Da prablemaŭ biełaruskaje nacyjanalnaje ajkanimii. Piša Paŭlina Kałtovič. Z pošty Redakcyi.
Oksfard pierakładajecca z anhielskaj jak «Byčyny brod». Našyja biełaruskija nazvy taksama mohuć raspavieści nia tolki ab našaj historyi, ale i pra rodnuju movu. Pra jejnyja asablivaści j pieraŭvasableńni, praviły artahrafii j vyklučeńni ź ich. Kaniečnie, bolšaść nazvaŭ była zrusifikavanaja padčas savietaŭ albo palanizavanaja jašče pierad Kastryčnickaj revalucyjaj. Ci, jašče lepiej, spačatku — palanizavanaja, a navierch jašče j rusifikavanaja! Tolki ŭ narodzie jašče možna pačuć staražytnyja nazvy. Nie dajuć mnie supakoju nazvy savieckija: «Lenina», «Dziaržynsk», «Čyrvony ściah», «Maskoŭskaja», «Savieckaja», «Čyrvonaarmiejskaja», «Kastryčnickaja», «Partyzanski»j h.d. «Maskoŭskich» u Miensku ažno dźvie: vulica j stancyja metro. A z pryčyny taho, što znachodziacca jany ŭ roznych bakoch stalicy, niama ničoha dziŭnaha, što ŭźnikaje błytanina.
Darečy, ja nie zhadžajusia z tym, što rasiejskamoŭnyja nazvy abaviazkova treba pakidać bieź pierakładu. Jak heta budzie hučać pa‑biełarusku? «Akciabrskaja», «Krasnahvardziejskaja», «Zara kamunizma». Atrymlivajecca niejkaja trasianka, što reža słych.
Ujavicie sabie: Krasny Akciabr. Jedu ŭ Krasny Akciabr. Vandruju pa Krasnamu Akciabru. A što datyčyć nazvaŭ nakštałt «Vozroždienije», to navat sprečki być nia moža. Na kaladnych paštoŭkach u Biełsajuzdruku štohod bačyš, jak psujuć tvaju miłuju movu: «Z Radžastvom!», «Z Raždžastvom!», «Z Raždastvom!», «Z Rastvom!» (heta sama ŭdały varyjant). Zamiest taho, kab napisać pa‑biełarusku: «Z Božym Naradžeńniem!» albo «Z Kaladami!». Tamu kateharyčna pratestuju suprać «Vazraždžeńnia» j usich padobnych ździekaŭ z movy! Niachaj takija nazvy stajucca bolš biełaruskimi. Naprykład, «Adradžeńnie». Blizka pa sensu, admoŭnych reakcyjaŭ nie vyklikaje.
Inšaja sprava — «Lenina», «Savieckaja». Hetyja nazvy treba mianiać na histaryčnyja. Vioska Lenina ŭ Horackim rajonie Mahiloŭskaje vobłaści pavinna zvacca, jak raniej, — Ramanava; praspekt Skaryny musić zastacca praspektam Skaryny. Vidavočna, škodnaje źmianieńnie histaryčnych nazvaŭ praciahvajecca dahetul.
Maja siabroŭka ź vioski Lipniški Iŭjeŭskaha rajonu Haradzienskaje vobłaści nia viedaje, na jakoj vulicy jana žyvie. Bo pavodle adnych dakumentaŭ vulica zaviecca Zarečnaja, pavodle inšych — Sadovaja.
