Paśla zaniaćcia balšavikami Miensku, Rada ministraŭ BNR pierajaždžaje ŭ Vilniu, a adtul u siaredzinie śniežnia 1918 hoda — u Horadniu, pry hetym urad padzialiŭsia: A.Ćvikievič i A.Smolič, da jakich paźniej dałučyŭsia V.Zacharka, pa spravach hrašovaj pazyki apynulisia va Ŭkrainie, tady jak A.Łuckievič i Ł.Zajac zastalisia ŭ Horadni. 1 lutaha 1919 h. haradzienski skład ŭradu pašyryŭsia za košt Kuźmy Ciareščanki, jaki zaniaŭ pasadu ministra ŭnutranych spraŭ. Adnak užo 18 lutaha Łuckievič, u suviazi z adjezdam u Vilniu, skłaŭ abaviazki staršyni Rady ministraŭ i ministra zamiežnych spraŭ na karyść A.Smoliča, a časovaje kiraŭnictva ŭradam pryniaŭ na siabie Ł.Zajac.
Tolki na pačatak sakavika 1919 h., kali Horadnia apynułasia amal z usich bakoŭ atočanaja polskim vojskam, adbyvajucca padziei, jakija pa sutnaści pieraŭtvaryli jaje na niekalki tydniaŭ u nieaficyjnuju stalicu BNR. Atrymaŭšy ŭ siaredzinie lutaha 1919 h. ad ukrainskaha ŭradu dziaržaŭnuju hrašovuju pazyku, A.Ćvikievič, A.Smolič i V.Zacharka jeduć u Berlin. Adtul jany, padzialiŭšy kaštoŭny hruz, kab hetkim čynam źbić sa śledu palakaŭ, jakija arhanizavali sapraŭdnaje palavańnie na ŭkrainskija hrošy, paasobku dabiralisia da Horadni.
U horadzie tym časam rychtavalisia da sustrečy biełaruskich dziejačoŭ. «...Chutka stučać kalosy čyhunki, viezučaj pana A.Ćvikieviča ŭ Koŭna, — pisała «Baćkaŭščyna», — ale jašče chutčej kałociacca sercy biełarusaŭ, čakajučych pana A.Ćvikieviča i jaho viestak...».
Adnačasova Ł.Zajac pasyłaje kurjeraŭ u Vilniu da A.Łuckieviča. 10 sakavika toj terminova viartajecca ŭ Horadniu, dzie znoŭ prystupaje da spaŭnieńnia svaich paŭnamoctvaŭ.
Praz čatyry dni, z Koŭna pryjaždžaje A.Ćvikievič. Rankam 15 sakavika 1919 h. adbyłosia, pa sutnaści pieršaje ŭ Horadni, pasiedžańnie Rady BNR, na jakim było vyrašana vyjechać usim kabinetam u Berlin. Tady ž urad pastanaviŭ uziać usie vydatki pa pachavańni haradzienskaha biełaruskaha nastaŭnika A. Hrykoŭskaha na svoj rachunak.
Užo nastupnaha dnia zamiest Niamieččyny było vyrašana jechać u Insterburh, adkul A.Łuckievič pavinien byŭ nakiravacca ŭ Berlin, a ŭsie astatnija — na pieramovy ź litoŭskim uradam u Koŭna. Adnačasova planavałasia adčynić Hieneralnaje konsulstva ŭ Varšavie, kab atrymać farmalnaje pryznańnie BNR z boku polskaha ŭradu. Było vyrašana skarystać aŭtarytet i suviazi Ramana Skirmunta, jaki taksama znachodziŭsia ŭ Horadni. Skirmunt byŭ pryznačany členam nadzvyčajnaj zamiežnaj delehacyi ŭradu i atrymaŭ paŭnamoctvy vieści pieramovy z uradam Polščy ab pryznačeńni ŭ Varšavu Hieneralnaha konsuła BNR.
