany, jak u Azerbajdžanie, – nikoli nie abvalvajecca raptam. Jon moža abvalicca tolki ŭ vyniku dziejańnia, ci, pa-hrecku kažučy, prahmy tych, chto zyčyć Biełarusi inšaha žyćcia. Nastojlivych vychadaŭ na Płošču, hałasavańniaŭ suprać, bajkotaŭ, padtrymak i h.d.
Inačaj my musili b pahadzicca ź inšaj dumkaj V.Tarasa: «Niezaležnaść zvaliłasia na Biełaruś jak śnieh na hałavu». Ad jaje niedaloka i da kalanijalnaha admaŭleńnia hałoŭnym łukašenkaŭskim ideolaham Rubinavym subjektnaści biełarusaŭ, najaŭnaści ŭ ich palityčnaj voli, instynktu niezaležnaści:
«Vied́ Biełaruś smohła stať samostojatielnym hosudarstvom nie voprieki, a błahodaria usilijam sovietskoj strany, prieždie vsieho bratskoho rośsijskoho naroda. Bieź jeho diejatielnoj pomoŝi my nikohda nie smohli by v stol korotkije sroki raźviťsia iz biednoj, ahrarnoj, małohramotnoj okrainy Rośsijskoj impierii v moŝnuju stranu s raźvitoj naukoj, obrazovanijem, promyšlennosťju, kulturoj, s podhotovlennymi institutami hosudarstviennoho upravlenija. I vovsie nie boŕba za nacionalnuju niezavisimosť privieła k otdieleniju Biełarusi ot Sojuza, a tiektoničieskije istoričieskije prociessy, kotoryje proizošli voprieki vole i žiełaniju biełorusskoho naroda» («Sovietskaja Biełoruśsija», 28 lipienia) –
i ŭpartaha niežadańnia pryznać faktam stohadovuju dziejnaść biełaruskich «budzicielaŭ nacyi», jakija počastu płacili za jaje ŭ Traściancach i Kurapatach, ale nasieńnie jakoj prarasło praz žoŭty piasočak.
Starejšyja biełaruskija palityki sfarmavalisia jak palityki ŭ peryjad «tektaničnych», jak piša Rubinaŭ, zruchaŭ, časam niepaduładnych čałaviečamu ŭsprymańniu (navat Buš-starejšy, samaja abaznanaja asoba ŭ śviecie, za ličanyja miesiacy da putču ŭ 1991 hodzie ŭ Kijevie zaścierahaŭ Ukrainu ad niezaležnaści). Ale ciapier inšy palityčny peryjad – stabilnaści, jaki jašče tolki hadoŭ dziesiać tamu pačaŭsia, a, značyć, da kanca jakoha musić być daloka. Razvažańni pra «raptam», pra «što było b, kali» cikavyja litaraturna, ale biessensoŭnyja, niasvoječasovyja palityčna.
Hrech letuciennaści
Vital Taras piša pra vinu intelihiencyi za toje, što zdaryłasia ŭ Biełarusi ŭ 1995–2000 hadach: za pataptańnie nacyjanalnaj kultury, a śledam i palityčnych svabodaŭ.
Heta niečakana. Raniej vinavacili inšych. Palityki – palitolahaŭ, intelihiencyja – palitykaŭ, narod – pravadyroŭ. V.Taras abvinavaciŭ siabie. Maja pavaha jamu za heta. Ale ja chacieŭ by trojčy ŭdakładnić jahonaje abvinavačańnie.
1) Najbolšuju vinu Taras bačyć u tym, što biełaruskaja intelihiencyja 90-ch (u tym liku i jon sam) nie pačała pieramienaŭ ź siabie, nie pierajšła na biełaruskuju movu, nie admaŭlałasia supracoŭničać z rasiejskamoŭnymi vydańniami, naprykład, i tym zakłała idejny fundament pad usieahulny kanfarmizm. Jakraz-taki pierajšła na movu, nie addała śviatyni psam. Jakraz-taki pierajšła, nie addała śviatyni psam. Vina naša bačycca mnie ŭ tym, što intelektuały nie byli realistami. Była para sucelnych letucieńniaŭ. Nia mieli Masaryka, nia mieli Balcaroviča. Estetyka niazbytnaha – hetym zachaplałasia i «Naša Niva». Prajekty, biaskoncyja prajekty, jakija časta nia mieli anijakaha hruntu pad saboju, pryhožyja idei pavietranych zamkaŭ, zabaŭnyja mistyfikacyi zamiest rucinnaj arhaničnaj pracy – «Biełaruskija jehierskija słužby» i «Pravyja revanšy» zamiest Tłumačalnaha słoŭnika biełaruskaj movy. Forma mieła bolš značeńnia za źmiest. Charastvo – za tryvałaść.
