U Horadni ŭčynili čarhovaje rujnavańnie. Hetym razam byŭ razburany budynak 1936 h., pomnik kanstruktyvizmu. Słabaja nadzieja na zachavańnie jaho źjaviłasia paśla pastanovy Ministerstva kultury pra prypynieńnie budaŭničych rabotaŭ da momantu pryniaćcia rašeńnia datyčna nieabchodnaści nadańnia budynku statusu historyka-kulturnaj kaštoŭnaści. Adpaviednaje pytańnie było vyniesienaje na razhlad Biełaruskaj navukova-metadyčnaj rady ŭ pytańniach historyka-kulturnaj spadčyny. Dziaržaŭnaje telebačańnie pakazała adpaviedny siužet. Nieabyjakavyja da zachavańnia historyka-kulturnaj spadčyny Horadni mieścičy sabrali bolš za šeśćsot podpisaŭ u abaronu budynku. Adnak rujnavańnie ŭsio adno ździejśniłasia. I sankcyja na jaho pryjšła adtul, adkul jaje mienš za ŭsio čakali, – z Upravy pa achovie architekturnaj spadčyny i restaŭracyi Ministerstva kultury.
Budynak nie paličyli historyka-kulturnaj kaštoŭnaściu, bolš za toje – jon nie znachodzicca ŭ achoŭnaj zonie histaryčnaha centru. Padčas razbureńnia abaroncy kamianicy mahli tolki nazirać za pracesam dy fatahrafavać. Abyvatalaŭ razbureńnie jašče adnoj kamianicy vidavočna nie ŭschvalavała, jak, zrešty, i ŭsie papiarednija haradzienskija «rekanstrukcyi». Chiba što žycharku susiedniaha sa śviežarazburanym pomnikam padzieja paradavała: «Narešcie! Preč hety chłam!»
Na čarzie ŭ Horadni jašče 28 kamianicaŭ, jakija mohuć raździalić los pomnika kanstruktyvizmu na Horkaha, 29 u bližejšyja hady.
Pieravažnuju bolšaść podpisaŭ za zachavańnie vyšejpamianionaj kamianicy pastavili maładyja ludzi dy pradstaŭniki haradzkoj intelihiencyi. Heta daje nahodu parazvažać, na kaho varta spadziavacca ŭ spravie abarony haradzienskich kamianicaŭ.
Haradzienski historyk Janka Lalevič ličyć, što pasiŭnaść haradziencaŭ prajaŭlajecca ŭ dačynieńni nia tolki da źniščeńnia pomnikaŭ architektury: «Ja nie mahu pryhadać jakoj-kolviek bujnoj akcyi ŭvohule z času pradprymalnickich mitynhaŭ viasnoj 2005 h. A kab sabrać u abaronu niejkaha budynku z małazrazumiełaj siaredniestatystyčnamu haradzienskamu abyvatalu kaštoŭnaściu vialikuju kolkaść ludziej? Heta nierealna». Da taho ž amal štodnia ŭ Horadni niešta rujnujecca – małaprykmietnyja damki ŭ hłuchich, addalenych ad vialikich daroh zavułkach. Pra heta ŭvohule mała chto zhadvaje. Spadar Lalevič nie pahadžajecca z dumkaju pra nieefektyŭnaść infarmavańnia nasielnictva praź ŚMI dy zbor podpisaŭ. Na jaho dumku, pakaz na telebačańni siužetu na hetuju temu havoryć pra mnohaje. «Tak, my nie ŭratavali budynku, ale zrabili rozhałas, pryciahnuli ŭvahu da prablemy», – kaža Ja.Lalevič. Jon maje nadzieju nakont niekalkich dziasiatkaŭ haradzienskich architekturnych abjektaŭ: «Jany raźmieščanyja ŭ achoŭnaj zonie, i sankcyjavać ich znos budzie nia tak prosta».
