Jak raskazała karespandentam "NN" staršynia rady MHA ZBS "Baćkaŭščyna" Alena Makoŭskaja, spačatku na kvateru zajšli dva čałavieki, adzin ź ich pradstaviŭsia ŭčastkovym Savieckaha RUUS, druhi byŭ u cyvilnym.
Jany zajavili, što žychary-susiedzi paskardzilisia, što nibyta niechta paliŭ na leśvičnaj placoŭcy, dy pačali patrabavać vyklikać haspadara pryvatnaj kvatery. Paźniej pryjšli jašče čatyry čałavieki.
Praviaralisia dakumenty, arhtechnika, knihi. Pretenzij da knih, vydadzienych u Biełarusi, nie było.
Pytańni vyklikali vydadzienyja ŭ Litvie i ŭviezienyja ŭ Biełaruś knihi Ju.Turonka "Ludzi SBM", Ju.Vićbiča "Antybalšavickija paŭstańni i partyzanskaja baraćba na Biełarusi" i Dz.Kasmoviča "Za volnuju i suverennuju Biełaruś".
Jany i byli ŭsie kanfiskavanyja -- usiaho 1067 asobnikaŭ.
Uvieś čas pry pieratrusie na kvatery znachodzilisia Alena Makoŭskaja i namieśnica staršyni rady ZBS "Baćkaŭščyna" Nina Šydłoŭskaja.
***
Jakija knihi skanfiskavali kahebisty?
Turonak Jury. Ludzi SBM. - Vilnia, Gudas, 2006. -- 224 c.
U pačatku tydnia {recenzija była nadrukavana na sajcie 21 śniežnia 2006 h. -- "NN"} vyjšła z druku novaja kniha Jurja Turonka «Ludzi SBM».
Pracu nad knihaj doktar historyi Jury Turonak skončyŭ pry kancy vieraśnia 2006 h. Niahledziačy na pieraniesieny ŭletku insult i nastupstvy, jon davioŭ pracu da kanca.
Daśledčyka nadta nia lubiać aficyjnyja historyki, što zajmajucca pytańniami Druhoj suśvietnaj vajny. Najpierš za toje, što sp. Turonak zdolny hladzieć na biełaruskuju minuŭščynu bieź idealahičnaj zaanhažavanaści. Tamu ź jahonymi tezami zaŭsiody składana spračacca.
U knizie sp. Turonak raskładaje pa paličkach usiu historyju Sajuzu biełaruskaj moładzi i mocna krytykuje jak aficyjnych historykaŭ, tak i daśledčykaŭ z ura-patryjatyčnaha lahieru. I tyja, i druhija falšavali historyju SBM va ŭhodu palityčnamu kantekstu. Usio było kudy bolš prazaična i trahična.
Aŭtar raskazvaje pra pačatki stvareńnia arhanizacyi, padrabiazna apisvaje kiraŭničyja kadry (u tekście źmieščanyja kala 40 bijahramaŭ), analizuje statystyku, dziejnaść Pracoŭnaj hrupy SBM u Niamieččynie dy prasočvaje pavajenny los junakoŭ i junačak. A hety los byŭ niezajdrosnym: «Usich hetych junakoŭ, akramia pierabiežčykaŭ da Andersa, čakaŭ adzin los – pałon, filtracyja, a davajennych savieckich hramadzian – prymusovaja repatryjacyja, abo admaŭleńnie ad svajho imia, pachodžańnia i minułaha, što adkryvała perspektyvu maralna niepaŭnacennaha kanśpiratyŭnaha bytavańnia na čužynie».
U knizie źmieščany dakumenty SBM, vieršy i pieśni, napisanyja pad ŭpłyvam patryjatyčnaha ŭzdymu ŭdzielnikami – ci dla ŭdzielnikaŭ – arhanizacyi. Siarod ich aŭtaraŭ i šarahovyja SBMaŭcy, i Natalla Arsieńnieva dy Michaś Kavyl.
Mała chto viedaje, što aŭtar znakamitaha emihranckaha maršu «Śpi pad kurhanam hierojaŭ», jaki vykonvaŭsia padčas pachavańniaŭ, — kiraŭnik SBM Michaś Hańko. Ale pamiać pra jaho vytručvali nia tolki ŭ savieckaj Biełarusi, ale j na emihracyi. Navat prypisvali aŭtarstva vierša Janku Kupału.