Dabralisia j da Lipniškaŭ (a moža, da Lipnišak?). ‑iški — typova litoŭski sufiks. Na terytoryi Zachodniaje Biełarusi sustrakajecca davoli časta: Juraciški, Vasiliški, Michališki, Viarcieliški, Kiamieliški, Takaryški, Niastaniški, Urciški, Kanvieliški, Paleckiški, Žodziški, Sałtaniški. Takija sama nazvy vielmi raspaŭsiudžanyja ŭ Litvie: Ejšyški, Santaryški, Łukiški, Rudziški, Hryhiški, Bal Bieryški, Hialhaŭdziški, Kupiški, Dlavianiški. Zastalisia jany j na sučasnaj terytoryi Polščy: Šypliški, Trakiški. Tak, upłyŭ litoŭskaje movy davoli adčuvalny. Heta tolki adzin ź vialikaje kolkaści prykładaŭ, jakija možna pryvieści. Litoŭskaha pachodžańnia nazvy Ašmiany, Smurhoni, Trakieli (u pierakładzie — «maleńkija Troki», h. zn. miastečka pad Vilniaj). Jość u nas niedaloka ad Lidy Žyrmuny (takuju sama nazvu nosić adzin z rajonaŭ Vilni), Bakšty (pa‑litoŭsku «vieža»). Miastečka Hudahaj naohuł maje cikavuju nazvu: «hud» pachodzić ad «hot», što ŭkazvaje na hockaje pachodžańnie biełarusaŭ (pa‑litoŭsku Gudija — Biełaruś); «haj» — zapazyčanaje słova ź biełaruskaje movy. Voś i atrymaŭsia «haj hota», «haj biełarusa». Z hetych prykładaŭ možna zrabić nastupnuju vysnovu:
— pa‑pieršaje, žychary susiednich terytoryjaŭ mieli ŭstalavanyja kantakty (ab tym jaskrava śviedčyć, naprykład, nazva biełaruskaj vioski Litoŭcy. Zusim zrazumieła, što nazvali jaje tak tamu, što žyli ŭ joj našyja braty‑bałty. I dahetul jość na Haradzienščynie vioski‑vyspački, dzie ludzi razmaŭlajuć pa‑litoŭsku j uvažajuć siabie za litoŭcaŭ);
— pa‑druhoje, biełaruskaja miaža źmianiałasia.
Na biełaruskija hieahrafičnyja nazvy, jakija razhladajem na prykładzie ajkonimaŭ, paŭpłyvała nia tolki litoŭskaja mova, ale j polskaja. Naprykład, Ružany j Pružany: charakterny dla polskaje movy źbieh zyčnych (Pšemyśl); Kruleŭščyna (u inšych krynicach — Kruleŭščyzna): charakternaje dla polskaje movy «źjadańnie» karaniovych hałosnych, polskaja litara «ó», jakaja ŭ inšych skłonach moža pierachodzić u zvykłaje biełarusam «o», čytajecca jak «u». Vulka‑Abroŭskaja pa‑biełarusku hučała b jak «Abroŭskaja Vulka», tamu biaz sprečki možna skazać, što pierastanoŭka prymietnika pa‑za nazoŭnik maje polskaje pachodžańnie (Mińsk Mazaviecki, Bielsk Padlaski).
Narešcie, zastałosia adznačyć škodny ŭpłyŭ rusifikacyi. Terytoryja Zachodniaje Biełarusi znachodziłasia pad uładaj savietaŭ karaciejšy peryjad u paraŭnańni z Centralnaj Biełaruśsiu j asabliva z Uschodniaj. Adnak i ŭ hetym rehijonie navat za adnosna mały pramiežak času šmat byłych nazvaŭ było stračana. Taksama ŭžyŭsia ŭ movu j «rasiejski varyjant maŭleńnia j napisańnia» — to bok, źmiena nienacisknych «a» na «o», «ja» na «je», «dz» na «d» «y» paśla «č» na «i» j h.d. Naprykład, Drohičin, Trokieli, Miadiel. Taksama zamianialisia biełaruskija sufiksy ‑oŭ (‑ioŭ), ‑aŭ, ‑in (‑yn) na rasiejskija ‑ovo (‑iovo), ‑avo, ‑ino (‑yno). Navat pa‑biełarusku nazvy z hetymi sufiksami hučać tak: Atolina, Jurjeva, Parafjanava. Zastalisia j całkam rasiejskija nazvy: Dierievnia, Horodok, Ivje. Hetamu možna supastavić nazvy tradycyjna biełaruskija — naprykład, Škłoŭ. Pa‑rasiejsku pišuć Škłov, i nichto nie pierakładaje jak «Stiekłov» albo «Stiekłovo».
Ź ciaham času nazvy miascovaściaŭ źmianiajucca. Ničoha tut nia zrobiš — taki ŭžo los. Adnak vielmi chočacca, kab novyja nazvy byli dadzienyja na svajoj rodnaj movie, pavodle jejnych praviłaŭ, pakazvali jejnyja asablivaści, mieli peŭny sens i nieśli niejkuju infarmacyju, a taksama jak maha radziej paŭtaralisia.