Na hetym ža pasiedžańni K.Ciareščanka vystupiŭ z dakładnoj zapiskaj ab arhanizacyi na akupavanaj palakami i balšavikami terytoryi Biełarusi kamisaryjataŭ, jakija b vykonvali rolu časovych administracyjnych orhanaŭ BNR. Na čale huberni pryznačaŭsia kamisar, dva jaho pamočniki i sakratar. Akramia hetaha, planavałasia zasnavać hubernski biełaruski kamitet z pradstaŭnikoŭ pavietaŭ, hubernskich biełaruskich instytutaŭ i ŭsich palityčnych partyjaŭ, jakija stajali na hruncie biełaruskaj dziaržaŭnaści. Pradstaŭniki pavietaŭ źjaŭlalisia b niehałosnymi kamisarami ŭradu BNR. Kamisaram uradu BNR na Haradzienskuju huberniu vyrašana było pryznačyć P.Aleksiuka. U suviazi z palityčnymi varunkami ŭ huberni, P.Aleksiuku pradpisvałasia vieści pracu patajemna jak ad akupantaŭ, tak i ad miascovych hramadzian. Na pačatak pracy kamisaryjatu było vydadziena 10 tysiač marak avansu.
Druhim paśla A.Ćvikieviča z Berlinu ŭ Horadniu pryjechaŭ V.Zacharka. Nastupnaha dnia ŭ horad prybyvaje amerykanskaja misija, a ź imi i apošni ź siabraŭ ukrainskaj delehacyi – Arkadź Smolič.
21 sakavika biełaruski ŭrad źbirajecca ŭ poŭnym składzie: A.Łuckievič, A.Ćvikievič, K.Ciareščanka, Ł.Zajac, V.Zacharka i A.Smolič. Hałoŭnym pytańniem pasiedžańnia była atrymanaja ad ukrainskaha ŭrada pazyka ŭ 4 młn karbovancaŭ, ź jakich 100 900 rubloŭ byli atrymanyja hatoŭkaj i zdadzienyja V.Zacharku, a jašče 3 młn aŭstryjskich kronaŭ — pieraviedzienyja ŭ Aŭstra‑Vuhorski bank, a pieravadny list byŭ addadzieny A.Ćvikieviču i pakładzieny ŭ Vienie na jaho imia. Akramia taho, 1,666 tysiač niamieckich marak byli pieraviedzienyja ŭ Berliner Rajchs‑Bank, a pieravadny list zdadzieny ŭ Berlinie V. Łastoŭskamu. Usie hrošy byli pakładzienyja na imia staršyni rady ministraŭ BNR A.Łuckieviča. Uličvajučy fatalny finansavy stan bolšaści biełaruskich ministraŭ, niama ničoha dziŭnaha ŭ tym, što ŭradaŭcy pieršaje, što zrabili, heta skłali «Vydatkovuju viedamaść na pensiju i sutačnyja radzie Narodnych ministraŭ BNR...». Častka hrošaj z ukrainskaj pazyki zastavałasia ŭ Horadni da pačatku krasavika 1919 h.
U kancy sakavika ŭ klubie «Biełaruskaja chatka» adbyvajecca ŭračysty viečar u honar biełaruskaha ŭradu. Usie pakoi klubu akazalisia zapoŭnienymi. Pieršym vystupiŭ Anton Łuckievič. Tłumačačy pryčyny chutkaha adjezdu z horadu, jon źviarnuŭsia da biełarusaŭ z zaklikam nie kidać pracy na nacyjanalnaj nivie da času, pakul Biełaruś nia stanie niezaležnaj.
