Adam Hlobus
Zanatoŭki pacyfista
Musić ja nia pieršy, chto zaŭvažaje, što vajskovuju formu vielmi lubiać idyjoty. I jak sumna, što na vulicach Miensku hetaj formy ŭsio bolej i bolej.
***
Padabienstva ludziej vajskovych z małymi nierazumnymi dziećmi taksama adznačałasia daŭno. «Ale bolš za ŭsio jany (vajskoŭcy) padobnyja da dziaciej, kali pad huki natchnialnaje truby j vajskovych maršaŭ radasna kidajucca na voraha, nie papytaŭšysia, za što zmahajucca,» — pisaŭ Riunoske Akutahava ŭ «Słovach pihmieja».
***
Maja ŭłasnaja luboŭ da vojska pačałasia j skončyłasia ŭ dziesiacihadovym uzroście, kali ŭ Kojdanava pryjšoŭ z vojska ŭ adpačynak moj dziadźka — Vinak. Ja panaprykručvaŭ na svaju velvetavuju zialonuju kurtku roznych zorak i značkoŭ i z honaram vychvalaŭsia pierad adnahodkami — vo jakija, vo jakoha dziadźku maju. A praź jakich paŭhady Vinak pryjechaŭ u Kojdanava dalečvacca paśla ranieńnia, jaho ŭdaryŭ na miažy Finlandyi z SSSR niejki bandyt, što ŭciok z turmy, udaryŭ nažom u žyvot. Jašče Vinak raskazaŭ, što łaviŭ i rasstrelvaŭ takich bandytaŭ, i stralali ŭsie ŭ hałavu j serca, bo spačatku sprabavali stralać jak by mima, a z-za hetaha było jašče horš, bo davodziłasia dabivać pierabiežčykaŭ užo ŭ daščanych skryniach, a jany stahnali. I Vinaku navat u Kojdanavie čulisia tyja stohny. Ad takich apoviadaŭ u mianie vałasy stanavilisia dybaram i luboŭ da vojska i ŭsiaho vajskovaha vyparvałasia ŭščent.
***
Ty tryvaješ isnavańnie kamunistaŭ i fašystaŭ tamu, što nia vieryš u ich moc i, adpaviedna, pieramohu. Hetaksama ty nie źviartaješ uvahi na šavinistyčnyja zachady rasiejskaj pavasłaŭnaj carkvy. Heta vorahi pacyfizmu ŭ minułym.
***
Vajskovy patryjatyzm vyrastaje ź nianaviści da susiedziaŭ, a taja nianaviść hruntujecca na zajzdraści... I varta pamiatać: zajzdrosnyja vajaŭničyja barbary zrujnavali vialiki Rym.
***
Patryjot u svaich pałymianych pramovach apeluje da pačućciaŭ, da Radzimy, da kryvi. Rozum i duch čužyja dla patryjota. Na hetaj hlebie j sychodziacca patryjoty z dyktatarami.
***
Pacyfisty nia lubiać rasiejski imperyjalizm za źniščeńnie Čačenii, a treba nie lubić za toje, što imperyjalisty tych čačencaŭ uzbroili i padšturchnuli da vajny.
***
Usialakaja maral skančajecca ŭ kropcy, ź jakoj pačynajecca pošuk zadavalnieńniaŭ siarod pakut žyviołaŭ, ludziej, narodaŭ, krain...
***
Tyranii charakternaja haračačnaja impulsyŭnaść, pačućciovaść, biezrazvažnaść, a jaje ŭvieś čas sprabujuć analizavać z pazycyjaŭ śvietłaha rozumu j chałodnaj lohiki.