Kniha – vydatny padarunak dla tych, chto cikavicca historyjaj, i pazastałych u žyvych byłych esbeemaŭcaŭ. Razam z tym heta i «padarunak» dla historykaŭ ad ułady. U ich kniha vykliča tolki złość, jak užo było ź «Biełaruśsiu pad niamieckaj akupacyjaj».
***
Dźmitry Kasmovič. Za volnuju i suverennuju Biełaruś. Vilnia: Gudas, 2006. - 224 s. {recenzija vydrukavana ŭ listapadzie -- NN}
U Litvie vydadzienyja ŭspaminy hramadzkaha dziejača, kiraŭnika Biełaruskaha vyzvolnaha frontu na emihracyi, zaciataha antykamunista Dźmitryja Kasmoviča (1909-1991).
Apisany ŭ knizie čas achoplivaje 1920–1945 hh. Aŭtar raskazvaje pra dziacinstva, praviedzienaje ŭ Niaśvižy, vučobu ŭ Radaškoŭskaj himnazii dy adjezd za miažu ŭ kancy 1920-ch – pravasłaŭnym nialohka było ŭ tahačasnaj Polščy.
Kasmovič pajechaŭ u Belhiju, dzie vučyŭsia ŭ Lježskim universytecie i paralelna pracavaŭ u kapalniach. Zatym pierabraŭsia ŭ Białhrad, dzie skončyŭ bahasłoŭski fakultet, a z pačatkam Druhoj suśvietnaj vajny viarnuŭsia ŭ Niaśviž.
Saviety, jakija pryjšli ŭ Zachodniuju Biełaruś, pryznačyli Kasmoviča «burmistram» horadu – tak nazyvaje svaju pasadu aŭtar uspaminaŭ. Potym byŭ udzieł u Narodnym schodzie ŭ Biełastoku (pramova Kasmoviča jość u stenahramie źjezdu), u sesii Viarchoŭnaha savietu SSSR u Maskvie, što aformiła uvachodžańnie Zachodniaj Biełarusi ŭ SSSR , - i sustreča sa Stalinym, čałaviekam, jakoha Kasmovič nienavidzieŭ bolš za astatnich. Savieckija ŭłady represavali jahonuju matku za toje, što jana była ščyra addadziena pravasłaŭnaj viery. «Stalin vyhladaŭ niesamavita, mizerna. Daviałosia i mnie pacisnuć jamu ruku. Hetuju chvilinu ja nikoli nie zabudu. Serca ablivałasia kryvioj, ja byŭ napoŭnieny złościu i žadańniem adkryta, ščyra vykazać usio što lažała na majoj dušy, vylić usiu złość za jahonyja prastupstvy nad maim i inšymi paniavolenymi narodami».
Žyćcio Kasmoviča čarhovy raz kardynalna źmianiłasia z prychodam novych akupantaŭ, niemcaŭ. Jon arhanizavaŭ mienskuju palicyju, a ŭ listapadzie 1941 h. vyjechaŭ na Branščynu i Smalenščynu, dzie pravodziŭ biełarusizacyju akruhaŭ dy arhanizavaŭ atrady samaabarony (Słužbu paradku). U funkcyi palicejskich farmavańniaŭ (Kasmovič nazyvaje ich Biełaruskaje Krajovaje Vojska) ŭvachodziła baraćba z partyzanami. U pačatku 1970-ch Kasmoviča abvinavacili ŭ kiravańni aperacyjaj pa źniščeńni 184-ch kamunistaŭ u Kasplanskim rajonie. Praŭda, jahonaja vina tak i nie była dakazana. Bo nie ŭdzielničaŭ.
U 1944 h. Kasmovič apynuŭsia ŭ Niamieččynie, dzie ŭziaŭ šlub ź plamieńnicaj Jakuba Kołasa, dziajačkaj Sajuzu Biełaruskaj Moładzi Nadziejaj Mickievič. Miž inšaha, z narodnym paetam Biełarusi aŭtar uspaminaŭ paznajomiŭsia ŭ 1940 h. Kasmovič zaznačaje, što dziadźka Kołas mocna nienavidzieŭ balšavikoŭ i ŭ vypadku vajny nie źbiraŭsia źjaždžać ź Miensku. 26 červienia 1941 h. jaho siłkom vyviezła na ŭschod NKVD.
Paśla vajny Kasmovič pasialiŭsia ŭ Štutharcie, dzie ŭznačalvaŭ Biełaruski vyzvolny front, Biełaruskuju niezaležnickuju partyju, braŭ udzieł u bieźličy antykamunistyčnych forumaŭ pa ŭsim śviecie.