U adkaz jamu šerah biełaruskich dziejačoŭ zajavili, što jany tolki heta i rabili i da hetaha imknucca. Paźniej słova ŭziaŭ pradstaŭnik PPS, paprasiŭšy prabačeńnia za toje, što nia viedaje biełaruskaj movy. «Dla mianie Biełaruś, — skazaŭ lider haradzienskich PPS‑aŭcaŭ, — heta druhaja Radzima, bo ja tut naradziŭsia na śviet». Jon paabiacaŭ, što polskija sacyjalisty zrobiać usio, kab Biełaruś stała niezaležnaj dziaržavaj, adnak dadaŭ: «My pryviadziom Biełaruś da niezaležnaha žyćcia jak respubliku, bratniuju dla Polščy», paśla čaho Anton Boryk padniaŭ tost: «Niachaj žyvie Biełaruś z Polščaj!» Šmat chto padtrymaŭ A.Boryka i, padniaŭšy čarki ŭ bok palaka, vypili ich. Heta nie spadabałasia Ja.Kurłavu, K.Jezavitavu i pradstaŭniku jaŭrejskaj hminy, niejkamu jaŭrejskamu prafesaru. Užo trochi padpiŭšy, prafesar pajšoŭ vystupać. Jon zajaviŭ, što Biełaruś da hetaha času nikoli nie była niezaležnaj, tamu biełarusy zrobiać vialikuju spravu, kali zdolejuć damahčysia ad inšych narodaŭ pryznańnia ŭłasnaj niezaležnaści. Słovy prafesara asprečyŭ B.Kviacinski, były vykładčyk biełaruskaj nastaŭnickaj seminaryi ŭ Śvisłačy. B.Kviacinski davodziŭ, što Biełaruś nia tolki była niezaležnaj, ale navat kłapaciłasia pra inšyja dziaržavy, takija, jak Litva, i tolki sastupiła ŭpłyvam polskaj kultury.
Niahledziačy na toje, što viačera adbyvałasia ŭsiaho praz tydzień paśla śmierci biełaruskaha nastaŭnika A. Hrykoŭskaha, jana atrymałasia vielmi aptymistyčnaj i abyšłasia amal što ŭ piać tysiačaŭ ost‑rubloŭ. Cikava, što hrošy na bankiet u honar adjezdu biełaruskaha ŭradu za miažu, składali tolki viadomyja biełaruskija dziejačy.
Ukrainskaja pazyka adčyniała pierad biełaruskim premjer‑ministram darohu na mirnuju kanferencyju ŭ Paryž. 23 sakavika A. Łuckievič razam z A. Smoličam, A. Ćvikievičam i Ł. Zajcam vyjaždžajuć z Horadni, trochi paźniej adjechaŭ K. Ciareščanka. Apošnim z uradoŭcaŭ u krasaviku horad pakinuŭ V. Zacharka.
Raspačałasia historyja ŭradu BNR na vyhnańni.
Dalejšy los «ukrainskich hrošaj», paśla taho jak z Horadni adjechaŭ apošni ź ministraŭ uradu BNR, składvaŭsia nia mienš dramatyčna. Uradoŭcy pieršapačatkova zabrali z Horadni tolki častku z hatovych hrošaj. Chutčej za ŭsio, peŭnaja suma jašče viasnoj 1919 h. zastavałasia ŭ Paŭła Aleksiuka jak Haradzienskaha hubernskaha kamisara BNR. Napiaredadni 24 krasavika P.Aleksiuku z Berlinu pryjšła telehrama ad A.Łuckieviča: «bitte smolitsch zu nachrichtigen dasz ich warte berlin also man sall nachrichten nur kondratowitsch und zwei herren und sofort meine palto schicken» — A.Łuckievič prasiŭ terminova pierasłać jamu praz Smoliča… palito! Ciažka sabie ŭjavić, kab u taki dramatyčny momant, kali vyrašaŭsia los krainy, staršynia ŭradu ŭ pieršaju čarhu kłapaciŭsia b ab ułasnym adzieńni. Sapraŭdny źmiest telehramy stanovicca zrazumiełym, kali zamianić słova «palto» na «hrošy»… Užo ŭ kancy krasavika, paśla taho jak horad byŭ zaniaty polskim vojskam, u Horadniu pryjechali A.Smolič i V.Łastoŭski z tym, kab vyvieźci apošniuju častku z ukrainskaha kredytu...