Heta ŭsio było treba. Tak, my mieli splanavać nacyjanalny dziaržaŭny dom, adbudavać jaho całkam nanoŭ z savieckaj panelnaj ruiny, a dla taho musili dać sabie natchnialnyja idei, apładnić kreatyvam piakielna ciažkuju pracu. Napeŭna, my byli małaviernyja, raz stolki siłaŭ u nas pajšło prosta na toje, kab zachapić siabie. Ale adno dakładna: my nie mahli zamianić dom na novy, my budavali nie z nula, musili ŭličvać asablivaści kanstrukcyi taho budynku, jaki mieli.
2) Taras procistaŭlaje “palitykaŭ” “intelektuałam”. Adnak nacyjanalnyja palityki 90-ch pachodzili ź intelihiencyi. Niama čaho kamu procistaŭlać. I ot hetaje daktryniorstva i pražekciorstva – jano było adnolkava ŭłaścivaje intelektuałam i palitykam.
Narešcie, 3). Analizujučy, ci mieli my šaniec, ci mahła Biełaruś zastacca demakratyčnaj krainaj, nie spaŭźci da vasalnaj zaležnaści ad Maskvy, V.Taras nie źviartajecca da ekanamičnych faktaraŭ. Miž tym biaz hetaha niemahčyma zrazumieć najnoŭšuju historyju Biełarusi. Analiz adnaho tolki stanu elitaŭ, navat kali ŭsio heta robicca ŭ kompleksie z analizam histaryčnych pieradumovaŭ, duchoŭnaha stanu krainy i značeńnia asoby A.Łukašenki, niazdatny patłumačyć unikalnuju dla Centralnaj Eŭropy evalucyju Biełarusi, kali nie dapoŭnić jaho zahłybleńniem u ekanamičnyja pracesy, što adbyvalisia ŭ krainie j rehijonie.
Palitekanomija Narodnaha Frontu
S.Navumčyk u svajoj novaj knizie «Siem hadoŭ Adradžeńnia, albo Frahmenty najnoŭšaj biełaruskaj historyi (1988–1995)», apublikavanaj u časopisie «ARCHE», vyčarpalna pakazvaje, jakim čynam Narodnamu Frontu i Paźniaku, hetamu hieniju palityčnaj taktyki, u 1991-m udałosia vycisnuć z revalucyjnaj sytuacyi maksymum pry minimumie resursaŭ. Ale aŭtar faktyčna ŭnikaje analizu pryčyny parazaŭ Narodnaha Frontu na vybarach 1990-ha i 1994–1995 hadoŭ. Jon abmiažoŭvajecca kanstatacyjaj słabaściaŭ nacyjanalnaha ruchu i niespryjalnaści abstavinaŭ. Toje nie daje adkazu na hałoŭnaje pytańnie: čamu taki demakratyja paciarpieła parazu ŭ Biełarusi, ale pieramahła ŭ Małdovie ci Ŭkrainie, dzie zychodnaja sytuacyja roźniłasia ŭ lepšy bok tolki siłaj nacyjanalnaj identyčnaści.
S.Navumčyk nie navažvajecca pryznać: u tych palityčnych kampanijach i ichnych vuličnych praciahach BNF prajhraŭ, bo nia zdoleŭ pieraciahnuć na svoj bok bolšaści nasielnictva. A čamu nia zdoleŭ?
Tamu što biełaruskaja śviadomaść zaradziłasia pozna, tolki ŭ 1880-90-ja, i nie paśpieła ŭmacavacca. Tamu što paślavajennaja nacyjanalnaja intelihiencyja ŭ masie svajoj zahrazła ŭ kalabaracyi j kanfarmiźmie. Tamu što struktura biełaruskaj ekanomiki pryviazvała nasielnictva da Rasiei. Tak, tak, ale heta minułaje, heta dadzienaść, ź jakoj tre było pracavać.