***
«Usie my vyjšli z šyniala Hohala!...» — zaŭvažyŭ rasiejski zmročny beletryst Dastajeŭski. Pačuŭšy hety viadomy skaz, ja pačaŭ uhladacca ŭ šyniali, apietyja rasiejskimi litaratarami. Fiodar Dastajeŭski mieŭ racyju nakont šyniala, ale pamyliŭsia ŭ tym, što rasiejskaja kultura vyjšła z vajskovaj apranachi, jana jak była ŭ hetym stroi, tak i zastajecca ŭ im. U šyniali razhulvaŭ pa Kaŭkazie Piačoryn. Hieroi Lva Tałstoha paśla balaŭ apranali šyniali. Universalny imperski šynel pierapoŭz z ChICh ŭ XX stahodździe, i hieroj Arcybyšava raspaviadaje nastupnaje: «I chacieŭ ja tady zastrelicca... Pajšoŭ užo brać revalver — jon u mianie ŭ kišeni šyniala byŭ, — i raptam pryjšła mnie ŭ hałavu dumka: moža być, joj tam budzie kiepska, i ja čym-niebudź zmahu dapamahčy joj, choć by j nieprykmietna jak-niebudź... Nu, ja j pieradumaŭ, tolki ŭdaryŭsia hałavoju ŭ šynel, jaki na ścianie visieŭ, i ŭsio havaryŭ: «Liza, Lizačka!...» Varta zaznačyć, što ŭ rasiejskaj movie «šynel» — słova žanočaha rodu, i tamu luboŭ mužčyny da šyniala vyhladaje ŭ rasiejcaŭ vielmi naturalna, ale j žanočyja ŭzajemaadnosiny z vajskovaju apranachaju hučać z vusnaŭ Bunina dosyć pierakanaŭča: «Doma jana pačała prybirać kvateru. U pieradpakoi, u płakary, ubačyła jahony (mužaŭ) stary letni šynel, šery, na čyrvonaj padkładcy. Jana źniała jaho ź plečykaŭ, prycisnuła da tvaru i, pryciskajučy, sieła na padłohu, usia torhajučysia ad płaču j kryčučy, molačy niekaha ab litaści. 26 kastryčnika 1940». Asabliva pierakonvaje data. Bunin razam z hierainiaju płača pa prajhranaj byłym hienerałam Pieršaj suśvietnaj i Hramadzianskaj vajnie, a za vaknom užo razharnuła kryły koleru šyniala Druhaja suśvietnaja bojnia.
Asabista ja luta nienavidžu šyniali i ŭsio ź imi źviazanaje. Na žal, prablema šyniala — heta nia tolki centralny vobraz rasiejskaj litaratury apošnich stahodździaŭ. Kab zirnuć šyrej, možna ŭbačyć, što ŭsia eŭrapiejskaja ramanistyka zacisnutaja pamiž šynialom hašakaŭskaha Švejka j łatami servantasaŭskaha Don Kichota. I na pieršy pohlad niama nijakaj mahčymaści vyrvacca z abdymkaŭ pustoha vajskovaha šyniala. Tolki nia varta ŭpadać u adčaj, jak udava z apaviadańnia Bunina. Treba prosta pryznać i pavieryć... Pryznać, što ty nie vychodziŭ z šyniala Hohala, i pavieryć, što šeryja anučy nia majuć anijakaj estetyčnaj kaštoŭnaści. A kali ŭžo lubiš rečy, apietyja hienijalnymi tvorcami, dyk lepiej uschvalać čaraviki Van Hoha.
***
Chto žadaje miru, chaj rychtujecca da vajny... Zaznačyŭ staražytnarymski piśmieńnik Vehiecyj. Tolki padrychtoŭka da vajny — vajna, a nia mir, jak i ŭračystaje śviatkavańnie pieramohi nad vorahami — praciah vajny.
***
Źniščy hrošy — i źniknuć vojny... Spadziavaŭsia staražytnarymski aratar Kvintylijan. Daremnyja spadziavańni. Bjucca, vajujuć, zabivajuć i za kavałak akryvaŭlenaha miasa.
***
Staražytnarymski paet Kłaŭdyjan vykazaŭsia nastupnym čynam pra pieramohu: «Sapraŭdnaja pieramoha tolki taja, kali sami vorahi pryznajuć siabie pieramožanymi». A ja sumniavajusia, što serca čałavieka, jaki padpisvaje kapitulacyju, pahadžajecca z tym, što robiać rozum i ruka.
***
Jość klasyčnaje vykazvańnie: kali dvoje bjucca, treci radujecca. A ci nie aznačaje heta, što kali dvoje pamiracca — treci zapłača?
***
Kali stanoviśsia na bok pacyfistaŭ, varta pomnić, što vajskoŭcy viedajuć staražytnaje praviła: u adnosinach da vorahaŭ usio dazvalajecca.
***
Vajskoŭcy lubiać vajskoŭcaŭ, navat vajskoŭcaŭ varožych dziaržavaŭ i nienavidziać pacyfistaŭ, asabliva svaich suajčyńnikaŭ.