Hałoŭnaja prablema, adnak, ź jakoj sutyknulisia biełaruskija dziejačy, akazałasia navat nia ŭ tym, kab atrymać ułasna pazyku ad ukrainskaha ŭradu, a ŭ tym, kab źniać praduhledžanuju damovaj sumu z bankaŭskich rachunkaŭ. Najbolš balučaje rasčaravańnie čakała na A.Łuckieviča, kali jon pryjechaŭ z Horadni ŭ Berlin, dzie raptam vyśvietliłasia, što źniać hrošy z rachunku ŭ «Berliner Rajchs‑Bank» niemahčyma — litaralna napiaredadni na zapatrabavańnie Savieckaha ŭradu niamiecki bok zamaroziŭ usie ŭkrainskija aktyvy. Zamiest taho kab adrazu nakiravacca ŭ Paryž, biełaruski premjer vymušany byŭ jašče amal miesiac čakać, pakul udałosia atrymać hrošy ź vienskaha banku, hublajučy samaje kaštoŭnaje — čas. Kali A.Łuckievič narešcie dabraŭsia na kanferencyju, jahonaja prysutnaść tam amal straciła sens — na palityčnaj mapie «novaj» Eŭropy miesca dla niezaležnaj Biełarusi ŭžo nie zastałosia…
Ale ŭradoŭcy nie hublali nadziei źmianić sytuacyju na svaju karyść. Bolšaja pałova z najaŭnaj hatoŭki pajšła na ŭtrymańnie biełaruskaj delehacyi ŭ Paryžy i Berlinie, jak i naahuł na «raskručvańnie» biełaruskaha pytańnia na mižnarodnaj arenie — vydavieckuju dziejnaść, sprobu farmavańnia biełaruskich vajskovych častak z byłych pałonnych, pieramovy i raŭty, dypmisii ci hetkija «ekzatyčnyja» prajekty, jak plany pa nabyćci amerykanskich charčovych składoŭ — «stokaŭ», što zastalisia pa zakančeńni Suśvietnaj vajny na terytoryi Francyi, z metaj dalejšaj ich realizacyi na radzimie. Ułasna na raźvićcio biełaruskaha ruchu na Biełarusi, jakaja, za vyklučeńniem uschodniaj častki, da kanca leta 1919 h. amal usia apynułasia pad polskaj akupacyjaj, pajšło mienš za pałovu ŭkrainskaha kredytu, uličvajučy i tyja sumy, što jašče viasnoj 1919 h. byli pieradadzienyja z Horadni ŭ zaniatyja balšavikami Vilniu i Miensk.
U siaredzinie 1919 h. biełaruski bok robić čarhovuju sprobu atrymać apošniuju častku z ukrainskaha kredytu. U jakaści kurjera ŭradu BNR u lipieni 1919 h. u Kamianiec‑Padolski da ministra zamiežnych spravaŭ Ukrainy A.Lavickaha vyjechała sakratarka Varšaŭskaha BNK Aŭhińnia Alaksiuk — siastra Paŭła Aleksiuka. Jana mieła zadańnie ad A.Ćvikieviča zavieźci i abmianiać nierealizavany ŭ Berlinskim Rajchs‑banku pierakaz na 1,5 młn karbovancaŭ z ukrainskaj dziaržaŭnaj pazyki ŭradu BNR. Z Varšavy A.Alaksiuk dabrałasia da Łucku, adkul, pieraapranuŭšysia sialankaj, — u Kamianiec‑Padolski, dzie premjer‑ministar UNR B.Martas vydaŭ joj paśviedčańnie na hrašovy pierakaz u Vienski bank na 3 młn kron. 9 žniŭnia 1919 h. Aŭhińnia Alaksiuk viarnułasia ŭ Varšavu. Darečy, za svoj učynak rašeńniem Rady ministraŭ BNR jana atrymała 1,5 tys. marak, a Biełaruskaje Pres‑Biuro źmiaściła paviedamleńnie «Hierojski podźvih adnoj patryjotki»… «Što da papiery, što viazie Alaksiučanka, dyk z hetym užo my tut damo niejak rady. Daručy heta Dubiejkoŭskamu…» — pisaŭ da A.Ćvikieviča 9 žniŭnia nieviadomy adrasat, majučy na ŭvazie toj samy hrašovy pierakaz za podpisam ukrainskaha premjera. Adnak, ź niezrazumiełych pryčynaŭ i na hety raz ukrainskija hrošy zastajucca ŭ Berlinskim Rajchs‑banku.
