U 1993 h. Meksyka liberalizavała ŭ ramkach padrychtoŭki da NAFTA rynak finansavych pasłuhaŭ. Heta byŭ pačatak kryzisu. Nadta šyrokaje adkryćcio meksykanskaj haspadarki dla firmaŭ z ZŠA było pryčynaj taho, što ŭ 2000 h. cełych 85 adsotkaŭ rynku finansavych pasłuhaŭ apynulisia ŭ zamiežnych rukach. Bolš žorstkija — dziakujučy amerykanskim finansavym instytucyjam — krytery pradastaŭleńnia kredytaŭ pryviali da źmianšeńnia kolkaści pazykaŭ, što davalisia meksykancam. U paŭdniovaj častcy krainy kredytnuju zdolnaść straciła pałova ŭładalnikaŭ małych haspadarak. Kali niejki bank i advažvaŭsia dać kredyt, jahony pracent byŭ kaśmična vysokim. U štacie Sanora brak kredytnaj zdolnaści vymusiŭ bolš za 70 adsotkaŭ małych ziamielnych uładalnikaŭ pierapradać svaje ŭčastki vialikim kancernam.
Bahatyja naciskajuć na liberalizacyju
Čamu svabodny handal z bahatymi krainami škodzić maładym haspadarkam? Na dumku mižnarodnaj humanitarnaj arhanizacyi «Oxfam», vinavataja ŭ hetym palityka bahatych dziaržavaŭ. Nad ich ekanomikami visić niebiaśpieka, vyklikanaja marudnym raźvićciom. Tamu vysoka industryjalizavanyja dziaržavy prahnymi vačyma hladziać na ekanomiki takich krainaŭ, jak Kitaj, Indyja, Brazylija, Indanezija albo Meksyka. U jak maha bolš šyrokim dostupie da ichnich rynkaŭ ź ich chutkim raźvićciom jany šukajuć srodak na zachavańnie svaich pazycyjaŭ.
Pavodle dadzienych «Oxfam», bolš za 250 rehijanalnych i dvuchbakovych pahadnieńniaŭ pra volny handal kantraluje zvyš 30 adsotkaŭ suśvietnaha handlu. Na chutkuju liberalizacyju handlu mocna naciskajuć raźvityja krainy, jakija dziakujučy indyvidualnym damovam farsirujuć zhodu biadniejšych krainaŭ na našmat bolš abmiežavalnyja praviły čym tyja, jakich vymahaje «Suśvietnaja Hanlovaja Arhanizacyja» (WTO). Najbolej niavyhadnych dla maładych ekanomikaŭ damovaŭ zaklučajecca takimi mahnatami, jak ZŠA, Eŭraźviaz i Japonija, jakija namahajucca ablehčyć svaim firmam mienavita praz vyhadnyja handlovyja damovy dostup da rynkaŭ, što raźvivajucca.
Asabliva starajecca ŭ hetych adnosinach u apošnija hady Eŭraźviaz, jaki ŭ dadzieny momant pravodzić pieramovy pra volny handal z 78 krainami Azii, Cichaha akijanu i Karybskaha mora, a taksama krainami Piersidskaha zalivu i Łacinskaj Ameryki — takimi, jak Arhientyna albo Brazylija. Pra ŭsie hetyja pahadnieńni viaducca pieramovy pa-za «WTO». Na dumku analitykaŭ z «Oxfam», EZ starajecca takim čynam praciahnuć niavyhadnyja zapisy, jakija b nie zaakceptavała «Suśvietnaja Handlovaja Arhanizacyja».
Čamu krainy, što raźvivajucca, pahadžajucca na niavyhadnyja dla ich umovy?
— Hetyja krainy bajacca stracić dostup da eŭrapiejskaha rynku — tłumačyć u hutarcy z BBC Amy Barry , pradstaŭnik «Oxfam» pa spravach handlu. — A heta moža akazacca katastrofaj dla słabych ekanomikaŭ.
