Bolš jak 15 hadoŭ navukovym kiraŭnikom restaŭracyi hetaha vybitnaha pomnika byŭ mastak Uładzimier Rakicki. Jon sa svaimi kalehami vynajšoŭ unikalnuju systemu adnaŭleńnia staražytnych fresak, dziakujučy jakoj ŭdajecca zachoŭvać i paźniejšyja słai žyvapisu.
Reč u tym, što ŭ Połacku pieršasny žyvapis zakryty razmaloŭkami XVI‑‑XIX st. i hetyja razmaloŭki majuć peŭnuju estetyčnuju j histaryčnuju kaštoŭnaść. Tamu ich nia prosta saškrabajuć sa ścianaŭ, ale aščadna frahmentami rassłojvajuć. Takim čynam jany mohuć ekspanavacca ŭ inšych miescach. Niekalki vialikich frahmentaŭ źniataha sa ścienaŭ staraśvieckaha alejnaha žyvapisu pačatku XIX st. pieradadzienyja ŭžo ŭ Połackuju karcinnuju halereju.
Za svaju doŭhahadovuju pracu Ŭładzimier Rakicki ŭ 2000 hodzie byŭ uhanaravany premijaj «Za duchoŭnaje adradžeńnie».
Naturalna, takaja karpatlivaja rabota vymahała šmat času. Ciapierašniamu kiraŭnictvu kulturnaha viedamstva heta nie spadabaałasia. Čynoŭniki pastavili pytańnie rubam: biełaruskija restaŭratary musiać skončyć usiu pracu za paŭhodu.
Varta nahadać, što systematyčnaje ŭznaŭleńnie samych staražytnych fresak u Połacku pravodzicca voś užo čverć stahodździa. Sama restaŭracyja pačałasia z kupała, i na siońnia raboty tryvajuć u vierchniaj častcy ścienaŭ. Tut pieršyja freski najbolš zachavalisia, i toje, što było adkryta, daje ŭsie padstavy nazvać šedeŭram siaredniaviečnaha žyvapisu. Usiaho za 15 hadoŭ adkrytyja i adrestaŭravanyja prykładna 150 z 600 kvadratnych metraŭ freskavaha rośpisu XII st.
Ułady zachacieli praces restaŭracyi pryśpiešyć. Heta zdaryłasia paśla naviedvańnia Połacku premjer‑ministram Biełarusi Siarhiejem Sidorskim. Ułady chočuć skončyć usio da vizytu A.Łukašenki, što maje adbycca sioleta 5 červienia, na Dzień Śviatoj Eŭfrasińni.
Da hetaha dnia planujecca 150 kv.m užo adkrytych fresak XII stahodździa zakanservavać, a zaadno adnavić rasiejski alejny žyvapis XIX st. u rešcie chramu. Planujecca taksama ŭračysta ŭstalavać novuju siarebranuju raku dla moščaŭ śviatoje. Kupał pakryjuć zołatam. Pieratynkujuć carkvu zvonku. U siaredzinie śviatyni zrobiać abzornuju placoŭku z žaleznymi leśvicami.
Bolš nieadpaviednuju ideju dla staražytnaha pomnika prydumać ciažka, miarkujuć restaŭratary. Na ichnuju dumku, navukova taksama nijak nie abhruntavanaja ideja stvareńnia ŭ Spasaŭskaj carkvie darahoj mazaičnaj padłohi, jakaja nibyta maje adpaviadać pieršapačatkovaj. Ale samaje prykraje: unikalnyja freski addajuccca ŭ ruki rasiejskich restaŭrataraŭ, jakija raniej na abjekcie nie pracavali.
Pracy pa restaŭracyi buduć daručanyja Mižabłasnomu navukova‑restaŭracyjnamu mastackamu ŭpraŭleńniu pry Ministerstvie kultury j masavych kamunikacyjaŭ Rasiei, jakoje raniej vykonvała pracy ŭ Suzdali, Noŭharadzie j Makiedonii. Rasiejskija ž budaŭniki z kampanii «Urał‑aśpiekt» buduć mianiać dach, załacić kupał i kryž carkvy.
Biełaruskich restaŭrataraŭ aburaje toje, što prajekt «ekspres‑ramontu» Spasa‑Praabraženskaje carkvy byŭ zaćvierdžany biez navukovaje j architekturnaje ekśpiertyzy. I tym bolš biez uliku prajektu restaŭracyi, raspracavanaha U.Rakickim z kalehami.
Sam U.Rakicki paźbiahaje kamentavać sytuacyju. Adnak stała viadoma, što na znak pratestu U.Rakicki spyniŭ svaju pracu j nakiravaŭ na imia ministra kultury list, u jakim prosić adchilić jaho ad navukovaha kiraŭnictva restaŭracyjaj chramu.
Carkva była pabudavanaja ŭ XII st. na zahad śviatoj Eŭfrasińni Połackaj. Mienavita ŭ hetaj bažnicy pierachoŭvajucca moščy Prapadobnaj Eŭfrasińni. Heta sapraŭdny cud – toje, što hetaja carkva zachavałasia da našaha času j što ŭ joj zachavalisia vykananyja bolš jak 800 hadoŭ tamu freski. Siońnia ścieny Spasaŭskaje carkvy ŭtrymlivajuć kulturnyja słai mnohich pakaleńniaŭ u vyhladzie napłastavańniaŭ, padobnych da palimpsestu. Paśpiešlivaść tut, badaj, niedarečnaja. Pomniki – nia taja sfera, dzie prachodziać šturmaŭščyna i valuntaryzm.
❏
Ahienctva BiełTA i karespandent «Sovietskoj Biełoruśsii» i «Rośsijskoj haziety» Viktar Korbut pra sytuacyi.