Haradzienskija sajty kštałtu harodnia.com čytaje značnaja kolkaść miascovaj moładzi, što, na dumku abaroncaŭ histaryčnaj spadčyny, daje svoj plon, ab čym śviedčyć analiz sabranych u abaronu budynku podpisaŭ.
Viadomy haradzienski aktor i bard Viktar Šałkievič bačyć za ŭsim hetym našuju savieckuju mentalnaść: «Kali aktor u francuskim Limožy žyvie ŭ domie ChVI st. dy nia maje prava aničoha źmianić u interjery svajoj kvatery, to jon zusim pa-inšamu stavicca da histaryčnaj spadčyny». Tamu, kaža sp.Šałkievič, naiŭna čakać ad biełarusaŭ, pieravažnaja bolšaść jakich žyvie ŭ «chruščoŭkach», nieabyjakavaha staŭleńnia da staraśvieččyny. Jon padzialaje dumku Ja.Laleviča: haradziencaŭ zdoleŭ by razvarušyć chiba zamach na Farny kaścioł. «Heta majo ŭłasnaje adčuvańnie niespecyjalista ŭ architektury, ale toje, jak vyhladaje ciapier Savieckaja płošča, mnie padabajecca – adkryłasia perspektyva na Farny kaścioł dy apteku», – kaža V.Šałkievič i dadaje, što ŭsio adno na paŭnacennuju adbudovu histaryčnaha centru niama srodkaŭ.
Pahadžajecca z Šałkievičam i Mikoła Taranda, staršynia haradzienskaha historyka-kulturnaha klubu «Pachodnia»: «U Miensku, mnie padajecca, narabili našmat bolš škody. Mnie padabajecca, jak ciapier vyhladaje centar horadu, nahadvaje Prahu». Hałoŭnaje, na dumku kiraŭnika «Pachodni», zastajecca mahčymaść u budučyni davieści ŭsio da ładu. Nieaktyŭnaść hramadztva jon tłumačyć stanam niedziaržaŭnych hramadzkich abjadnańniaŭ, jakich turbuje kłopat, jak samim vyžyć.
Historyk Andrej Vaškievič uvažaje za pryčynu abyjakavaści haradziencaŭ adsutadsutnaść poŭnaj infarmacyi. «Kali my prabjem hetuju ścianu maŭčańnia, a ciapier isnuje niehałosnaja zabarona na hetuju temu dla aficyjnych ŚMI, tady sprava i zvaruchniecca. A zbor podpisaŭ i jość infarmavańniem», – upeŭnieny sp.Vaškievič. Jon praciahvaje dumku svajho kalehi Laleviča pra toje, što ludzi, adkaznyja za zachavańnie histaryčnaj spadčyny, jakija deklarujuć siabie patryjotami i zmaharami za našuju daŭninu, u samyja adkaznyja momanty padparadkoŭvajucca systemie. Robiać, što im zahadajuć, nie prajaŭlajuć nieabchodnaj nastojlivaści. «Tyja sotni padpisantaŭ, dy dziasiatki tysiačaŭ hledačoŭ, što bačyli pieradaču na ANT, apynulisia padmanutymi. Ludziam pakazali i paabiacali adno, a zrabili druhoje», – kaža A.Vaškievič. Kab źmianić sytuacyju, treba davieści ludziam pra hety padman. Jon maje peŭnuju nadzieju na pakaleńnie 25–30-hadovych haradziencaŭ. Na stałaje pakaleńnie asabliva raźličvać nie davodzicca: «Byłyja «pachodnieŭcy» amal nia ŭdzielničajuć u spravie zachavańnia architekturnych pomnikaŭ, siarod ich niama lidera, zdolnaha arhanizavać ludziej». Tym nia mienš, sp.Andrej nie hublaje aptymizmu: «Usio tolki pačynajecca ŭ Horadni, niahledziačy ni na što».
Fota Julii Daraškievič
