Na movie naroda
Doŭhažyvučaść luboj kulturnaj źjavy, nia tolki teatralnaj, zaŭsiody vyklikaje zachapleńnie. Tym bolš, kali hetaj źjavie za 200 hadoŭ.
Dniami na scenie Mienskaha Pałaca čyhunačnikaŭ adbyŭsia 250-ty jubilejny spektakal Małoha teatru «Kamedyja». U zali na tysiaču miescaŭ byŭ anšlah. Jak zaŭždy na hetym modnym spektakli. Modnym u samym snabisckim hučańni słova. U faje možna było sustreć dziaržaŭnych čynoŭnikaŭ, miascovych telezorak i aktoraŭ ź inšych teatraŭ. Jak zazvyčaj, było šmat studenctva. Taksama niemałuju častku publiki składali tyja, dla kaho «Kamedyja» stałasia niečym nakštałt kultu i chto naviedvaje jaje kali nie 250-ty, dyk peŭnie ž dziasiaty raz. Pryčym, što cikava, aŭdytoryju «Kamedyi» składaje pieravažna publika, nie zaanhažavanaja biełaruščynaj. Dyk adkul ažyjataž?
Siužet kamedyi stary, jak śviet: sielanin Dziomka, što maryć ab rajskim žyćci, idzie ŭ zakład z djabłam. Ad Dziomki patrabujecca tolki adno — na praciahu hadziny nie pramović ni słova. Košt zakładu taksama viadomy — z adnaho boku hrošy, ź inšaha duša. Nie vytrymlivajučy hetkaha składanaha vyprabavańnia, Dziomka paśla kožnaje niaŭdałaje sproby vypraŭlaje da djabła ŭ piekła spačatku svarlivuju žonku, paśla — nadakučlivaha žyda. Historyja ž samoha spektakla ničym nie sastupaje ŭ intryzie jahonamu źmiestu.
U kancy XVIII st. biełaruski dramaturh Kaetan Marašeŭski napisaŭ pjesu z admysłova niearyhinalnaju nazvaj «Kamedyja», jakaja była tady ž i pastaŭlenaja teatram Zabelskaj daminikanskaj kalehii. Praz sto hadoŭ, u pačatku XX-ha st. Francišak Alachnovič absučaśnivaje staruju pjesu, pakidajučy tolki čatyroch asnoŭnych dziejnych asobaŭ: sielanina Dziomku, jahonuju žonku Małanku, Žyda-arandatara dy Čorta. Padčas biełaruskaje kulturnaje adlihi 90-ch mienski dramaturh i režyser Uładzimier Rudaŭ davodzić hučańnie staroj pjesy da ŭnisonu z novym časam i supolna z Andrejem Androsikam stavić jaje, jak studencki spektakal, u Biełaruskaj Akademii Mastactvaŭ. Što z hetaha ŭsiaho atrymajecca, nia śnili ni Rudaŭ, ni Androsik, ni tym bolš Marašeŭski z Alachnovičam.
Čutki pra nadzvyčaj śmiešnuju kamedyju na kursie Androsika pajšli pa stalicy j zala vučebnaha teatru ŭsio bolš zapaŭniałasia pabočnaju publikaj. Z vypuskam taho kursu paŭstała pytańnie pra śmierć «Kamedyi». Ale machavik raskrutki ŭžo zapuściŭsia. Jaho zapuścili nia hrošy, nie kanjunktura, ale pierš za ŭsio niežadańnie aŭtaraŭ prajektu admovicca ad takoha niečakanaha pieršaha pośpiechu i sustrečnaje niežadańnie publiki raźvitvacca z adnojčy pakaštavanym. Aŭtary j publika nadoŭha znajšli adzin adnaho, što ŭvohule adbyvajecca redka. Spektakal pierachodzić na scenu rasiejskamoŭnaha Alternatyŭnaha teatru, patrochu stanovicca ledź nie hałoŭnaju razynkaj daloka nia biednaha repertuaru i razam z prafesijnym łoskam nabyvaje novyja cikavyja rysy. Aktor Ihar Zabara, vykanaŭca roli djabła, nie pierajšoŭ na movu tvoru, ad čaho tvor tolki vyjhraŭ. Dźvie hadziny abajalna-šapialavy rasiejski čort tłumić našamu čałavieku hałavu, majučy na mecie jahonuju cnatlivuju biełaruskuju dušu. Pazbaŭlajučy Dziomku kachanaje žonki dy lepšaha siabra-žyda. I kali jašče z takim impetam mienskaja publika chadziła ŭ biełaruski teatar admysłova na vykanaŭcaŭ? Pierš-napierš na Čorta-Zabaru j Žyda-Žuraŭkina. Pryčym, spektakal byŭ nastolki ładna źbity, što jaho z pośpiecham možna było davać jak u sielskim klubie, tak i ŭ najt-kłabie. Dekaracyjaŭ amal niama. Jarki, ledź nia kloŭnski hrym persanažaŭ, i, hałoŭnaje, tekst, jaki dazvalaje aktoram udostal naimpravizavacca j pastajanna trymaje hledača ŭ stanie čakańnia niečaha jašče bolš śmiešnaha j daścipnaha. Kolki razoŭ ja čuŭ paśla ŭ samych roznych sytuacyjach — žydava «Dzioma, kali addasi?» ci čortava «Lucyfer, dla vas prosta Lusik». Jak śćviardžaje Zabara, mova spektaklu nia stała pieraškodaju dla picierskaha, lvoŭskaha, poznańskaha dy edynburskaha hledača.
Kali zakryŭsia «Alternatyŭny», nie adnaho mianie naviedaŭ sum raźvitańnia z hetym spektaklem. Kudy ja zaŭždy ciahnuŭ usich svaich siabroŭ dy haściej ci to z Rasiei, ci to z Ukrainy, budučy ŭpeŭnienym u efekcie, atrymanym imi ad biełaruskaha teatra, jak kažuć, na ŭsie sto. Ale źjaŭlajecca ŭžo niejkaja dobraja zakanamiernaść u žyvučaści taho, što raduje nas pa-biełarusku. Nieviadoma, jakim čynam i dziakujučy jakim hrošam, vystupajučy na roznych, inšym razam na daloka nia lepšych placoŭkach, teatar Ihara Zabary praciahvaje žyć pad imiem «Małoha». Mnie zdajecca, dziakujučy pierš za ŭsio «Kamedyi». Na kožnym spektakli jakoj źjaŭlajucca ŭsio novyja momanty dla hladackich avacyjaŭ. «Nikoli raniej my nie zryvali takich avacyjaŭ na dyjalohu Čorta j Žyda, —raspaviadaŭ mnie Zabara, — kali Žyd, raśpisvajučy svajho baćku, jak amal što śviatoha čałavieka, pierapyniajecca djabłam. — Maisiej? — Maisiej. — Z pejsami? — Z pejsami. — U nas tvoj baćka... I nikoli nie było takich vopleskaŭ na repliku Dziomki da inšamoŭnaha čorta: «Na majoj terytoryi prašu razmaŭlać na movie naroda».
Kožnaha razu paśla čarhovaha prahladu «Kamedyi» ja hatovy iści ŭ zakład ź lubym djabłam nakont taho, što spektakal dažyvie j da 500-ha pakazu, a sam ja dažyvu da toj terytoryi, dzie j čerci pa-za miežami hladzielnaje zali vymušanyja buduć pierajści na movu naroda.
Źmicier Bartosik
