U pryvatnym archivie adnaho biełaruskaha emihranta zachoŭvajecca rukapisnaja kopija dakumentu, jaki pralivaje śviatło na pryčyny aryštu niemcami letam 1942 h. ekzarcha Biełaruskaj Hreka-Katalickaj Carkvy Antona Niemanceviča. Aryhinał spačatku pierachoŭvaŭ ksiondz Vincent Hadleŭski, paśla – Usievaład Rodźka. U listapadzie 1944 h. u Niamieččynie jon, razam ź inšymi materyjałami, pieradaŭ rukapis Michału Vitušku. Nadalej jaho pierachoŭvaŭ udzielnik biełaruskaha supracivu, jaki žyŭ u Zachodniaj Niamieččynie. Apošni raz aryhinał dakumentu bačyli ŭ 1962 h., mienavita tady ź jaho była zroblenaja rukapisnaja kopija.
 |
| Vincent Hadleŭski chacieŭ damovicca z ukraincami pra zmahańnie i suprać niemcaŭ, i suprać balšavikoŭ. |
Viasnoj 1942 h. ksiondz Vincent Hadleŭski pačaŭ naładžvać stałuju suviaź z ukrainskim nacyjanalnym rucham i najpierš z Arhanizacyjaj ukrainskich nacyjanalistaŭ na čale z Banderam. Jon chacieŭ damahčysia vyvadu ŭkrainskich vajskovych adździełaŭ ź biełaruskaj terytoryi, a taksama spynieńnia «biełaruska-ŭkrainskich nieparazumieńniaŭ» na Paleśsi. Akramia hetaha, Hadleŭski jak adzin ź lideraŭ biełaruskaha ruchu supracivu planavaŭ damovicca z banderaŭcami ab zmahańni «na dva franty»: i suprać niemcaŭ, i suprać savietaŭ. Dziela hetaha jon spadziavaŭsia vykarystać svaje staryja suviazi ź mitrapalitam Andrejem Šaptyckim. Adnak paŭstała pytańnie z vybaram asoby, jakaja adpraviłasia b z hetkaj dalikatnaj misijaj u Lvoŭ.
U siaredzinie traŭnia 1942 h. adbyłasia sustreča ksiandza Vincenta Hadleŭskaha ź siabram Biełaruskaj niezaležnickaj partyi pa mianušcy «Jazafat». Apošni byŭ biełaruskim unijackim śviatarom i siabram Ekzarchalnaj rady Biełaruskaha hreka-katalickaha ekzarchatu. Havorka išła ab mahčymaści vykarystańnia suviaziaŭ ajca-ekzarcha Antona Niemanceviča dla pieradačy mitrapalitu Andreju Šaptyckamu listoŭ Hadleŭskaha, a taksama atrymańnia ad jaho dapamohi ŭ spravie ŭstalavańnia suviazi z kiraŭnictvam AUN(b). Nieŭzabavie adbyłasia druhaja sustreča Hadleŭskaha i «Jazafata», na jakoj prysutničaŭ i A.Niemancevič. Apošni pahadziŭsia dapamahčy «Jazafatu» vykanać zadańnie Hadleŭskaha ŭ Lvovie. A nahodaj dla pajezdki staŭ III Sabor ekzarchaŭ, jaki musiŭ adbycca z 9 pa 15 červienia 1942 h.
 |
| Mitrapalit Andrej Šaptycki maliŭsia za mir miž biełaruskim i ŭkrainskim narodami. |
«Pa prybyćci ŭ Lvoŭ, a.Antoni pieradaŭ mnie, što sustreča ź mirapalitam A[ndrejem] Š[aptyckim] adbudziecca pozna ŭviečary 11 čysła, – piša «Jazafat» u spravazdačy Hadleŭskamu ad 29 červienia 1942 h. – Napraŭdu, viečaram kala 11.30 nas pravadzili da mitrapalita. Tam ja, u prysutnaści a.A[ntonija], pieradaŭ mitrapalitu list. Pračytaŭšy jaho, jon skazaŭ mnie, što sam jon ničoha vyrašyć nia moža. Ale molicca za mir pamiž našymi narodami i razumieje ŭsio hora vajny. Taksama jon nahałasiŭ, što «niemcy nie prynieśli taho vyzvaleńnia, na jakoje my spadziavalisia». List jon spaliŭ, ale mnie skazaŭ ab spryjańni sustrečy z kiraŭnikami AUN.
