Kiraŭnik dynamičnaj prezydenckaj respubliki ci apošni dyktatar Eŭropy? Mierkavańni adnosna Alaksandra Łukašenki razychodziacca. Da volnych ŚMI kraina nie hatovaja, kaža prezydent u interviju "Velt" – i tłumačyć, čamu jon adprečvaje demakratyju na eŭraźviazaŭski kštałt.
Alaksandar Rar: Spadaru prezydent, z usich kiraŭnikoŭ dziaržavaŭ SND vy najbolš zahadkavy. Chto vy na samoj spravie?
-- Ja samy adkryty prezydent śvietu, nie lublu PR i nie dazvalaju, kab mianie fatahrafavali ŭ kaściumach dla spartovych adzinaborstvaŭ dziela pakazuchi. Na Zachadzie adnosna mianie skłaŭsia pamyłkovy vobraz. Mahčyma, mnie tre było być bolš strymanym u niekatorych vykazvańniach. Prezydent krainy, što nie vałodaje atamnaj zbrojaj i znachodzicca ŭ ekanamičnaj zaležnaści ad inšych dziaržavaŭ, nia moža być dyktataram. Mnohim nie padabajecca našaja sacyjalnaja systema ekanomiki. My nie pravodzili biasplanavaj pryvatyzacyi, i ŭ nas mienš halečy, čym u Rasiei. Asabista ja ničoha nia skraŭ, i ŭ mianie niama rachunkaŭ u zamiežnych bankach.
-- EZ krytykuje vas, bo Biełaruś adprečvaje eŭrapiejskuju systemu vartaściaŭ.
-- Biełaruś lažyć u centry Eŭropy, u nas adnolkavyja vartaści, adno što my majem specyfičnyja nacyjanalnyja intaresy. Naprykład, našaja sacyjalistyčnaja ekanomika hruntujecca na mocnaj diazržavie. Dla Zachadu pryvatnaja ŭłasnaść – heta “śviatarnaja karova”. U nas ža madernizacyja narmalna adbyvajecca taksama i ŭ dziaržaŭnym sektary ekanomicy. Prynamsi padčas našaha apošniaha naftavaha kryzisu z Rasiejaj Zachad upieršyniu rabiŭ pra nas abjektyŭnyja paviedamleńni.
-- Ci sprečka z Rasiejaj nabliziła Biełaruś da Zachadu?
-- Hetaha ja nia viedaju. Adnak Zachad zrazumieŭ: zaŭtra Rasieja moža pierakryć i jamu kran.
-- Adnak vašaja ekanomika zastajecca zaležnaj ad Rasiei?
-- Nie byvaje całkam niezaležnych ekanamičnych systemaŭ. Rasiejskaja ekanomika, što amal całkam bazujecca na eksparcie enerhanośbitaŭ, taksama zaležyć ad eŭrapiejskich spažyŭcoŭ i ŭsio macniej -- ad kitajskich. Hospad Boh adaryŭ Rasieju bahatymi resursami. Hetyja resursy Rasieja siońnia vykarystoŭvaje ŭ jakaści ryčahu cisku ŭ suśvietnaj palitycy. Nas Hospad Boh adaryŭ inšym resursam: našym hieahrafičnym stanoviščam – stanoviščam tranzytnaj krainy ŭ Eŭropie. Hety resurs chacia i mienš kaštoŭny, adnak my budziem jaho vykarystoŭvać.
-- Uładzimier Pucin skazaŭ, što Rasieja subsyduje 41 adsotak biudžetu Biełarusi...
-- U Rasiei razhortvajecca kamedyja. Paśla taho, jak rasiejskaja hramadzkaść zapytałasia, čamu Kreml dušyć svaich bratoŭ-słavianaŭ, Pucin musiŭ hetkim čynam apraŭdvacca pierad ułasnym narodam. Rasiejskaje nasielnictva admoŭna adreahavała na toje, što nam druhi raz paśla 2004 h. pierakryli enerhietyčny kran. Rasiejcy i biełarusy – braty pa kryvi. Našy narody abjadnoŭvaje mocnaje pačućcie salidarnaści, jakoje padtrymlivajecca ŭspaminami z Druhoj suśvietnaj vajny. Biełaruś straciła padčas napadu Hitlera na Rasieju tracinu svajho nasielnictva.
