Zima nijak nia pryjdzie, razam ź joju zaciahnułasia zabojčaja vosieńskaja depresija. Depresii ŭvohule raspaŭsiudžanyja na poŭnačy. U adsutnaść sonca ŭ arhaniźmie brakuje katalizataraŭ bijahiennaha abmienu – melataninu, noradrenalinu, serataninu, – jakija ŭpłyvajuć na naš nastroj. Srodki ad depresivu raić doktar adździaleńnia pamiežnych stanaŭ mienskaha haradzkoha psychaneŭralahičnaha dyspanseru Ihar Sarokin.
«Naša Niva»: Ci ŭpłyvaje takoje nadvorje – bolš za miesiac biaz sonca, u tumanie – na ludziej?
Ihar Sarokin: Klimat i nadvorje, biezumoŭna, upłyvajuć na ludziej. I dakładna vyznačanym čynam. Tym bolš hetaja źjava charakternaja nia tolki dla Biełarusi. Jak pa mnie, to siońniašniaje nadvorje całkam biełaruskaje i naturalnaje. Uvohule ŭ paŭnočnych šyrotach pavodle temperamentu i peŭnych schilnaściaŭ da psychalahičnych patalohijaŭ ludzi majuć svaje admietnaści: jany bolš uraźlivyja da depresiŭnych parušeńniaŭ. Na poŭdni ludzi bolš aktyŭnyja i temperamentnyja, majuć ekspresiŭny charaktar. Depresii zdarajucca i tut, ale najbolš jany raspaŭsiudžanyja na poŭnačy. Takija asablivaści charaktaru paŭnočnaha čałavieka abumoŭlivajuć i pavyšanuju schilnaść da samahubstva.
«NN»: Ci maje Biełaruś tut svaje admietnaści?
IS: Tak, pavodle daśledavańniaŭ psychalahičnaj słužby, štohod u Biełarusi praz samahubstva hinie kala 3000 čałaviek. U 2004 h. siaredni pakazčyk pa Biełarusi dasiahnuŭ 33,5 vypadkaŭ na 100 tys. žycharoŭ. Heta amal udvaja pieravyšaje siaredni suśvietny pakazčyk. Rost kolkaści suicydaŭ nazirajecca ŭ Homielskaj i Mahiloŭskaj vabłaściach. U inšych rehijonach, na ščaście, adbyvajecca panižeńnie. U Miensku hetaja ličba 2 hady tamu składała – 16,7. Kali brać suśvietny dośvied, to samahubstva robicca druhoj pryčynaj śmierciaŭ paśla aŭtakatastrofaŭ. Pavodle źviestak Suśvietnaj arhanizacyi achovy zdaroŭja, da 2020 h. depresija vyjdzie na 2-je miesca pa invalidyzacyi nasielnictva paśla sercavych zachvorvańniaŭ.
«NN»: Tradycyjna ŭ hetaj spravie napieradzie skandynaŭskija krainy z suvorym klimatam.
IS: Jość adpaviednaja škała – vysokim ličycca ŭzrovień samahubstvaŭ u toj krainie, dzie siaredniaja ličba składaje 20 vypadkaŭ na 100 tys. čałaviek. Da takich krainaŭ naležać i Danija, i Litva, i Estonija, i Rasieja z paŭdniovaj Ukrainaj. Da sieradniakoŭ naležać ZŠA i skandynaŭskaja Švecyja.
«NN»: Što zdarajecca z čałaviekam u takija zmročnyja dni, jak ciapier?
IS: Źjaŭleńniu depresii spryjaje ŭ tym liku i małaja kolkaść soniečnych dzion. Jość roznyja vidy depresij, naprykład, taja, što abvastrajecca mienavita ŭ zimovy čas ci poźniaj vosieńniu. Zmahacca z hetym možna pry dapamozie salaryju ci štučnaha padaŭžeńnia dnia – vykarystańnia lampaŭ dzionnaha śviatła.