«Budźcie realistami, patrabujcie niemahčymaha», – hetaja fraza Če Hievary stała devizam francuskich studentaŭ-buntaroŭ 1968 hodu. Tyja studenty paciarpieli parazu. Jakuju možna nazvać i maralnaj pieramohaj. Ci nia toje samaje zdaryłasia ź Biełaruskim Narodnym Frontam? Jaje tvorcy navat hanaracca toj parazaj, bo jana biez sumnievu była hanarovaj. Adnak achviaraj hetaj parazy stała svaboda Biełarusi.
U svajoj knizie S.Navumčyk pryznaje, što biznes na pačatku 90-ch nie padtrymlivaŭ BNF, ale nie havoryć, što BNF nie zrabiŭ, ličy, ničoha, kab zacikavić biznes. Jon nia zdoleŭ dać pierakanaŭčych arhumentaŭ dla tych, dla kaho ekanomika značyć najbolš. I heta tyja, chto najbolš upłyvaje: kiraŭniki pradpryjemstvaŭ i lidery biznesu. Bolš za toje, jon paśladoŭna abjaŭlaŭ boj «čyrvonym pamieščykam». BNF, da prykładu, deklaravaŭ aporu na fermeraŭ, jakich u krainie było 3000, a nie na kałhaśnikaŭ, jakich było 500 000. (Da słova, taja samaja «padtrymka fermeraŭ i ŭsich formaŭ ułasnaści» prykačavała ŭ svajoj niezaplamlenaści da prahramy A.Milinkieviča.)
Lider BNF abmiažoŭvaŭsia, i lidery KCHP BNF i PBNF dahetul abmiažoŭvajucca, vielmi ahulnymi ekanamičnymi pastulatami. BNF nia mieŭ realistyčnaje ekanamičnaje prahramy (kudy, darečy, padzieŭsia sp.Zabłocki, jakoha apazycyja BNF mierkavała ŭ premjery?), dyj navat ekanamičnych intaresaŭ, ale pry hetym ideja kampramisu ź siłami, jakija takija kadry mieli, takija intaresy mieli, była lideram Frontu nie da razhladu.
Jany bajalisia ludziej, jakich słaba znali, bajalisia stracić čyściniu svajoj formy. Narodny Ruch Ukrainy, jak vidno z vyšyni hadoŭ, bajaŭsia hetaha mieniej.
Lepiej pamierci ŭ hordaj cnocie, čym pieramahčy siarod brudu, prykładna tak, miarkuju, myślili mnohija nacyjanalnyja palityki-intelihienty 90-ch. U vybarach – nia ŭdzielničać. Ekanomiku ihnaravać, bo ŭ joj sam čort nahu złomić. Ź biznesam nia mieć ničoha supolnaha, kab nia daj Boh nie zapeckać ruk. Łukašenku jak zdradnika Radzimy nie zaŭvažać. Za palityčnyja pamyłki pačatku 90-ch pryjšło pakarańnie. Ciapier palityčnaje žyćcio ŭ krainie adstuničaje, a mahčymaści kolišnich lideraŭ dumak zvodziacca da pisańnia adozvaŭ i raźmiaščeńnia ich u Internecie.
Achmietaŭ i ŭkrainskaja kultura
Ukrainski aliharch Rynat Achmietaŭ, jaki staić za Partyjaj rehijonaŭ Ukrainy i Viktaram Janukovičam, sioleta stvaryŭ Fundacyju padtrymki ŭkrainskaj kultury i pryznačyŭ jaje kiraŭnikom... ideolaha Majdanu, rektara Kijeva-Mahilanskaj akademii Viačasłava Bruchavieckaha. Hety fond, siarod inšaha, maje adbudoŭvać lehiendarnuju kazackuju stalicu Baturyn, zrujnavany daščentu Piatrom I.
Alaksandar Fiaduta, jaki pracuje va Ŭkrainie apošni hod, tłumačyć heta ŭ šyrejšym kantekście tym, što ŭkrainskija pramysłoŭcy, ukrainski kapitał uśviadomili: ichny palityčny i ekanamičny interas palahaje na ŭmacavańni niezaležnaści, adkryćci rynku Eŭraźviazu – šmatabiacalnaha dla ŭkrainskich tavaraŭ, i atrymańni ad EZ srodkaŭ na madernizacyju ekanomiki.