-- Ci šukaje Pucin kanfrantacyi?
-- Rasiejski ŭrad chacieŭ pradavać nam haz pa cenach 200 dalaraŭ za 1000 kubametraŭ – pa takich ža cenach, jak i Niamieččynie. Užo ŭ 2004 h. “Hazprom” padvysiŭ nam ceny ŭ dva razy. Ciapier, dva hady paźniej, adbyłosia jašče adno padvajeńnie koštaŭ. Jakaja ekanomika vytrymaje takoje? Rasieja i ŭ siabie padvysiła ŭnutranyja košty na 15 adsotkaŭ. Kolki krytyki vyliłasia tady na rasiejski ŭrad z boku pradpryjemstvaŭ! Na nas “Hazprom” prosta chacieŭ zarabić dadatkovyja dva miljardy dalaraŭ. Za pastaŭki nafty ŭ Biełaruś Rasieja raptoŭna zapatrabavała ekspartny mytny zbor u pamiery 180 dalaraŭ za tonu, kab atrymać jašče try miljardy. Usiaho piać miljardaŭ dadatkovaha prybytku! Ciapierašni biudžet Biełarusi składaje 14 miljardaŭ dalaraŭ. Z boku Rasiei heta byŭ prymityŭny, ale nieabdumany raźlik! Nichto ŭ Biełarusi nikoli nia budzie kuplać rasiejski haz za 200 dalaraŭ. Dalej: Rasieja zapatrabavała ad nas za svaju naftu sumu, našmat vyšejšuju za suśvietnuju. Rasiejcy ŭviali svoj ekspartny mytny zbor, my ŭ adkaz na heta ŭźniali tranzytnuju pošlinu. Nasamreč, my možam kuplać naftu i ŭ inšym miescy, da taho ž tańniej. Nam nie patrebnaja hetaja rasiejskaja syravina. Dzie hetyja miljardy dalaraŭ, jakimi Rasieja niby subsyduje našuju ekanomiku? Kali b heta sapraŭdy było tak, u nas byli b našmat lepšyja stasunki z Maskvoj. Ciapier ža Rasieja svaimi pavodzinami razburyła naš mytny sajuz. My prymiem kontramiery i zapatrabujem ziamielny padatak za tranzyt rasiejskich enerhanośbitaŭ praz našuju terytoryju. U suviazi z hetym my pahladzieli, jak u pravavych adnosinach rehulujecca tranzyt enerhanośbitaŭ u Amerycy. My musim kampensavać padvyšeńnie cenaŭ z boku Rasiei.
-- Rasieja paprakaje Biełaruś u tym, što jana kuplaje rasiejskuju naftu pa nizkich koštach, pieraapracoŭvaje jaje i pierapradaje pa cenach suśvietnaha rynku.
-- Heta absalutnaja biazhłuździca. My kuplajem rasiejskuju naftu pa suśvietnych cenach, darečy, my płocim za tonu na 40 dalaraŭ bolš za Ŭkrainu. Vosiem miljonaŭ tonaŭ my spažyvajem sami, 20 miljonaŭ my pieraapracoŭvajem na našych naftapierahonnych zavodach i pradajem jaje jak zmazku j paliva. Hetak ža, jak robiać inšyja pramysłovyja dziaržavy, uklučajučy Niamieččynu, z rasiejskaj naftaj.
-- U 90-ja hh. vy byli pałkim prychilnikam abjadnańnia z Rasiejaj. Siońnia vy bolš nie žadajecie hetaj intehracyi, adnak dla Pucina, mahčyma, było b važna skončyć śvij prezydencki termin u jakaści źbiralnika rasiejkaj ziamli. Abjadnańnie ź Biełaruśsiu mahło b taksama stvaryć sytuacyju, jakaja b dazvoliła Pucinu zastacca na treci termin.