Hetyja strachi niebiespadstaŭnyja, bo raźvityja krainy časta źjaŭlajucca asnoŭnymi ekspartnymi rynkami dla bolš biednych dziaržavaŭ. Naprykład, andyjskija krainy niedzie na 50 adsotkaŭ zaležać ad amerykanskaha rynku.
U svaju čarhu krainy, što ciapier viaduć pieramovy z Eŭraźviazam nakont h.zv. damovaŭ pra ekanamičnaje partnerstva (EPA), ekspartujuć kala 40 adsotkaŭ svaich tavaraŭ mienavita ŭ EZ.
U ramkach «WTO» krainy, što raźvivajucca, vystupajuć adzinahałosna, dziakujučy čamu majuć bolšuju pieramoŭčuju moc. Tyja, chto padpisvaje indyvidualnyja pahadnieńni pa?za «WTO», časta nia ŭ stanie adstajać svaje raniejšyja pośpiechi, jakich jany dabivalisia ŭ ramkach arhanizacyi. U svaju čarhu raźvityja krainy, majučy ŭžo padpisanyja abmiežavalnyja dvuchbakovyja damovy z bolš słabymi partnerami, nie namiervajucca pahadžacca na sastupki ŭ ramkach «WTO».
Nadta šyrokaje adkryćcio škodzić
Na dumku «Oxfam», liberalizacyi nie pavinny padviarhacca pasłuhi hramadzkaha karystańnia, takija, jak adukacyja albo vodazabieśpiačeńnie. U Balivii nadta słabyja pravavyja rehulavańni dazvolili zamiežnamu kansorcyjumu pieraniać kantrol nad publičnaj systemaj kanalizacyi. U vyniku košty na vadu vyraśli da takoj stupieni, što biednyja siemji addavali na jaje adnu čaćviortuju svaich miesiačnych zarobkaŭ.
Vielmi škodnym dla maładych haspadarak mohuć akazacca damovy pra achovu intelektualnaj ułasnaści. U bolšaści vypadkaŭ zadumanyja jak srodak suprać kamputarnaha piractva i RTV, jany, adnak, majuć niečakanyja pabočnyja vyniki, asnoŭnym čynam dla systemy achovy zdaroŭja. Prablema ŭ tym, što zapisy pra achovu intelektualnaj ułasnaści zatrymlivajuć ci ŭvohule robiać niemahčymaj vytvorčaść hieneryčnych lekaŭ. Hieneryčnyja leki — heta adpaviedniki aryhinalnych praduktaŭ, patentavaja achova jakich skončyłasia albo pra jakuju i nie chadajničali. Jany tańniejšyja za aryhinalnyja leki i dziakujučy hetamu pavialičvajuć dastupnaść da sučasnych lekaŭ. «Hieneryki» dastupnyja pa canie ad 20 da 80 adsotkaŭ nižejšaj u paraŭnańni z koštami na aryhinalnyja leki, pryčym ich jakaść, efektyŭnaść i biaśpieka hetkija ž samyja.
Złučanyja Štaty pravodziać na dadzieny momant pieramovy nakont Pahadnieńnia pra Intelektualnuju Ŭłasnaść (IPA) z Kalumbijaj, što, na dumku «Oxfam», značna paŭpłyvaje na košty lačeńnia ŭ hetaj krainie. Da 2020 h. Kalumbija dadatkova vydatkuje 919 młn. dalaraŭ na achovu zdaroŭja. Słabyja systemy achovy zdaroŭja robiacca pryčynaj taho, što chvoryja niasuć usie košty lačeńnia, što, na dumku ekspertaŭ z «Oxfam», «viadzie da pavolnaj destrukcyi krainy».
Častka krainaŭ, što raźvivajucca, užo zrazumieła, što zanadta dalokija sastupki ŭ pahadnieńniach pra svabodny handal mohuć być škodnymi.
«Paŭdniovaja Afryka i Tajland admovilisia ad pieramovaŭ z ZŠA pra liberalizacyju handlu, u asnoŭnym z pryčyny prapanavanych praviłaŭ, što tyčacca medyčnaj apieki, a taksama rehulavańnia zamiežnych investycyjaŭ» — možna pračytać u dakładzie «Oxfam».