Aroł u kabinecie
Kažuć, pieršy vice-premjer biełaruskaha ŭradu Ŭładzimier Siamaška mocna hanarycca tym, što za čas svajoj pracy nie puściŭ u Biełaruś nivodnaha rasiejskaha pradprymalnika. Kažuć, dyrektarski korpus ad vice-premjera Siamaški prosta ŭ zachapleńni. Kažuć, što ŭ sapraŭdnaści ŭstanoŭku Siamašku daje toj čałaviek, jaki zaŭvažyŭ jaho na siarednieperspektyŭnym zavodzie «Haryzont» i adpraviŭ va ŭrad -- Łukašenka. Kažuć, što spadar Čyž, jakomu niakiepska lotajecca ŭ prezydenckaj rezydencyi ŭ Drazdach – nie aliharch, takich u Biełarusi niama, prosta bahaty pradprymalnik, pryncypova daje svaim kultavym straŭniam tolki nazvy ŭ nacyjanalnaj tradycyi: “Sałodki falvarak”, “Rakaŭski brovar” (“…demakrataŭ apošni farpost…”, jak śpiavaje Źmicier Bartosik). Kažuć, restarcyja "Tałaka" naležyć synu inšaj damy z ptušynym proźviščam.
Dla Siamaški j Čyža rasiejski aroł u kabinecie ŭradženca Smalenskaj vobłaści Vadzima Papova ničoha nia značyć – maleńkaja vajennaja chitraść u vialikaj palityčnaj vajnie za handlovyja preferencyi i skidki na enerhanośbity. Dziejańni vice-premjera Siamaški nahadvajuć mnie dziejańni ŭkrainskaha miljardera Achmietava. Respublika Biełaruś Łukašenki dziejničaje jak finansava-pramysłovaja hrupa. Jana kłapocicca pra abaronu svaich pazycyj, imkniecca pamnažać kapitał, dabivajecca źnižak i lhotaŭ. Kali b jana mieła šaniec zachapić Maskvu, jana b, nie vahajučysia, pajšła b na jaje zachop. Kapitał nia maje baćkaŭščyny. Ale takoha šancu «biełaruskaja FPH» nia maje i nikoli bolej mieć nia budzie. Tamu našy Achmietavy bačać svaje ekanamičnyja intaresy ŭ inšym, choć pakul nia bačać u biełaruskaj kultury harantyi svajho dabrabytu.
Vyšej ja havaryŭ na jarkim prykładzie KCHP BNF, ale taja samaja pryrodžanaja chvaroba niaŭvahi da ekanomiki ŭłaścivaja ŭsioj biełaruskaj demakratyi. Mnohija apazycyjnyja palityki j publicysty mentalna zastajucca kali nie ŭ 1991-m, dyk u 1999-m. Ihnarujecca naradžeńnie novych ekanamičnych intaresaŭ biełaruskaha biznesu i administracyi, jakija pahadzilisia na niavyhadnaści padparadkavańnia ekanamičnaha patencyjału krainy zamiežnamu kapitału, dapuščeńnia adpłyvu z krainy prybavačnaj vartaści. I toje ihnaravańnie akazvajecca ŭzajemnym. Biełaruski biznes ihnaruje palitykaŭ, što demanstratyŭna ihnarujuć jaho isnavańnie i intaresy.
Ci značyć heta, što aroł u biełaruskim parlamencie – heta narmalna? Nie i nie. Ale dakazvać heta musim biez demahohii i pazerstva – «ekanomika nia maje nijakaha značeńnia». Navat u jakaści rytaryčnaha pryjomu S.Navumčyku nia varta śćviardžać pryjarytet symboliki nad ekanomikaj.
Adnoj ź inšych biedaŭ nacyjanalnaha ruchu 90-ch było toje, što publicystyka padmianiała i palityku, i, z druhoha boku, navuku.
Kali biełaruskija nacyjanalisty chočuć zaručycca padtrymkaj narodu, im varta pakłapacicca pra toje, jak pazbycca imidžu demahohaŭ. Inšaja chvaroba demakratyčnaj apazycyi – elityzm, jaki dazvalaje ličyć, što palityk moža pryjści da ŭłady, nie zasłužyŭšy padtrymki bolšaści vybarcaŭ. Za hetymi «elitnymi teoryjami» časam chavajecca nia što inšaje, jak lanota j paharda da svajho narodu.
Dyk čaho ž nam bajacca?