Ale hety peryjad žyćcia ŭ knizie adsutničaje. Dz. Kasmovič nie paśpieŭ dapisać uspaminy, raspačatyja ŭ 1986 h. Jon pamior 23 krasavika 1991 h. Čatyry miesiacy nie dažyŭ da abviaščeńnia niezaležnaści, tak i nie zdoleŭšy ažyćciavić maru svajho žyćcia – adviedać rodnyja miaściny.
Redaktar knihi ŭ pradmovie zaznačaje, što da ŭspaminaŭ treba padychodzić krytyčna. Tak, vyklikajuć pytańni ličby pra kolkaść žaŭnieraŭ Biełaruskaha krajovaha vojska na ŭschodzie Biełarusi. Kasmovič śćviardžaje, što ich było 100 tysiač. Ale, vidać, hetuju ličbu treba dzialić jak minimum na dziesiać. Bo 100 tysiač, kab nie abaranili Biełaruś ad savieckaha nastupu, to, prynamsi, zatrymali b na peŭny čas. A tak Čyrvonaja Armija ŭ ličanyja dni dajšła da Miensku ŭ 1944 h.
Što da zaŭvahaŭ nakont knihi. Źviarnuła ŭvahu na siabie apošniaja staronka knihi, dzie paznačana, što kamputarny nabor ažyćciaŭlaŭ sam Dźmitry Kasmovič. Albo heta redaktarska-karektarski niedahlad, albo aŭtar uspaminaŭ u 1986 h. išoŭ u avanhardzie tahačasnaj kamputarna-techničnaj dumki.
Tym nia mienš kniha čytajecca vielmi lohka, jak detektyŭ. Lohka žyŭ, lohka i pisałasia.
Źviartajciesia da niezaležnych raspaŭsiudnikaŭ, albo na vystavu ŭ siadzibie BNF (Varvašeni, 8).
***
Anatacyja na knihu Ju. Vićbiča musiła źjavicca na sajcie siońnia, 16 sakavika.
Vićbič Ju. Antybalšavickija paŭstańni i partyzanskaja baraćba na Biełarusi. Vilnia, Gudas. 2006. -- 296 c.
Vyjšła kniha kniha emihracyjnaha piśmieńnika i žurnalista Jurki Vićbiča (1905–1975) «Antybalšavickija paŭstańni i partyzanskaja baraćba na Biełarusi». Upieršyniu kniha, što raskazvaje pra supraciŭ savietam u 1920-1930-yja hady, była vydadziena ŭ 1996 h. u Ńju-Jorku Biełaruskim instytutam navuki i mastactva, ale ŭ Biełaruś tady trapili ličanyja asobniki.
U pradmovie ŭkładalnik vydańniaŭ 1996 h. i 2006 h. ńju-jorski daśledčyk Lavon Jurevič piša: «... Vićbič ličyŭ svaju pracu nie padrychtoŭčym materyjałam dla nastupnych daślednikaŭ, a chutčej padmurkam i aryjenciram u mory chłuśni i niaviedańnia, z čym nieadmienna sutykniecca budučy historyk. Było ŭ jaho jašče adno žadańnie — razburyć lehiendu «o tichom i niesprotivlajuŝiemsia złu biełorusie». Šyraka raspaŭsiudžanaja, ukaranionaja ŭ hałovach ludziej lehienda narabiła vialikaj škody».
Treba zaznačyć, što aryhinał rukapisu Vićbiča ŭ siaredzinie 1990-ch znachodziŭsia ŭ strašenna žudasnym stanie.
"Kab Vy viedali, ź jakoha śmiećcia my ŭ 1996 h. źlapili hetuju knihu", -- kazała adna z układalnic vydańnia 1996 h. Alena Jurevič, jakaja tak i nie pabačyła pieravydańnia manahrafii.
***
Čamu ŭsie try knihi byli vydadzienyja ŭ Vilni? Tamu što ŭsie drukarni, pabačyŭšy tolki nazvy troch knih, naadrez admaŭlalisia jaje drukavać. Choć aficyjna, choć nielehalna. Nahadajem taksama, što ZBS "Baćkaŭščyna" była niadaŭna pazbaŭlena ofisu, niahledziačy na doŭhaterminovuju damovu na arendu, na vulicy Revalucyjnaj. Ale ŭsie vysiłki znajści novy lehalny ofis plonu nie dali.