Lubaja pieramiena nadvorja spryjaje tamu, što ŭ častki ludziej pačynaje prajaŭlacca h.zv. vehietacyjnaja niaŭstojlivaść. Jaje symptomy samyja roznyja: suchaść u rocie ci pavialičanaje ślinavydzialeńnie, paskoranaje ci zapavolenaje sercabićcio, ciažkaje ci lohkaje dychańnie, pačućcie tryvohi i h.d.
Isnuje vid depresiŭnaha razładžvańnia nastroju, jaki ŭ pieršuju čarhu prajaŭlajecca ŭ zimovy čas. U adsutnaść sonca ŭ arhaniźmie brakuje katalizataraŭ bijahiennaha abmienu – melataninu, noradrenalinu, serataninu, jakija taksama mocna ŭpłyvajuć na naš nastroj.
«NN»: Ci adnolkava takoje nadvorje ŭpłyvaje na haradžanaŭ i viaskoŭcaŭ?
IS: Roźnica jość. Tut my taksama mała padobnyja da inšych. Kali suśvietnaja praktyka śviedčyć pra bolšuju schilnaść da depresijaŭ dy samahubstvaŭ u haradzkich žycharoŭ, to ŭ Biełarusi ŭ hetaj sfery napieradzie viaskoŭcy. Nie ratuje i blizkaść da pryrody. Hałoŭnaja pryčyna – adsutnaść stałaha zaniatku zimoj i tatalnaje pjanstva. Niejak čuŭ na «Svabodzie» ese pra toje, što biełarus zvyčajna pracuje, kali nie pracuje, to pje, kali nia pje i nie pracuje, to pačynaje nudzicca. Vielmi trapnaja charaktarystyka. Siarod sielskich padletkaŭ vielmi šmat parasuicydaŭ, to bok sprobaŭ zrabić sabie śmierć, siarod stałych viaskoŭcaŭ pieravažajuć sapraŭdnyja samahubstvy. Heta, jak praviła, ludzi, što ŭžo vyhadavali dziaciej i zastalisia samotnyja. Ciapierašniaja viaskovaja moładź, trapiŭšy ŭ horad, chutka zabyvajecca na baćkoŭ.
«NN»: A jak ža sumnyja haradzkija pejzažy, šeryja «spalniki»? U Maskvie ŭžo zadumalisia, raźmiaščajuć šmat kalarovaj reklamy, farbujuć u viesialejšyja kolery fasady budynkaŭ.
IS: Tak, słušnaja praktyka, jakuju treba raźvivać. Na poŭnačy Eŭropy heta šyroka vykarystoŭvajecca. Tam i ŭ małych haradoch farbujuć svaje damki ŭ jarkija kolery, nakolki mahčyma, kab paźbiehnuć šeraści.
«NN»: Chto bolš schilny da depresijaŭ – mužčyny ci žančyny?
IS: Uvohule parušeńni nastroju čaściej sustrakajucca ŭ žančynaŭ. Kali brać ahulna, to suadnosiny prykładna takija: na adnaho mužčynu prychodzicca 2–3 žančyny. Ale heta ahulna, bo jość roznyja formy parušeńniaŭ, i tamu suadnosiny hetyja mohuć źmianiacca.
«NN»: Ci jość u nas svojeasablivyja hrupy ryzyki – depresiŭna niebiaśpiečnyja prafesii?
IS: Dakładnych źviestak nia maju, ale takija hrupy ryzyki isnujuć. I ŭ prafesijnym planie pavodle liku parušeńniaŭ i samahubstvaŭ pieravažajuć medyki, psychijatry ŭ pieršuju čarhu.
«NN»: A jak ludzi kultury – paety, mastaki, muzyki?