-- Pra apošni varyjant ja čuŭ ad inšych asobaŭ, adnak nie ad samoha Pucina. U vypadku, kali jon takim čynam žadaje zastacca ŭva ŭładzie, jon pavinien byŭ by skazać mnie pra heta adkryta, jak mužčyna mužčynu. Sam ja abraŭ sumlenny šlach i spytaŭ svajo nasielnictva na referendumie, ci možna mnie kiravać dalej, chacia zhodna z staroj Kanstytucyjaj čas majho znachodžańnia na pasadzie skončyŭsia. 90 adsotkaŭ vykazalisia za mianie, i mianie treci raz abrali prezydentam. Ale ja nikoli nie pahadžusia z pahłynańniem Biełarusi Rasiejaj. Ja nie dla taho abiraŭsia pieršym prezydentam svajoj krainy, kab praź dziesiacihodździe ścierci svaju krainu z mapy Eŭropy. Nie, my chočam pa-raniejšamu sajuznuju dziaržavu z Rasiejaj, dzie abiedźvie dziaržavy buduć raŭnapraŭnymi.
-- Vy admovilisia dla Biełarusi ad rasiejskaha rubla jak adzinaj valuty?
-- Kali ŭ Maskvie zrazumieli, što Łukašenka nie pakinie na volu losu niezaležnaść svajoj krainy, nam pačali naviazvać rubiel jak adzinuju valutu. My ŭbačyli ŭ hetym kavarny maneŭr – žadańnie adabrać našuju niezaležnaść akolnym šlacham. Ale my nie žadajem atrymlivać sabie zarobki ŭ Kramli. Urešcie, naš biełaruski rubiel macniejšy za rasiejski, inflacyja ŭ nas u dva razy nižejšaja za inflacyju ŭ Rasiei. Nichto ŭ Biełarusi nie padtrymaŭ by mianie, kali b ja zdaŭ ciapier našuju valutu.
-- Ci mahli b vy sabie ŭjavić, što kali-niebudź vy źmienicie svaju valutu na eŭra?
-- U žyćci ŭsio mahčyma. My b chacieli, kab EZ adkryŭ svoj unutrany rynak dla našaj pradukcyi, kab my mahli kankuravać tam. Mienavita niamieckija pradprymalniki nazyvajuć našuju ekanomiku bolš stabilnaj u paraŭnańni z mnohimi inšymi ŭschodnieeŭrapiejskimi dziaržavami.
-- Ci čakajuć u Biełarusi zachodnich investaraŭ?
-- Enerhietyčny kanflikt z Rasiejaj jakraz i pakazaŭ, nakolki nam patrebnyja investary z Eŭropy i ZŠA. Kali b zachodnija enerhietyčnyja kancerny mieli dolu ŭ biełaruskich enerhatranspartnych systemach, Rasieja b nie pavodziła siabie ŭ dačynieńni da nas tak žorstka. U Rasiei vočy zaharajucca, kali hutarka zachodzić pra budučuju pryvatyzacyju biełarusaj dziaržaŭnaj pramysłovaści. Našaja pramysłovaja vytvorčaść užo ŭ Savieckim Sajuzie była aryjentavanaja na ekspart na Zachad. My musim našmat lepš vykarystoŭvać naša hieahrafičnaje stanovišča. Nieŭzabavie pavinny być raspracavanyja kankretnyja investycyjnyja prahramy.
-- Mnohija palityki ŭ EZ pryznajuć, što bolšaść biełaruskaha nasielnictva padtrymlivaje Łukašenka. Razam z tym my zadajem sabie pytańnie, čamu Łukašenka, jakomu ciapier niama čaho bajacca parazy, pierakryvaje dostup apazycyi da ŚMI.
-- Nidzie na śviecie niama roŭnaha dostupu da ŚMI. Pahladzicie na Rasieju. Usie televizijnyja kampanii prytrymlivajucca adnoj linii. Padčas kanfliktu z Rasiejaj ja chacieŭ zładzić u Maskvie pres-kanferencyju, kab vykazać svoj punkt hledžańnia. Kreml zabaraniŭ hetuju pres-kanferencyju. U adkaz na heta ja ŭvohule admoviŭsia ad pajezdki.
-- Paraŭnańnie z Rasiejaj kulhaje. Davajcie paraŭnajem Biełaruś lepš z Ukrainaj, tam jość svabodnaja presa...
