Adziniec Alaksandar. Pavajennaja emihracyja: skryžavańni losaŭ: zbornik uspaminaŭ. — Miensk: Miedysont, 2007. — 704 s. (Biblijateka «Baćkaŭščyny». Kniha 11)
U knizie sabranyja 73 uspaminy dziejačoŭ biełaruskaj dyjaspary z usiaho śvietu — tych, chto paśla 1944 h. apynuŭsia na zachad ad svaje radzimy.
Ideja knihi, pavodle słovaŭ aŭtara, ŭźnikła dosyć niečakana. «Katalizataram staŭ moj starejšy siabra Barys Kit — pieršy pradstaŭnik vajenna‑palityčnaj chvali biełaruskaj emihracyi, ź jakim mnie ŭdałosia naviazać ciesny kantakt. — Ale tady ja ŭ marach nie planavaŭ vydańnia cełaj knihi, pryśviečanaj emihracyi. Metaj było napisańnie hazetnaha artykułu. Adnak paśla toj razmovy ja byŭ nastolki zachopleny, uzrušany j uschvalavany surazmoŭcam, što zrazumieŭ: heta tolki pačatak!».
Aŭtar telefanavaŭ u Anhliju j Kanadu, Aŭstraliju j Arhientynu, Čechiju j Polšču, pa niekalki hadzin razmaŭlajučy z adnym surazmoŭcam. U vyniku za paŭtara hodu byli sabranyja dziasiatki tekstaŭ: z ZŠA — 30 uspaminaŭ, z Aŭstralii — 12, Kanady — 11, Vialikabrytanii — 6, Niamieččyny — 4, Polščy i Belhii — pa 3, Arhientyny, Francyi, Čechii, Švecyi — pa 1.
Siarod hierojaŭ knihi Nadzieja Kasmovič, Barys Kit, Michaś Łužynski, Hanna Mierlak (žonka Kastusia Mierlaka), Barys Rahula, Vitaŭt i Viera Ramuki; śviatar Biełaruskaj narodnaj carkvy, čalcy jakoj brali ŭdzieł u letašnim pachodzie na Akreścina, Emihidzijuš Ryžy; staršynia Rady BNR (1982—1997) Jazep Sažyč, Jury Turonak, Anatol i Ivan Chrenoŭskija, Anton Šukiełojć. Asobnym blokam źmieščanyja «Uspaminy Barysa Kita pra viadomych ludziej», dadadzieny bijahrafičny pakaźnik inšych dziejačaŭ emihracyi, što zhadvajucca ŭ tekstach.
Nieabchodna adznačyć, što raniej vychodzili padobnyja knihi, dzie byli sabranyja ŭspaminy ci narysy pra dziejačoŭ emihracyi (napr. Leanid Prančak «Biełaruskaja Ameryka» i Taciana Antonava «U ziemlakoŭ za akijanam»). Adnak kniha «Pavajennaja emihracyja» ŭ niekalki razoŭ bolšaja. Pa‑druhoje, aŭtar, Alaksandar Adziniec, imknuŭsia zapisvać nia tolki viadomych dziejačaŭ, a najpierš małaviadomych ludziej: šarahovych žaŭnieraŭ dyjaspary. Tych, chto niepasredna stvaraŭ biełaruskuju Ameryku, biełaruskuju Aŭstraliju, biełaruskuju Kanadu, Vialikabrytaniju, Belhiju. Ich imiony dobra viadomyja tam, ale mała viadomyja tut, u Biełarusi.
Bolšaść hierojaŭ knihi hladziać na padziei apošniaj vajny padobna, jak śviatar z aŭstralijskaha Melburnu Alaksandar Kułakoŭski: «Jak i saviety, Hitler prynios u Biełaruś niavolu, pakuty j śmierć. Na paru z čyrvonymi partyzanami, niemcy pastavili biełarusa na miažu poŭnaha vymirańnia. Ja navat dakładna nie skažu, kaho ludzi bolš nienavidzieli j kaho bolš bajalisia, — i tyja, i druhija siejali na šmatpakutnaj biełaruskaj ziamli vyklučna niaščaście. Pramaŭčyš pierad partyzanami, nie addasi apošni kavałak chleba — zabjuć. Nie paviedamiš niemcam, što ŭ chacie byli partyzany, — taksama zabjuć».
Kniha mahła być značna bolšaj i vyjści ŭ dvuch ci troch tamach. Ale na kožnuju zhodu na interviju prypadała na adnoj admovie.
«Chapała ŭsiaho», — zhadvaje Alaksandar Adziniec, — «i metadyčnaha kidańnia słuchaŭki paśla adnaho tolki vitańnia pa‑biełarusku, i rezkich admovaŭ zaprasić muža (ci žonku) da telefonu, i abvinavačvańniaŭ aŭtara, što jon zamałady, dyj uvohule «dzie harantyja, što Adziniec — heta nia Vaš pseŭdanim».
U tomie źmieščana bolš za dźvie sotni fatazdymkaŭ, bolšaść ź jakich drukujecca ŭpieršyniu.
Zrabić druhuju takuju knihu ŭ najbližejšyja dziesiacihodździ naŭrad ci ŭdasca. Staroje pakaleńnie emihracyi imkliva adychodzić. Tak, za čas pracy nad knihaj adyšli ŭ lepšy śviet čatyry intervijuery: Franciš Bartul, Mikoła Łatuškin, Janka Rakovič, Barys Rahula.
I praź dziesiać hadoŭ apytvać amal nia budzie kaho. Alaksandar Adziniec paśpieŭ heta zrabić ciapier.
Šukajcie knihu ŭ kniharniach, niezaležnych raspaŭsiudnikaŭ.
❏
Alaksandar Adziniec naradziŭsia ŭ 1980 h. u Miensku. Šeść hadoŭ adpracavaŭ štatnym supracoŭnikam spartovaj hazety «Priessboł». Ad 2003 h. žyvie ŭ Niamieččynie. Supracoŭničaŭ i supracoŭničaje z šeraham muzyčnych, hramadzka‑palityčnych i muzyčnych vydańniaŭ, u pryvatnaści, z «Našaj Nivaj» i «Salidarnaściu».