Tym časam u kancy žniŭnia 1919 h. A.Łuckievič nakiroŭvajecca na zaprašeńnie kiraŭnika polskaha ŭradu I.Padareŭskaha z Paryžu ŭ Varšavu, kab pasprabavać atrymać pryznańnie niezaležnaści Biełarusi z boku Polščy. U vyniku, adnak, častka biełaruskich dziejačoŭ na čale z V.Zacharkam i P.Krečeŭskim vystupali suprać A.Łuckieviča, abvinavačvajučy premjera ŭ prapolskaj aryjentacyi. Asabisty kanflikt nabyvaje vielmi chutka charaktar palityčnaha raskołu, u jakim nie apošniuju rolu adyhraŭ i toj fakt, što heta mienavita praciŭniki A.Łuckieviča ź liku tak zvanaj «Berlinskaj hrupy» mieli na rukach bolšuju častku z rešty hrošaj. Kali 24 listapada P.Krečeŭski i V.Zacharka vyjaždžajuć z Berlinu praz Prahu ŭ Miensk na čarhovaje pasiedžańnie Rady BNR, jany, «na ŭsiakaje ŭsio», pakidajuć u adnym z praskich bankaŭ 200 tysiač marak z uradavaj kasy. U vyniku raskołu, što adbyŭsia 13 śniežnia ŭ Miensku, paŭstajuć dva biełaruskija ŭrady — stary, na čale z A.Łuckievičam, i novy — urad Vacłava Łastoŭskaha. I choć užo praz try dni — 16 śniežnia — Vasil Zacharka skłaŭ na ruki A.Łuckieviča «Balans kasy paŭnamocnika Ŭrada BNR», ułasna hrošy zastalisia navat nie ŭ V.Łastoŭskaha, a ŭ taho ž V.Zacharki…
Historyja ŭkrainskaj pazyki ŭradu BNR na hetym nia skončyłasia, bo zastavałasia ŭvieś čas jašče nie realizavanaja častka kredytu ŭ Berlinskim Rajchs‑banku. Ź vialikaj dolaj vierahodnaści možna śćviardžać, što biełaruski ŭrad — na hety raz na čale z V.Łastoŭskim — skarystaŭsia z ukrainskich hrošaj z dapamohaj… Litvy. Pavodle ŭmovaŭ biełaruska‑litoŭskaj damovy, padpisanaj u kancy 1920 h., litoŭski bok zhadžaŭsia finansavać biełaruski antypolski ruch na Vilenščynie i Haradzienščynie. Pry hetym kovienski ŭrad i sam pakutavaŭ na niedachop srodkaŭ. Sytuacyju vyratavała Niamieččyna, jakaja mieła svoj intares u asłableńni polskaj dziaržavy i stałyja kantakty ź litoŭskim uradam. U vyniku, chutčej za ŭsio, ukrainski kredyt byŭ vydadzieny z Berlinu ŭ Koŭna, adkul jon pajšoŭ na finansavańnie antypolskaj partyzanki.