-- Barani nas Boža ad ukrainskich paradkaŭ u Biełarusi!
-- Ja kažu pra svabodnyja ŚMI...
-- ŚMI mohuć dziejničać jak ahniastrelnaja zbroja. Žurnalisty mohuć zabić jak demakratyju, tak i tatalitarnuju systemu, i zrabić škodu hramadztvu. Va Ŭkrainie panuje biezuładździe, tamu tam u ŚMI anarchija. Ukrainskaja kanstytucyjnaja reforma adkinuła krainu nazad u jaje raźvićci. Ja liču, što byłyja savieckija respubliki nie hatovyja dla parlamenckaj respubliki. Voźmiem prykład Biełarusi. Paśla raspadu SSSR my byli parlamenckaj respublikaj. 350 deputataŭ chacieli kiravać krainaj, adnak nichto ni za što nie adkazvaŭ. Jašče krychu, i našyja deputaty stali b takimi ž karumpavanymi, jak u Rasiei ci Ŭkrainie. U Biełarusi, zrešty, parlament sam vyrašyŭ pieratvaryć krainu ŭ prezydenckuju respubliku. Ciapier my majem stabilnaje stanovišča. Što tyčycca svabody presy: niamieckija ŚMI majuć inšuju tradycyju. Žurnalisty niasuć za svaje publikacyi asabistuju adkaznaść. U nas ža panuje biezadkaznaść. Adnak apazycyja ŭ Biełarusi zusim nie zabaronienaja. My majem adkrytaju infarmacyjnuju prastoru. Euronews, Rtvi, radyjo “Svaboda”, CNN za zachodnija hrošy pieradajuć na našych častotach. Jany i rasiejskija ŚMI prastrelvajuć našuju krainu z Zachadu na Ŭschod i naadvarot. Našaja apazycyja paŭsiul prysutničaje ŭ hetych ŚMI. Biełaruś – maleńkaja kraina. Na praciahu adnaho dnia možna abjechać usiu jaje terytoryju i pravieści paŭsiul vybarčuju kampaniju. Heta robić i naša apazycyja. Adnak naš narod jaje adkidaje.
-- Čamu?
-- Bo našy apazycyjanery čaściej byvajuć na Zachadzie, čym doma. Jany atrymlivajuć na Zachadzie hrošy i viartajucca nazad z dapamohaj zachodnich fondaŭ. Mnohich ź ich lohka padkupić. Jak biespracoŭny staršynia partyi, jaki zadeklaravaŭ miesiačny zarobak u pamiery 100 dalaraŭ, moža pabudavać pryvatnuju viłu? U Niamieččynie jaho b užo daŭno naviedała padatkovaja palicyja. Ja daŭ apazycyi mahčymaść vystupić u nas na telebačańni. Adnak svaimi durnymi vystupami jany zhubili padtrymku nasielnictva i atrymali na vybarach tolki 1,5 adsotkaŭ.
-- My žyviom u časy CNN. Niekatoryja žurnalisty na Zachadzie mohuć rabić starońnija paviedamleńni pra Biełaruś, adnak kali my bačym u telebačańni, jak palicyja razhaniaje mirnyja demanstracyi...
-- U Francyi i Niamieččynie palicyja heta taksama robić. I prymianiaje ślozaciečny haz. My, dziakuj Bohu, nie vykarystoŭvajem takija ekstremalnyja srodki. Eŭropa musić navučycca lepš nas razumieć. Momant ciapier spryjalny dla hetaha. Biełaruś dapamahaje EZ abaranić jaho ŭschodnija miežy. My łovim bolšaść nielehalnych mihrantaŭ i kryminalnych złačyncaŭ, jakija imknucca z Uschodu ŭ EZ, i adsyłajem ich tudy, adkul jany pryjšli. My tracim na heta značnyja finansavyja srodki i stvarajem dla Eŭropy abaronny vał. Siońnia nielehały prabirajucca na Zachad praz Prybałtyku i Ŭkrainu. Našaja ž miaža ščylnaja. I jak nam adździačvaje EZ? Suprać nas uvodziacca ekanamičnyja sankcyi i Biełaruś pazbaŭlajuć mytnych preferencyjaŭ. Nam treba ličycca z stratami ŭ pamiery 300 miljonaŭ dalaraŭ. My budziem kampensavać ich šlacham padvyšeńnia transpartnych taryfaŭ na eŭrapiejskija tranzytnyja hruzy, jakija iduć praz našuju terytoryju ŭ Rasieju. Na hetych novych taryfnych zborach my mahli b zarabić da miljarda dalaraŭ. Adnak ja, nasamreč, nie žadaju novaha kanflikta z EZ. Naadvarot, EZ nam patrebny jak partnior pry dyversyfikacyi našaj enerhietyčnaj palityki.