U rytorycy KCHP BNF niaźmienna čaplaje padkreślena źniavažlivaje staŭleńnie da kankurentaŭ. Tak było ŭ časy KPSS, Kiebiča, Hryba, rańniaha Łukašenki. U dačynieńni da palityčnych praciŭnikaŭ heta moža i mieła palityčny sens (z maralnym fatalna sensam – plakat «Da, ja bajstriuk, otiec – cyhan, objediniu ja vsiech słavian», jaki vynosili ŭ siaredzinie 90-ch, možna śpisać na dziejnaść pravakataraŭ, ale ciažka zacierci ŭ pamiaci). Tak zastajecca i ciapier: nacyjanał-kanservataram niama roźnicy, na kaho naviešvać jarłyki.
Hetyja palityki bačać svaju zadaču nie ŭ pierakanańni hramadztva i jahonym pieraŭtvareńni, nie ŭ pieraciahvańni inšych palityčnych siłaŭ na bližejšyja da svaich pazycyi, a ŭ zachavańni nacyjanalnaj idei ŭ jaje čystaj formie. Što, na maju dumku, nie nabližaje demakratyčnaj transfarmacyi. Pierad nami znoŭ ža prykład Ukrainy – taki słaŭlony palitykami KCHP BNF. Umovaj histaryčnaj pieramohi nacyjanalnaha ruchu tam u 2004 hodzie było stvareńnie šyrokaha frontu vielmi roznych siłaŭ, časam daloka nia čystych, navat takich, proci katorych našy madamy z ptušynymi proźviščami zdajucca nie brudniejšymi za šamiakinskuju handlarku.
Kali kanstatujecca vostraja pahroza biełaruskaj niezaležnaści (Paźniak, Navumčyk):
Z usiaho, što ja viedaju pra tak zvanuju biełaruska-rasiejskuju intehracyju, hetyja zdymki (rasiejskaha trykaloru i arła ŭ pałacie. – Red.), – najbolš jaskravaje śviedčańnie taho, jak daloka zajšoŭ praces, jaki ja ŭsio ž vyznačyŭ by jak aneksija. U sučasnym śviecie nia treba (...) uvodzić dyvizii, kab uziać pad kantrol čužuju terytoryju. Jość mechanizmy palityčnaha, ekanamičnaha, zakanadaŭčaha pahłynańnia (darečy, apošnim ciapier i zaniataja «pałata», paśladoŭna pravodziačy «ŭnifikacyju» biełaruskaha zakanadaŭstva pad rasiejskaje), –
to lahičnaj reakcyjaj było b šukać toje, što pajadnoŭvaje z samymi niamyślimymi partnerami dziela jaje abarony, a zusim nie vypiačvańnie taho, što padzialaje.
Prahma i pracenty
Nieŭzabavie vyjdzie z druku novaja praca Valera Bułhakava «Historyja biełaruskaha nacyjanalizmu», jana ciapier drukujecca. Jon pryvodzić dźvie ličby. Na svabodnych vybarach va Ŭstanoŭčy schod 1917 hodu za Biełaruskuju sacyjalistyčnuju hramadu prahałasavała ŭsiaho 0,5% vybarcaŭ. Na nastupnych adnosna svabodnych vybarach 1994 hodu za biełaruskamoŭnych kandydataŭ u prezydenta prahałasavali ŭžo cełyja 23% vybarcaŭ. Dla V.Bułhakava heta dokaz taho, nakolki za XX st. pašyryŭsia ŭpłyŭ nacyjanalnaje idei. Na dumku V.Bułhakava, tolki nastupnyja svabodnyja vybary, jakija šče niemavied kali adbuducca, pakažuć, nakolki biełaruski nacyjanalizm umacavaŭsia ci asłabieŭ za hady łukašenkaŭščyny. V.Bułhakaŭ u apošnim – niepradrašeniec, u tym sensie, što jon dapuskaje mahčymaść i pieršaha i druhoha ŭ zaležnaści ad intensiŭnaści prahmy biełaruskaha ruchu.