IS: Bahiema – vielmi svojeasablivaja subkultura. Dla jaje pradstaŭnikoŭ taksama charakternyja samyja roznyja parušeńni, u tym liku i schilnaść da suicydu. Bolej za toje, tut možna vyłučyć asobny vid samahubstva – ehaistyčny. Heta kali tvorčaja asoba maksymalna indyvidualizujecca. Jana maje peŭnyja ambicyi, ale nia moža intehravacca ŭ svoj asiarodak, zamacavacca, davieści svaju vyklučnaść i asablivaść. Takoje samahubstva robicca ŭ imia samaśćviardžeńnia. Heta najbolš charakterna dla zachodniaj haradzkoj kultury, dzie ludzi časta dezyntehravanyja, nia majuć mocnych sacyjalnych poviaziaŭ. Na Ŭschodzie trochi inakš. Tam ludzi abjadnanyja siamiejnymi, relihijnymi dy inšymi suviaziami, i pryčynaj samahubstva moža być vyhnańnie ź siamji za niejkuju pravinu.
«NN»: Ci zastajecca krynicaj stresu ŭ Biełarusi moŭnaje pytańnie?
IS: Napeŭna. Ja i sam časta z hetym sutykajusia. Kali ja na pracy, to jašče mahu davieści pacyjentu, što heta jaho prablema, kali jon nie razumieje biełaruskaj movy. I, darečy, za svaju 10-hadovuju biełaruskamoŭnuju praktyku ŭ mianie byli adzinkavyja vypadki, kali pacyjenty admaŭlalisia ad maich pasłuhaŭ praź niepryniaćcie biełaruskaj movy. Inšaja reč, kali ja, jak adzin sa šmatlikich, naprykład, pakupnikoŭ u kramie, zapytaju vocat. Tut možna šmat i roznaha pačuć u svoj adras i, naturalna, atrymać stres. Hetaja prablema ŭsio jašče aktualnaja.
Va ŭsim šukajcie pazytyŭ, kab adoleć samotu. Jon prysutničaje ŭ luboj sytuacyi.
Pa-druhoje, nam padvyšaje nastroj, kali my na vyšyni: dobra vyhladajem, karystajemsia novaj i pryhožaj kasmetykaj, modna apranajemsia i h.d. Heta vonkavaja stymulacyja nastroju. Z druhoha boku, uzdymaje tonus prafesijny pośpiech: naprykład, nastaŭnika, jaki dobra padrychtavaŭsia da zaniatku, dzieci nia tolki ŭvažliva słuchajuć, ale j zasypajuć pytańniami – pa ciapierašnim časie niečuvanaja reč.
Naturalnaje asiarodździe dobra ŭpłyvaje na nastroj. Treba čaściej byvać u lesie, na volnym pavietry. Nie la televizara siadzieć, jaki, darečy, vielmi mocna raźjadnoŭvaje ludziej i robicca dadatkovaj krynicaj stresu.
Lubyja kantakty z vysokim mastactvam uvačavidki palapšajuć nastroj čałavieka, robiać jaho bolš uraŭnavažanym. Karysna prosta dobruju knižku pačytać. Kali nie mastactva, to sport.
Na žal, čaściakom u našym hramadztvie ŭłasnuju značnaść padmacoŭvajuć prynižeńniem inšych – svaich siamiejnikaŭ, kalehaŭ, padnačalenych. Heta nia vyjście.
Samaje ž hałoŭnaje – nie zastavacca sam-nasam z prablemaju. Treba vyhavarycca. I nieistotna kamu, choć vypadkovamu minaku. U čałaviečaj pryrodzie zakładziena: kali vyhavaryśsia – stanie lahčej, prablema stracić pieršapačatkovy ciažar. Kali nie, to ŭnutrany stres akumulujecca, narastaje, jak śniežny kom, i moža pryvieści da trahičnaj raźviazki.
I ni ŭ jakim razie nie šukajcie vyjścia ŭ alkaholi. Heta vielmi karotkaterminovy paratunak.
U składanych vypadkach, kali čałaviek nia moža sam sabie dać rady, nieabchodnaja dapamoha admysłoŭcaŭ. U Biełarusi stvoranyja i dziejničajuć centry pamiežnych stanaŭ. U kožnaj paliklinicy pracuje psychaterapeŭt, jaki akaža vam kvalifikavanuju dapamohu.