-- EZ hatovy pry peŭnych abstavinach praciahnuć vam ruku. Ale ž EZ musiŭ z rasčaravańniem kanstatavać, što padčas biełaruskich miascovych vybaraŭ tydzień tamu z aficyjnaha boku znoŭ była manipulacyja
-- Krytyčnaja zajava była daŭno zahadzia padrychtavanaja amerykancami, EZ tolki padtakvaŭ. EZ i Niamieččyna musili b zaniać bolš samastojnuju pazycyju. Federalny kancler Anhieła Merkiel na pasadzie staršyni EZ pavinna była b prajavić bolš intaresu da Biełarusi. My chočam być kiemlivymi vučniami. Ja chaču, kab Biełaruś vyhladała niekali tak, jak Niamieččyna ci Švecyja. Da hetaha času Zachad nas, adnak, uvieś čas adšturchoŭvaŭ. Ciapier nadyšoŭ momant vyprabavać novyja mahčymaści dła supracoŭnictva. Davajcie pačniem adkryty, ščyry dyjaloh. Čamu spadarynia Merkel nie parazmaŭlaje z tymi, chto čaściakom byvaje ŭ Biełarusi? Pierad majoj pajezdkaj u Venesuełu ja źviartaŭsia pa niezaležnuju paradu. Zachad musiŭ by pierš za ŭsio admovicca ad siaredniaviečnaj zabarony na ŭjezd biełaruskich palitykaŭ u Eŭropu. My nia možam kryčać praz płot. Niadaŭna ŭ nas byŭ staršynia Rady Eŭropy i tłumačyŭ, što choča danieści da nas pravy čałavieka. Jakija pravy čałavieka jon maje na ŭvazie? U raźvićci svabody presy, pra jakuju Vy kazali, u nas, mahčyma, jašče jość niedachopy, adnak EZ pavinien pryznać, što ludzi ŭ nas mohuć adčuvać siabie biaśpiečna. Uzrovień złačynnaści ŭ nas – adzin z samych nizkich u Eŭropie, i va ŭsich ludziej jość praca.
-- 2007 hod budzie dla Biełarusi vyrašalnym. Vam nieabchodna dyversyfikavać ekanomiku, a taksama pa-novamu pabudavać adnosiny z Rasiejaj. Mahčyma, vy jašče zmožacie damovicca ź pierajemnikam Pucina?
-- Z adnaho boku, Rasieja hraje svaimi novymi enerhietyčnymi muskułami i ličyć, što zmoža znoŭ zavajavać śviet. Rasiejkaja elita zrabiłasia hanarystaj, adnak heta źmienicca paśla taho, jak źnižacca ceny na enerhanośbity. Ź inšaha boku, nam nia varta demanizavać Pucina. Niama asabistaj varožaści pamiž Pucinym i Łukašenkam. Ja jak nichto inšy viedaju Pucina. Jon ščyry čałaviek, i ŭ jaho jasny rozum. Kali jon choča abjadnać słavianski śviet, jon musić rabić heta inakš. Barys Jelcyn viedaŭ, jak pierakanać svaich susiedziaŭ Ukrainu i Kazachstan u reintehracyi. Jon nikoli nie złoŭžyvaŭ uładaj, da taho ž tady i enerhanośbity byli nadta tannymi. Jelcyn uvieś čas kazaŭ pra raŭnapraŭnyja adnosiny, i siońnia jon zaklikaje rasiejskaje kiraŭnictva da bolš razumnych dziejańniaŭ.