V.Bułhakaŭ nie pryvodzić jašče adnoj ličby, jakaja b mocna padkreśliła apošniuju ideju. Pamiž 1917-m i 1991-m było jašče niekalki častkova svabodnych kampanij, u jakich udzielničali biełaruskija siły. Maju na ŭvazie vybary ŭ polski sojm u Zachodniaj Biełarusi. U 1922 hodzie, usiaho praz 5 hadoŭ paśla pravalnaha vyniku BSH, biełaruskija kandydaty atrymali bliskučy vynik. Roźnica tolki ŭ tym, što 1) biełaruskija nacyjanalnyja siły išli na ich arhanizavana, čaho nie było ŭ 1917-m, kali ruchavik BSH akazaŭsia adrezany linijaj frontu, 2) jany išli ź jasnaj dla vybarcaŭ kankretnaj ekanamičnaj prahramaj, 3) jany ŭmieła vyjhravali na aljansach z palityčna blizkimi siłami ŭnutry i vonki krainy (i z «kalakinymi» ŭ tym liku), 4) dziakujučy tym aljansam jany zabiaśpiečyli siabie resursami (habrejskija i niamieckija hrošy, u pryvatnaści, – jany išli ŭ adzinym, vielmi strakatym śpisie nacmienšaściaŭ). Jany dazvalali sabie časam volna traktavać polskija zakony i intaresy. Ale jany nidzie nia zdradžvali nacyjanalnym biełaruskim intaresam! Choć pry patrebie i pad arłom siadzieli, tym inšym, «białym», bačačy ŭ tym prahmatyčnuju», – takoje źnienavidnaje dla lideraŭ Kanservatyŭna-chryścijanskaj partyi BNF słova — karyść.
Jany nia stavili pierad saboj zadačy ŭziaćcia ŭłady, bo byli nacyjanalnaj mienšaściu. Ale kali b nie pryvabnaść nacyjanalnaha ruchu ŭ tym, zachodniebiełaruskim varyjancie, nie jahonaja masavaść, ryzyknu dapuścić, što da jaho nie dałučyŭsia b małady subotnicki sielanin Janka Paźniak, i tady chto b viedaje, jakija idei vyśpieli ŭ hałavie jahonaha ŭnuka Zianona.
Ptuški i hniozdy
«Ciapierašniaja zadača ŭsioj našaj biełaruskaj supolnaści – viarnuć Biełarusi nacyjanalnuju palityčnuju perspektyvu, kab mieć budučyniu», – piša Z.Paźniak. Pravilna, ale jak toje zrabić? Pakul biełaruskija nacyjanalisty buduć žyć z fantomnymi ŭjaŭleńniami pra svaich palityčnych praciŭnikaŭ (i tym bolš sajuźnikaŭ), pakul jany nia ŭzbrojacca lepšaju, sučasnaju viedaj, u tym liku pra ekanomiku (a jany nia ŭzbrojacca, dakul dla ich isnujuć tolki tyja intelektuały, jakija ŭvachodziać u ichnyja partyjnyja palitbiury), zrabić toje budzie ciažka.
Uvahi palitykaŭ čakajuć novyja ekanamičnyja intaresy Biełarusi, jak biznesu, tak i pracoŭnych. Nia tych idealnych, z padručnikaŭ ekanomiki, z mrojaŭ intelektuała-litaratara, a realnych, jakija pracujuć na isnych zavodach, u sylikonavych dalinach i kałhasach, i tymi zavodami j dalinami rasparadžajucca.
Toj, chto zmoža pahadzić ekanamičny nacyjanalizm Siamaškaŭ i Čyžoŭ z kulturnymi patrabavańniami maładoje nacyjanalnaj śviadomaści, atrymaje stabilnyja palityčnyja dyvidendy. Ale nie dziela zakliku da palityčnaha apartunizmu napisaŭ ja hety artykuł. Paprostu ŭ vykładzienym vyšej mnie bačycca samaja nadziejnaja stratehija zabiaśpiečyć svabodu, jakaja nam usim tak darahaja. Inačaj kraina budzie – pry našych ci vašych – lacieć z adnym kryłom. Nacyjanalnaja palityčnaja perspektyva cełaj nacyi, nie adnoj partyi, nia tolki nacyjanalnaha ruchu, biełaruskamoŭnych i rasiejskamoŭnych, ministraŭ i kałhaśnikaŭ, zaležyć ad našaha ŭmieńnia pahadzić toj nacyjanalizm z hetaj śviadomaściu.
Stała ŭžo ahulnym miescam tłumačyć biełaruski aŭtarytaryzm słabaściu nacyjanalnaj śviadomaści biełarusaŭ. Razumiejučy pryčyny chvaroby, pastaviŭšy dyjahnaz, my nia možam harantavać, što pacyjent vyzdaravieje sam saboju, “raptam”. Demakratyja maje pad saboju śviadomasny hrunt i bazu ekanamičnych adnosinaŭ. Kali apošniaje ihnarujecca, svaboda robicca krochkaju i niaŭstojlivaju.
Fota Anatola Kleščuka