Pakolki ŭ Lvovie heta rabić niebiaśpiečna, mitrapalit zaprapanavaŭ nam vyjechać va Ŭniŭski manastyr, kudy pryjduć upaŭnavažanyja AUN. Padarožža adbyłosia viečaram 12 červienia».Dalej «Jazafat» raspaviadaje pra toje, jak unačy da ich pryjšoŭ pradstaŭnik AUN(b), jaki nazvaŭsia ŭpaŭnavažanym na pieramovy «Ćviakam». Paśla hutarki ŭkrainiec prapanavaŭ śviataram pajści ŭ lasny lahier i vykłaści prapanovy inšym AUNaŭskim kiraŭnikam. Niemancevič admoviŭsia, a «Jazafat» pajšoŭ.
«U lahiery my sustreli jašče traich ukraincaŭ, i ja pierakazaŭ im Vašyja prapazycyi, – piša «Jazafat». – Mnie adkazali, što taksama rychtujucca da ahulnaha paŭstańnia, ale krychu paźniej. A našy prośby ab vyvadzie ŭkrainskich adździełaŭ pieradaduć palityčnamu kiraŭnictvu…»
Paśla hetaha jaho praviali da manastyra, adkul jon razam ź Niemancevičam vyjechaŭ u Lvoŭ. Tam «Jazafat» znoŭ sustreŭsia z Šaptyckim, raspavioŭ ab padarožžy, atrymaŭ list da Hadleŭskaha.
Ab tym, što letam 1942 h. unačy ŭ manastyr pryjaždžali «dva biełaruskija śviatary», adnamu z aŭtaraŭ hetych radkoŭ u lipieni 2003-ha raspaviadaŭ najstarejšy hieramanach-studyt a.Hiedyjon.
 |
| Vacłaŭ Anoška. Mahčyma, jon byŭ tajamničym «Jazafatam». |
Praź niekalki tydniaŭ paśla viartańnia biełaruskich śviataroŭ u Biełaruś, u mienskaje hiestapa i SD z rajchskamisaryjatu «Ŭkraina» pastupiła infarmacyja, što padčas pracy Lvoŭskaha saboru ekzarchaŭ A.Niemancevič vioŭ, pry pasiarednictvie mitrapalita Šaptyckaha, pieramovy z AUN(b) ab supolnaj antyniamieckaj baraćbie. Paviedamlałasia, što Niemancevič pahadziŭsia vykonvać rolu suviaznoha pamiž hrupaj Hadleŭskaha i AUN i što jon zajmaje vysokaje stanovišča ŭ biełaruskim nacyjanalnym ruchu supracivu. Apošniaje nie adpaviadała sapraŭdnaści. Niamieckija specsłužby sačyli za Niemancevičam u Albiarcinie, ale heta nie dało plonu. Tady z Berlina pryjšła sankcyja na dopyt, a kali spatrebicca – i aryšt Niemanceviča. Jaho aryštavali i dastavili ŭ Miensk. Ekzarch Anton Niemancevič nia vydaŭ ani Hadleŭskaha, ani siabra Rady Ekzarchatu i adnačasova siabra BNP pa mianušcy «Jazafat». Jon pamior u źniavoleńni 6 studzienia 1943 h. u Miensku.
Možna mierkavać, što pad mianuškaj «Jazafat» schavaŭsia ajciec Vacłaŭ Anoška. Letam 1944 h. jon vyjechaŭ u Polšču. Pamior unijacki śviatar 2 lutaha 1966 h.
